२७.१२°C काठमाडौं
ज्ञानेन्द्र मल्ल : पूर्ण कप्तान
कीर्तिपुरमा २००५ मा मलेसियासँगको तीन दिवसीय खेलका लागि ज्ञानेन्द्र र अभय राणालाई नेपाली टोलीमा राखिएको थियो । दुवैले पहिलोपटक राष्ट्रिय टोलीको अनुभव बटुल्दै थिए ।
प्लेयिङ ११ मा दुवैको नाम थिएन । मलेसियासँगको खेल नेपालले दुई दिनभन्दा कम समयमै जित्यो । ‘अफिसियल डिनर’ मा नेपाली टोलीका सबै खेलाडी ‘अफिसियल ब्लेजर’ मा थिए । ज्ञानेन्द्र र अभय ‘ट्राभल टिसर्ट’ मा थिए । उनीहरूलाई क्यानले ब्लेजर दिइसकेको थिएन । चिसोमा ज्ञानेन्द्र र अभयले आफू टिममा परेपछि नेपालले हात पारेको पहिलो विजय मनाएका थिए ।
एकदिवसीय क्रिकेट ‘कलरफुल’ भएपछि कप्तानले टस गर्न जाँदा ब्लेजर लगाएर जाने चलन हराउन पुग्यो । अन्यथा ज्ञानेन्द्रले पनि पहिलो पूर्ण कप्तान भएपछि ब्लेजर लगाउँदै विपक्षी टोलीका कप्तानसँग सेन्टर पिचमा टसका लागि जाने थिए । त्यसले निश्चय पनि ज्ञानेन्द्रलाई त्यो जाडोमा कठ्यांग्रिंदै मलेसियासँग पाएको विजयमा ब्लेजरबिनाको अफिसियल डिनरलाई सम्झाउने थियो ।
***
करिब एक वर्षअघि एउटा संस्थाले नेपाली क्रिकेट टोलीका कप्तानहरूलाई एउटा थलोमा सम्मान गरेको । ज्ञानेन्द्र मल्लको नाम त्यसमा थिएन । त्यसमा उनको कुनै दुःखेसो त थिएन, तर आफू त्यो सूचीमा छुटेको भनेर जानकारी गराइरहेको भाव देखाउँथे ।
ज्ञानेन्द्रले त्यसअघि धेरैपटक नेपालको कप्तानी गरिसकेका थिए । जस्तो २०१४ को विश्वकप छनोटमा न्युजिल्यान्डमा स्कटल्यान्डविरुद्धको पहिलो खेल, २०१७ मा केन्यासँगको विश्व क्रिकेट लिग च्याम्पियनसिपको दुई खेल र त्यही वर्ष बंगलादेशमा भएको एसीसी इमर्जिङ टिम्स कपमा । सबैमा ज्ञानेन्द्रको नेतृत्वमा नेपालले खेलेको थियो । उनले कप्तानी गरेको यो सबै खेलमा नियमित कप्तान पारस खड्का या घाइते भएका थिए अथवा अस्वस्थ थिए ।
एक हिसाबमा ज्ञानेन्द्र पूर्ण कप्तान बनिसकेका थिएनन् । जुन संस्थाले नेपाली क्रिकेटका कप्तानहरूलाई सम्मान गरेको थियो त्यसमा सबै पूर्ण कप्तान थिए । ज्ञानेन्द्र काम चलाउ कप्तान मात्र थिए । सम्भवतः त्यसैले उनको नाम सम्मान पाउन लागेको त्यो सूचीमा थिएन । झन्डै साढे तीन वर्षपछि अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट परिषद्ले हालै नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) माथि लगाएको प्रतिबन्ध ससर्त फुकुवा गरेको थियो । क्यान निलम्बन फुकुवा भएको भोलिपल्टै पारसले कप्तानी त्याग गरेका थिए । त्योसँगै रिक्त भएको स्थानमा क्यानले ज्ञानेन्द्रलाई नेतृत्व सुम्पने निर्णय गरेको थियो ।
