कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२१.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५३

शिलु महादेव बेहालमा

गौरीबहादुर कार्की

राजा जगतप्रकाश मल्लको पालामा ने.सं.७९८ मा सन् १६५०, संवत् १७०७ मा बनेको शिलु महादेव मन्दिर भक्तपुर दरबार परिसरको पूर्वी चोकको उत्तरमा रहेको छ  । नीलकण्ठेश्वर महादेव पनि भनिन्छ । गोसाइँकुण्डलाई नेवारी भाषामा शिलु भनिन्छ । सोही महादेवको नाममा यो मन्दिर बनेको पाइन्छ ।

शिलु महादेव बेहालमा

१९९० सालको भूकम्पअगाडि यो मन्दिर ग्रन्थकुट अर्थात् शिखर शैलीमा इँटाले बनेको थियो । मन्दिरको चारै ढोकामा झिंगटीको पाली थियो । नेपालमा भएका शिखर शैलीको मन्दिरमा यो अग्लो मन्दिर भनिन्छ । भक्तपुरकै बद्रीनाथ र केदारनाथजस्तै इँटाबाट बनेको थियो ।


तस्बिरको बायाँपट्टिको छानाको कुना मात्र देखिने मन्दिर हरिशंकरको मन्दिर हो, जसलाई लाँ पाँ देग अर्थात् बाटो छेकेर बनाइएको मन्दिर वा देवल भनी नेवारीमा भनिन्छ । यो मन्दिर पनि १९९० सालको भूकम्पमा भत्किएपछि नयाँ बनाइएन । यसको मूर्ति राष्ट्रिय कला संग्रहालय, भक्तपुरमा राखिएकोछ । माथिको तस्बिरमा देखिने दायाँपट्टिको तीनतले माथि गुम्बज भएको मन्दिर पनि १९९० सालपछि बनाइएन । यो मन्दिर कुन देवताको हो भनी लेखेको पाइएन । तत्कालीन राजकुलः भवनको अंगको रूपमा यसलाई मानिन्छ । पहिले गुठी संस्थानको भवन रहेको यो स्थानमा हाल पार्किङस्थल बनाइएको छ । १९९० सालको भूकम्पले भत्काएपछि यो शिलु महादेव मन्दिर प्राचीन शिखर शैलीको सट्टा कुरूप पारेर बनाइयो । ९० सालको भूकम्पपछि फर्सीजस्तो डल्लो रूपमा निर्माण भएकाले स्थानीय नेवारी भाषामा फसी देग, फर्सी देवल भनिएको रहेछ ।


सो भूकम्पमा भत्केपछि तलबाट पाँच तहको पेटीमा उठेको जगमाथिबाटै अर्कै रूपमा बन्न पुग्यो । पेटीको पाँच तहमध्ये तीन तहमा जोर जोर जनावर रहेका छन् । सबभन्दा तल हात्ती, त्यसको माथि दोस्रो तहमा सिंह र सोभन्दा माथि साँढे रहेका छन् । पुरानो मन्दिरको गजूर र ९० सालपछिको मन्दिरको गजूरसँग पनि मिल्दैन । पुरानोको सट्टा नयाँ राखेको देखियो । भूकम्पले भत्केपछि पेटीको पाँच तह भने पुरानै राखेर नयाँ निर्माण भएको थियो । पुरानो मन्दिरको माथि बीचजस्तो भागमा चारै दिशामा प्रस्तरको उड्ने सिंह रहेका थिए । सो मन्दिर भत्केपछि ती सिंहमध्ये दुईवटा भक्तपुर नगरपालिकाको २०७२ भूकम्पअगाडिको दरबार परिसरकै भवनको मूलढोकाका दायाँ–बायाँ राखेको रहेछ, जो अद्यापि छ । दुई सिंह भने गोल्मढीको गहिरो ढुंगेधारामा राखिएको छ । यस्तै उड्ने सिंह भूकम्पमा भत्केको मूल चोकको बत्सला र सिद्धिलक्ष्मी मन्दिरमा पनि चारैतिर रहेका थिए । अन्यत्र मन्दिरमा पनि यस्तो सिंह पाइन्छ ।


