मौनको भाषा

एकदमै ठूलो खुसी मिल्दा पनि मानिस मौन रहन्छ । मौन केवल उदासीको मात्र भाषा होइन । सिनेमाको भाषामा त झन् मौन (साइलेन्स) को निकै ठूलो महत्त्व छ । ब्याकग्राउन्ड म्युजिकको झ्याङ झ्याङले भरिएका बलिउड र नेपाली फिल्मको कुरा अलग, नत्र संसारभरि नै उत्कृष्ट निर्देशकहरूले सिनेमामा मौनताको कलात्मक उपयोग गरेका छन् । पात्रको मनोदशा दर्साउन मात्र होइन, दर्शकलाई आफ्नो दुनियाँमा तान्नका लागि पनि निर्देशकहरूले मौनतालाई एउटा ‘टुल’ का रूपमा प्रयोग गर्छन् । कथाको उतारचढाव र अभिव्यक्तिमा पनि मौनताको प्रयोग गरिन्छ ।
एकनास चलिरहेको हावा, एउटै वेगमा बगिरहेको नदी वा कुनै चौतारोमा सुस्ताइरहेका वृद्ध आँखाहरू ! यी सबैले एउटा सघन विस्मय तथा मौनताको भाषा बोल्छन् । एउटा परिवार यही वेगमा चलिरहेको छ । वृद्ध हजुरआमा, अधेड बन्दै गरेको पिता, जवान आमा र सानो छोरा । सहरको करिब करिब परित्यक्त गल्लीमा सानो झुपडी टाइपको घर छ । साँघुरो कोठामा परिवार कोचिएर बसेको छ । गरिबी यस्तो चीज हो, जो धेरैजसो आवरणबाटै प्रकट हुन्छ । यो परिवार पनि आवरणदेखि नै गरिब छ । फिल्मको सुरुमै एउटा दृश्य छ । सहरको भव्य सुपरस्टोरमा पिता–पुत्र सामान किन्न गएका छन् । पिताले पसलवालालाई केहीमा अल्झाउँछ, पुत्रले चाहिने जति सामान झोलामा भरिसक्छ । सीसीटीभीजस्ता अवरोधलाई कसरी पार लगाउने भन्नेमा बाबुछोरा पारंगत छन् । दृश्यको अन्त्यसम्ममा थाहा भइसक्छ कि यिनको मुख्य काम पसलबाट सामान चोरी गर्नु हो ।
मानिसको मन र त्यसभित्र लुकेका कथाहरूको अनुमान आवरणबाटै लगाउन सकिँदैन । यो त्यस्तै कथा हो । ‘सपलिफ्टर्स’ मनको भित्रसम्म पस्ने कथा हो । अति सामान्य परिवारको सामान्य कथाजस्तो लाग्ने कथाका पत्रहरू समुद्रका अनगिन्ती छालजसरी एक–एक गर्दै खुल्दै जान्छन् । सानो छाललाई पछ्याएर झन् ठूलो छाल आएजस्तो पात्रका कथाहरू आउँदै गर्छन् । र, दर्शकलाई रुझाउँछन् ।
महानगरको चकाचौंधका बीच बत्तीमुनिको अँध्यारोजसरी, सहरको कोल्टोमा बस्ने मानिसहरूको कथा हो– सपलिफ्टर्स । बन्दाबन्दै भत्किएका र भत्किँदा भत्किँदै बनेका परिवारको गाथा हो ‘सपलिफ्टर्स’ । संरचनाको हिसाबले यो कथ्यलाई जोड्दै जाने नभई, टुक्राउँदै जाने कथा हो । सामान्ययता कथाहरू चुम्बकले फलामका टुक्राहरू तान्दै, जोड्दै लगेर एकै ठाउँमा थुप््य्राउने शैलीका हुन्छन् । पात्र र तिनका छिरलिएका भावनाहरूलाई समेट्दै एउटा पोकोमा गाँठो पारेपछि फिल्म सकिन्छन् । ‘सपलिफ्टर्स’ भने यसको उल्टो छ । सुरुमा ठोस देखिएका सम्बन्ध र भावनाहरूलाई फिल्मले आगोले फलामलाई जसरी पगाल्छ लैजान्छ । र, तरल अवस्थामा पुर्‍याएर छोडिदिन्छ ।
एउटा परिवारको कथाका रूपमा सुरु हुने यसले समाजका धेरै पत्रहरू खोल्दै जान्छ । यसै क्रममा जब आफ्नै परिवारबाट दुर्व्यवहार भोगेकी ५–६ वर्षकी बालिकाको यो संसारमा प्रवेश हुन्छ, फिल्म पूरै मोडिन्छ । नयाँ भेटिएकी ‘बहिनी’लाई पनि दाइले सामान चोरीको प्रशिक्षण दिन थालेपछि के हुन्छ ? यो बालिका खासमा को हो ? यसमाथि दुर्व्यवाहार किन भयो ? यो बालिकाको लहरोले समाजका के–के पहरो घर्काउँछ ? फिल्मका मुख्य घटनावली यसकै वरिपरि घुमेको छ ।
