२७.१२°C काठमाडौं
ह्याङगिङ कफिन्स ? ओहो, के हो यो ? सुन्दै आश्चर्य लाग्छ । धेरैले यसबारे सुनेका पनि होलान् । तर, कमैले देखेका होलान् । जसले त्यसलाई देख्न पायो, त्यो त भाग्यमानी पो हो, हाम्रा टुर गाइडले हामीलाई यस्तै सुनाए । सायद हो पनि । मान्छेका मृत्युका संस्कार पनि गज्जब गज्जबका हुने गर्छन् ।
यत्ति गज्जब विरलै होला, मान्छे मरेपछि त्यसको शरीरलाई काठको बाकसमा राखेर पहाडमा झुन्ड्याउने । अचेल यस्तो चलन त रहेन नै ।
केही सय वर्षअगाडिसम्मको यो मृत्यु संस्कारले मानिसका प्रवृत्ति पनि कस्ता–कस्ता हुन्छन् भनेर सोच्न बाध्य पार्छ । केही दिन अगाडि मात्र चीन भ्रमणको मौका जुरेको थियो । अनि त्यसै क्रममा प्रत्यक्ष देख्न पाइयो, यिनै ह्याङगिङ कफिन्स । भनिन्छ, चीन वास्तवमै के हो त्यो बुझ्नै सकिन्न । बुझ्ने प्रयास गरे, जुनीजुनी पनि कम हुन्छ । त्यसै पनि ठूलो देश त्यसमाथि अथाह आश्चर्यका पोका यस देशसँग जोडिएका छन्, ह्याङ्गिङ कफिन्स त्यसमै पर्छ । सबैभन्दा पहिले पृष्ठभूमि नै ।
लिपिन सहरको चौकाचौध हेरिनक्सनु छ । चिनियाँ सहर एकाएक कसरी विकसित हुन्छ र त्यसले कसरी आफ्नो वैभव प्रदर्शन गर्छ, त्यसको राम्रो उदाहरण हो, सिचुवान प्रान्तको यो सहर । भन्न त भनियो, यो सिचुवानको चौथो ठूलो सहर हो । यस्तोमा स्वाभाविक प्रश्न हुन्छ, सिचुवान नै यस्तो छ भने योभन्दा ठूला सहर कस्ता पो होलान् ? चीनको दक्षिण पश्चिमी प्रान्तको राजधानी हो, छेन्दु । यतै भएर लिपिन पुग्नुपर्छ ।
यी दुई सहरबीच दुई सय किलोमिटरभन्दा केही बढीको दूरी छ । बुलेट ट्रेनले एकै क्षणमा छेन्दुबाट लिपिन पुग्ने सकिने अनुभव पनि दिन्छ । दुवैतिर हेरेपछि अनुभव हुन्छ, सायद छेन्दु नै कम आकर्षक छ, बरु त्योभन्दा लिपिन कति राम्रो कति राम्रो । भलै यो सहरको इतिहास केही हजार वर्ष पुरानो छ, तर भर्खरै बसेको सहर भन्दा हुन्छ । चीनले पछिल्लो समय केही सय सहर यस्ता विकास गरेको छ, जसको पर्याय नै हुन्छ, अत्यन्त व्यवस्थित । लिपिन यसमै पर्छ ।
लिपिनको विशेषता यति मात्र पक्कै होइन । लिपिन सहर मात्र होइन, यो जिल्ला पनि हो । निकै ठूलो छ । सहरलाई झन्–झन् विस्तार गर्ने प्रयास भइरहेको छ । हामी एक दर्जन जति नेपाली पत्रकार त्यहाँ पुगेका थियौं । हामीलाई भनियो, औपचारिक कार्यक्रममा लिपिन पुग्ने हामी नै पहिलो जत्थाका पत्रकार हौं र हामीलाई लिपिन के हो, यहाँ के के मात्र छैन, धेरै थोक सुनाइयो । अन्त्यमा हामीलाई के पनि भनियो भने ह्याङ्गिङ कफिन्स हेरिएन भने के पो लिपिन आएको दाबी गर्ने र ?