यो शिलु महादेव (फसिदेग) मन्दिर पुरातत्त्व विभागले १९९० सालअगाडिको पुरानै रूपमा निर्माण गर्न ठेक्का दिएको हो । तर पुरातत्त्व विभागले मन्दिरको पूरा डिजाइन दिन नसकेकाले मन्दिर निर्माणमा ढिलाइ भइरहेको छ ।
शिलु महादेव मन्दिर पुनःनिर्माणका लागि पुरातत्त्व विभागले श्रीप्राकृतिक, सानु सुवाल र तुलसी जेभी संयुक्त ठेकेदारलाई भ्याटबाहेक ३ कोड ७४ लाखमा पुनर्निर्माणको ठेक्का दिएको रहेछ । २०७३ असार १४ गते कार्यादेश दिएको । सम्पन्न गर्नुपर्ने मिति २०७५ असार राखिएकोमा काम नसकिएकाले एक वर्ष ०७६ असारसम्म म्याद थप भएको । हालसम्म काम सम्पन्न हुन सकेको पाइएन ।


ठेकेदार सानु सुवालको भनाइमा ठेक्का पाएपछि ८ महिनाभित्रै मन्दिरको जगदेखि माथिको तहसम्म गारो लगाउने काम भएको थियो । मन्दिरको डिजाइन नदिएकाले त्यत्तिकै काम रोकिएको छ, पछि मन्दिरको ढोकाको तहसम्मको डिजाइन दिएकाले हाल ढोकाको तहसम्म निर्माण सकिन लागेको उनले बताए । त्यसभन्दा माथिको मन्दिरको डिजाइन नक्सा पुरातत्त्व विभागले नदिएकाले काम रोकिएको भन्ने गुनासो पाइयो ।


ठेक्का दिएको ३ वर्षसम्म डिजाइन नदिएकाले ठेकेदारले काम गर्न र निर्माण सामग्रीको जोहो गर्न नै पाएनछन् । सम्पदाका निर्माण सामग्रीहरू तयार गर्न समय पनि लाग्ने हुन्छ । दाचीलगायत विभिन्न बुट्टे इँटाबाट मन्दिर तयार पार्नुपर्ने भएकाले इँटाको जोहो गर्न तथा दक्ष कालीगढलाई पनि केही समय लाग्ने हुन्छ । डिजाइन पाएमा एक वर्षभित्रै मन्दिर निर्माण सम्पन्न गर्ने ठेकेदार सुवालले प्रतिबद्धता गरे । मन्दिरको डिजाइन दिएको भए ठेक्का अवधि २ वर्षभित्र नै मन्दिर सम्पन गरिसक्ने थियौँ । डिजाइन नदिएकाले काममा ढिलाइ हुन गयो । अझै डिजाइन नपाएसम्म काम अगाडि बढाउन सकिने अवस्था छैन । ठेकेदारको कमजोरी होइन । पुरातत्त्व विभागकै कारणले मन्दिर निर्माण गर्न ढिलाइ हुन गएको रहेछ । विभागले ठेक्का दिएका सम्पदाहरूमा कहाँ के समस्या आएको छ ? निर्माणमा के कारणले ढिलाइ भइरहेको छ ? कसरी समाधान गर्ने भन्नेतिर पुरातत्त्व विभागको सक्रियता हुनुपर्ने हो । २०७२ सालको भूकम्पले क्षतिग्रस्त शिलु महादेव मन्दिरलगायत सम्पदा निर्माणमा ढिलाइ भएकोमा आम जनचासो र चिन्ता बढेको पाइन्छ ।


भक्तपुरकै राष्ट्रिय कला संग्रहालय र लाल बैठक भवनमा पनि पुरातत्त्व विभाग र भक्तपुर नगरपालिकाबीच आपसी समन्वयको अभावमा भूकम्प गएको ४ वर्ष भइसक्दा पनि काम सुरु हुन सकेको छैन । आशा गरौं अब छिटोछरितो गर्ने गराउनेतिर पुरातत्त्व विभाग र भक्तपुर नगरपालिका अग्रसर हुनेछन् ।

प्रकाशित : भाद्र ७, २०७६ ११:१४
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?