अब कुनै व्यक्ति वा संस्थाले पुनः नेपाली क्रिकेट कप्तानहरूलाई सम्मान गरेमा ज्ञानेन्द्र पनि त्यसमा पर्नेछन् । उत्तम कर्माचार्य, लेखबहादुर क्षेत्री, पवन अग्रवाल, गणेश शाही, राजु खड्का, परेश लोहनी, विनोद दास, पारससँगै ज्ञानेन्द्रको नाम नेपालको क्रिकेट कप्तानको सूचीमा थपिएको छ । पारस र ज्ञानेन्द्रलाई एकैपटक नेपालको नेतृत्व सुम्पिएको थियो । २००९ मा एसीसी ट्वान्टी–२० खेल्न यूएई गएको नेपाली टोलीमा पारसलाई कप्तान र ज्ञानेन्द्रलाई उपकप्तानको जिम्मेवारी दिइएको थियो ।
पारस निरन्तर १० वर्षसम्म नेपालको कप्तान रहे । यस क्रममा नेपाली क्रिकेटले ठूलो छलाङ मार्यो । विश्व क्रिकेट लिगमा डिभिजन ५ मा रहेको नेपाल अहिले एकदिवसीय अन्तर्राष्ट्रिय मान्यताप्राप्त टोली हो । यसबीचमा नेपालले डिभिजन ५, ४ र ३ को उपाधि उचाल्यो । २०१४ मा त नेपालले विश्व ट्वान्टी–२० मै खेल्दै हङकङ र अफगानिस्तानमाथि विजय हात पार्यो । ट्वान्टी–२० विश्वकप खेलेको भन्दा अझ ठूलो महत्त्व छ एकदिवसीय अन्तर्राष्ट्रिय मान्यताको ।
यी सबै यात्रामा टिम नेतृत्वमा ज्ञानेन्द्रको भूमिका उही थियो, उपकप्तान । पारसले कप्तानबाट दिएको राजीनामालाई धेरैले स्वाभाविक रूपमा अझै लिन सकेका छैनन् । यही अन्योलमा नेपालले नयाँ कप्तान छान्नुपर्ने थियो । नेपाली क्रिकेटका कप्तान परिवर्तनका पछिल्ला केही शृंखलामा स्वाभाविक रूपमा नयाँ कप्तान देखिएका थिए । जस्तो पवन अग्रवालपछि राजु खड्का, राजुपछि विनोद दास, विनोदपछि पारस कप्तान हुने लगभग तय जस्तै थियो । ज्ञानेन्द्र पनि पारसपछिका ‘नेचुरल सक्सेसर’ थिए ।
नेपाली क्रिकेट टोली पहिलाजस्तो अहिले छैन । टिममा धेरै मनमुटावहरू देखिएका छन् । त्यसैले एउटा समूह टिमभित्रको अरू खेलाडीलाई पनि कप्तान बनाउन लागिरहेको थियो । यही अन्योललाई चिर्दै क्यानले ज्ञानेन्द्रलाई जिम्मेवारी दिएको हो । कसलाई कप्तान बनाउनेमा क्यान आफैं अन्योल देखिन्थ्यो । निर्वाचनबाट भर्खर आएकाले क्यान आफैंसँग पनि खेलाडी छनोट समिति थिएन ।
क्यान आफैंले ज्ञानेन्द्रलाई छाने पनि प्रक्रियागत हिसाबले त्यो विवादस्पद बन्ने थियो । क्यानले नेपालका मुख्य प्रशिक्षक उमेश पटवाल र राष्ट्रिय खेलकुद परिषद्का मुख्य प्रशिक्षक जगत टमाटालाई राख्दै एउटा प्राविधिक समिति बनायो र त्यसले नयाँ कप्तानको टुंगो लगायो । पारसले आफ्नो राजीनामापछि अबको नेतृत्व कसलाई दिनेभन्दा ज्ञानेन्द्रलाई दिनु उत्तम हुने जनाएका थिए । पारसको शुभकामना ज्ञानेन्द्रलाई स्पष्ट थियो । ज्ञानेन्द्रसँगै शरद भेषावकर, दीपेन्द्रसिंह ऐरी, सोमपाल कामी र सन्दीप लामिछाने कप्तानका लागि दाबेदार देखिएका थिए ।