आखिरमा हामी त्यहाँ पुग्यौं पनि । ह्याङ्गिङ कफिन्सको चलन चीनमा मात्र छैन, अन्यत्र पनि छिटफुट पाइन्छ, विशेषतः फिलिपिन्स र इन्डोनेसियामा । तर यो चलन चीनमा बढी छ । चीनमा पनि केही प्रान्तमा मात्र । चीनमै पनि ह्याङ्गिङ कफिन्स छन् भन्ने थाहा भएको धेरै भएको छैन, केही सय वर्षअगाडि मात्र । जति बेलादेखि थाहा भयो, यससँग जोडिएका रहस्य सबै रहस्य नै छन् । सम्भवतः यी रहस्यको उत्तर कहिले पनि पाइने छैन । हामीले देख्न पाएका ह्याङ्गिङ कफिन्स भने गोङ नामको स्थानका पहाडका हुन् । लिपिन सहरबाट लगभग तीन घण्टाको बस यात्रापछि चट्टानै चट्टानको पहाडमा पुगिन्छ । चट्टानको पनि महासागर हो रे यो । केही सय वर्षअगाडिसम्म यहाँ बो जातिको बसोबास थियो । यिनीहरू त्यति बेला अहिलेको सिचुवान र युनान प्रान्तको सीमामा बसोबास गर्थे ।
यिनीहरूबारे प्रारम्भिक जानकारी इसापूर्व हजार वर्ष अगाडिसम्मको छ । त्यसो भनेको तीन हजार वर्षअगाडिसम्मको कुरा भयो । यो जाति अरूभन्दा धेरै फरक थिए र यसमा पनि सबैभन्दा फरक त मृत्यु संस्कार नै थियो । यिनीहरू मृतकको शरीरलाई काठको बाकसमा राखेर पहाडमा झुन्ड्याउँथे । यही संस्कारका कारण यी बो जाति प्रख्यात रहे । यी मृतकको शरीर राखिएका काठका बाकस साढे दुई हजार वर्ष पुरानासम्म भेटिएका छन् । नयाँमा चार सय वर्षसम्मका । अहिले बो जातिलाई यही संस्कारका लागि सम्झिने गरिन्छ ।
अझ रहस्य केमा छ भने त्यसपछि पूराका पूरा बो जाति सधैंका लागि इतिहासमै बिलायो । र, बिलायो उनीहरूको यो अनौठो न अनौठो मृत्यु संस्कार पनि । भनिन्छ, मिङ राजवंशको शासनकालको अन्त्यतिर तिनको सेनाले बो जातिको नरसंहार गरे । त्यसै पनि यो जातिका मान्छे धेरै थिएनन्, त्यसैले सजिलै पूरा जातिकै वंश नास गरियो । जति बाँचे, उनीहरू पनि कालान्तरमा अरू जातिमा बिलाए, उनीहरूले हामी पनि बो हौं भन्न सकेनन् । चीनको प्राचीन इतिहासबारे लेखिएको किताब पल्टाउनुपर्छ, त्यसमा लेखिएको छ, यस्ता ह्याङ्गिङ कफिन्स पहाडमा झुन्ड्याइएका मात्र छैनन्, गुफाभित्र पनि राखिएका छन् । केहीलाई भने चट्टानको बीचमा राखिएको छ । त्यसमध्ये सबैभन्दा बढी रहस्य भने पहाडमा झुन्ड्याइएका नै हुन् ।
गोङमा यस्तै ह्याङ्गिङ कफिन्स बढी देख्न पाइयो । यिनलाई सजिलै पुग्न नसकिने गरेर केही सय मिटरमाथि राखिएका छन् । धेरैलाई काठकै टेको दिएर राखिएको छ । पहिलो प्रश्न, यी कफिनलाई कसरी त्यस्तो जटिल स्थानमा पुर्याइयो त ? यसका केही अनुमान छन् । पहिलो, कफिन लिएर तिनका मान्छे सुरुमा पहाडको टुप्पोमा चढे, त्यसपछि डोरीको सहयोगले बाकस झुन्ड्याउने काम गरे । दोस्रो, लामा न लामा झर्याङ बनाएर पहाडमा चढे र बाकस राख्ने काम गरे । तेस्रो, बो जातिसँग अरू कुनै जादुयी उपाय पनि थियो कि ? यी सब अनुमान मात्र हुन्, यी उत्तरले सबैलाई चित्त बुझाउन सक्दैन ।
अब दोस्रो प्रश्न । बो जातिले आफ्ना मृतकको शरीरलाई यस्ता बाकसमा राखेर पहाडमा झुन्ड्याउने कामचाहिँ किन पो गरे ? यसका पनि केही अनुमान छन् । पहिलो, यसरी उचाइमा राख्दा मृतक तिनका देउताको नजिक रहन्छन् । दोस्रो, यसरी मृतकको शरीर राख्दा अरू कुनै जनावरले त्यसमा आक्रमण गर्ने सम्भावना हुन्न । र, यस पछाडि पनि बो जातिसँग जोडिएको कुनै जादुयी कारण थियो कि ? यसमा तेस्रो प्रश्नको शृङ्खला पनि जोडिन्छ ।
यति धेरै वर्षपछि पनि यी कसरी सुरक्षित भए ? कसरी अहिलेसम्म पनि झुन्डिएको झुन्ड्यै भए ? यी सबै प्रश्नबारे पनि अनुमान मात्र गर्न सकिन्छ, यसले सबैलाई चित्त बुझाउन पनि सक्दैन । जति रहस्य खोज्ने काम भयो, त्यति प्रश्न थपिने काम हुन्छ । गोङका पहाडबारे फर्केयता हामीसँग पनि उत्तरभन्दा प्रश्न बढी थिए । इतिहासमै लेखिएको छ, बो जाति आफैंमा रहस्यमय छ । यिनका मृत्यु संस्कार झनै रहस्यमय । यसलाई रहस्यमय नै रहन देऊ, यो नै सायद हराइसकेको बो जाति प्रति सम्मान हो ।
twitter : @himeshratna