‘सपलिफ्टर्स’ का निर्देशक हुन् हिरोकाजु कोरेइदा । कुनै एक लामो यात्रामा मैले हवाइजहाजमा यिनको फिल्म हेरेको थिएँ– ‘लाइक फादर, लाइक सन ।’ यो पनि परिवारकै कथा । फिल्ममा दुई बाबु छन्, दुई छोरा । एउटा निकै धनी, सम्पन्न बाबु र ऊजस्तै छोरा । अर्को गरिब र मस्तमौला बाबु र उसको छोरा । छोरा ८–१० वर्षको भएपछि अस्पतालको गल्तीले गर्दा जन्मिँदै छोरा साटिएको थाहा भयो भने यी दुई परिवारमा कति रेक्टरको भूकम्प आउला ? ‘लाइक फादर लाइक सन’ त्यसको कथा थियो । आधुनिक समयका मानिसहरूको सम्बन्धको नाडी यो फिल्मले छामेको थियो ।
यसमा त्योभन्दा पनि जटिल सम्बन्धका पत्र छन् । पितालाई प्रश्न गरिन्छ— तिमीले छोरालाई किन चोर्न सिकायौ ? तब उसले उत्तर दिन्छ, ‘उसलाई सिकाउन मैले अरू केही जानेकै थिइनँ ।’ यो एउटा बाबुको इमानदारी हो कि बेइमानीको पराकाष्ठा ? के एउटा बाबुले आफ्ना सन्तान प्रयोग गरेर चोरीको धन्दा चलाउन सक्छ/मिल्छ ? यस्ता प्रश्नको जवाफ कुरेइदा आफैं दिँदैनन् । दर्शकका लागि छोडिदिन्छन् । यो फिल्मको सबभन्दा ठूलो सुन्दरता नै यसले सबै प्रश्नको जवाफ दिँदैन । फिल्मको काम उत्तरहरू घोकाउनु होइन, दर्शकलाई प्रश्न गर्ने लत लगाउनु हो । चाहे ती प्रश्न सरकार र व्यवस्थालाई गरिने हुन् या समाजको बुद्धि विवेक र आफ्नै चेतनालाई ।

‘सपलिफ्टर्स’ गत वर्ष संसारकै सबभन्दा प्रतिष्ठित कान फिल्म फेस्टिभलमा उत्कृष्ट फिल्मको पुरस्कार जित्ने फिल्म हो । कानले नेटफिल्क्सका फिल्म देखाउन अस्वीकार गरेका कारण मेक्सिकन अल्फान्सों कुरोंको ‘रोमा’ सँग यसको प्रतिस्पर्धा टरेको थियो । ‘रोमा’ अर्को ठूलो फेस्टिभल भेनिसमा प्रतिस्पर्धामा गयो । र, त्यहाँ उत्कृष्ट फिल्मको अवार्ड जित्यो । कानमा ‘सपलिफ्टर्स’ ले पाम’डिअर हात पार्‍यो । तर, यो प्रतिस्पर्धा ओस्करमा भइछाड्यो । दुवै फिल्म आ–आफ्ना देशबाट विदेशी भाषाको प्रतिस्पर्धामा छनोट भए । अन्तिम ५ मा यिनै दुईको प्रतिस्पर्धा थियो, जसमा ‘सपलिफ्टर्स’ लाई ‘रोमा’ ले उछिन्यो । एक हिसाबले हेर्ने हो भने यी दुवै फिल्म अवसादका कथा हुन् । दुइटैमा गहिरो उदासी छ । दुवैले मनलाई चिसो बनाउँछन् । तपाईंलाई सबभन्दा राम्रो काम गरेको छु भन्ठानेर सबैभन्दा गएगुज्रेको काम गरिरहेको रहेछु भन्ने बोध भयो भने कस्तो होला ? कुरेइदा दर्शकलाई त्यस्तो भावसँग साक्षात्कार गराइदिन्छन् ।
नेपालका फिल्महलमा यस्ता फिल्म विरलै आउँछन् । तर, खाने मुखलाई जुँगाले छेक्दैन भनेझैं, राम्रो फिल्म हेर्न खोज्ने दर्शकलाई पनि हलले छेक्दैन । इन्टरनेटको संजालमा जेलिएको यो दुनियाँमा थुप्रै त्यस्ता छिद्र छन्, जहाँबाट घामको प्रकाश धर्तीमा आइपुगे जसरी राम्रा फिल्महरू हाम्रा कम्प्युटर, ट्याब र मोबाइलमा आइपुग्छन् । आगे तपाईंको मर्जी !