पारसले बनाएको त्यही लेगासीलाई कायम राख्नु अहिले ज्ञानेन्द्रसामु सबैभन्दा ठूलो चुनौती हो । पारसले गर्दा नेपाली क्रिकेटबाट उच्च आकांक्षा राखिएको र त्यसमा आफु खरो उत्रने पर्ने ज्ञानेन्द्र स्विकार्छन् । ‘पूर्ण कप्तानी पाउनु र काम चलाउ जिम्मेवारी पाउनुमा धेरै फरक छ । यसमा चुनौतीसँगै अवसर पनि छ, सजिलो त पक्कै छैन,’ जिम्मेवारी र चुनौती थपिएर गर्विलो महसुस गर्दै ज्ञानेन्द्र भन्छन्, ‘नेपालले अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेटमा उत्कृष्ट कप्तानको छाप छोडिसकेको छ । पारसको कप्तानीको त्यो पहिचानलाई पछ्याउन चुनौती नै छ । पारसको लेगासीलाई कायम राख्नुपर्नेछ ।’
योसँगै उनी नेपाल क्रिकेटलाई अझ अगाडि बढाउने अवसर पनि देख्छन् । यो मौका टिमका सबैलाई आएको उनको ठहर छ । ‘मलाई कहिल्यै पनि म कप्तान बन्नुपर्छ, हुनुपर्छ भन्ने लागेन । पारसले जुन हिसाबले नेतृत्व गरिरहेका थिए, त्यो असाधारण नै थियो । पारस रहुन्जेल उपकप्तान भए पनि मलाई कहिल्यै कप्तान हुनुपर्छ भन्ने लागेन,’ पारसले राजीनामा दिएपछि मात्र आफूले कप्तानको बारेमा सोच्न लागेको उनी बताउँदै थिए ।
ज्ञानेन्द्र नेपालका कीर्तिमानी खेलाडी हुन् । २००६ मा राष्ट्रिय टोलीबाट ‘डेब्यु’ गर्दै पहिलो दुई खेलमा अर्धशतक बनाएका थिए । यो कीर्तिमानलाई अझै नेपाली खेलाडीले भेटाउन सकेका छैनन् । ट्वान्टी–२० अन्तर्राष्ट्रियमा सबैभन्दा चाँडो अर्धशतक बनाउने नेपाली खेलाडीको कीर्तिमान उनकै नाममा छ । उनले मलेसियाविरुद्ध यसै वर्ष २० बलमा अर्धशतक बनाएका थिए, २०१२ मा साउदी अरेबियाविरुद्ध एसीसी ट्रफीमा एकै ओभरमा ६ चौका प्रहार गरेका थिए ।
२०१४ को विश्व ट्वान्टी–२० मा उनको अफगानिस्तानविरुद्धको आक्रामक ब्याटिङ अझै धेरैको मनमा गढेको छ । नेपालको पहिलो एकदिवसीय अन्तर्राष्ट्रियमा अर्धशतक बनाउने ज्ञानेन्द्र नै हुन् । चलखेलबाहेक ज्ञानेन्द्रलाई कसैले कप्तानीबाट रोक्न खोज्थ्यो भने त्यो उसको कमजोर फर्म नै थियो । उनको ब्याटिङ खासै चल्न सकिरहेको थिएन । राम्रो प्रदर्शन दिन नसक्दा उनको टिममा स्थान सुरक्षित नभएको अवस्थामा कसरी ज्ञानेन्द्रलाई कप्तान बनाउने भन्ने एउटा प्रश्न थियो ।
२९ वर्षीय ज्ञानेन्द्र हालै पहिलोपटक पिता बनेका थिए । त्यसैले हालै सिंगापुरको त्रिकोणात्मक ट्वान्टी–२० शृंखला, पाँच राष्ट्र सम्मिलित ओमानको ट्वान्टी–२० शृंखला पारिवारिक कारण गुमाएका थिए । त्यसअघि विश्व ट्वान्टी–२० एसिया छनोटमा उनले नेपालबाट सबैभन्दा बढी रन बनाएका थिए, त्यसमा ब्याटिङ स्ट्राइक रेट नै १ सय ७० को हाराहारी थियो । त्यसका बाबजुद नेपाल छनोट हुन सकेन । सिंगापुर र कतारका अगाडि नेपाल तेस्रो स्थानमा मात्र रह्यो ।
कलात्मक यी ब्याट्सम्यानले आफ्नो क्षमताअनुसार प्रदर्शनका आधारमा आफैंलाई न्याय गर्न सकेका छैनन् । उनको ब्याटिङ ग्राफ नेप्सेको सूचकजस्तो उकालो लागेको पनि छैन, स्थिर पनि छैन । तल–माथि भइरहेको छ । त्यसैले उनको आलोचकहरू पनि उत्तिकै छन् । उनले एकरूपको प्रदर्शन गर्न सकिरहेका छैनन् । गत वर्ष विश्वकप छनोटमा उनीबाट ठूलो अपेक्षा राखिएको थियो । उनको प्रदर्शन भने निकै कमजोर रह्यो । उनी नेपाली टोलीमै नरहने स्थिति पनि आयो । त्यही प्रतियोगितामा शीर्ष आठभित्र पर्दै नेपाल एकदिवसीय अन्तर्राष्ट्रिय मान्यताप्राप्त टोली बन्यो ।
उनले २०१४ मा सिंगापुरसँग डिभिजन ३ मा बनाएको शतक पहिलो थियो । यसले सबैभन्दा खुसी प्रशिक्षक पुबुदु दासानायकेलाई बनाएको थियो । दासानायकेले सोचेको जस्तो प्रदर्शन ज्ञानेन्द्रले दिन सकिरहेका थिएनन् । व्यक्तिगत ३० र ४० रनको बीचमा आउट हुनु ज्ञानेन्द्रको नियमितता नै जस्तो बनेको थियो ।
शतकले ज्ञानेन्द्रको आत्मविश्वासलाई फर्काउँछ भन्ने बुझाइ प्रशिक्षकको थियो । त्यसपछि पनि ज्ञानेन्द्रको प्रदर्शन उस्तै रह्यो, औसतको छेउछाउ मात्र । पारसको खेलजीवनलाई दुई भागमा छुट्याउँदा कप्तान अघि र पछिको प्रदर्शन विश्लेषण गर्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ । कप्तान बन्नुअघि पारसको प्रदर्शन पनि ठीकठाक खाले मात्र थियो । कप्तान बनेपछि उनको प्रदर्शन अकासिएको थियो । पूर्ण कप्तानले ज्ञानेन्द्रको ब्याटिङ प्रदर्शनलाई नउकास्ला भन्न सकिन्न ।
यसअघि ज्ञानेन्द्र जतिमा कप्तान बने त्यसमा नेपालले खासै उल्लेखनीय केही गरेको छैन । यू–१९ मा नेपालले गरेको एकछत्र राज ज्ञानेन्द्र कप्तान बनेपछि रोकिएको थियो । २००१, २००३, २००५ र २००७ मा गरी नेपालले लगातार चारपटक एसीसी यू–१९ कप जित्दै लगातार पाँच पटक यू–१९ विश्वकपमा पुगेको थियो ।
ज्ञानेन्द्रको कप्तानीमा नेपाल २००९ को एसीसी यू–१९ कपमा सेमिफाइनलमै रोकिएर विश्वकपमा पुग्न असफल रह्यो । ज्ञानेन्द्रकै नेतृत्वमा नेपाल न त २०१४ मा विश्वकप छनोटमा यूएईसँगको खेल जित्न सकेको थियो । केन्यासँगको दुई खेलमा भने ज्ञानेन्द्रले नेपाललाई एकमा विजय दिलाएका थिए । वर्तमानलाई हेर्ने हो भने ज्ञानेन्द्र विगतमा जस्तो छैनन् । उनी परिपक्व बनिसकेका छन् । पारसले उनलाई निकै हक्की स्वभावको भन्ने गर्छन् । हत्तपत्त सम्झौता नगर्ने ज्ञानेन्द्रको बानी छ । उनको यो स्वभावले कस्तो कप्तान बनाउँछ हेर्न बाँकी छ ।
ज्ञानेन्द्र २००५ मा पहिलो पटक नेपाली टोलीमा परेका थिए । त्यही वर्ष नै उनले नेपालबाट यू–१५, यू–१७ र यू–१९ खेल्दै एकै वर्ष सबै उमेर समूह र राष्ट्रिय टोलीबाट खेल्ने कीर्तिमान बनाइसकेका थिए । यूएईमा भएको यू–१५ उनले खेलेको पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता थियो । संयोगले त्यसमा पनि ज्ञानेन्द्र उपकप्तान नै थिए । उपकप्तानसँग उनको सामीप्यता निकै गाढा छ । उनी पारस नेपालको यू–१९ को कप्तान हुँदा पनि उपकप्तान नै थिए । सरसर्ती हेर्दा उनी पारसको पथलाई पछ्याइरहेका छन् ।
Twitter: @dearbinod
