१९.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १७०

भेष भुलेका कम्निस्ट

कुनै बेला कमरेडको सादा जीवन उच्च विचार नारा नै थियो । संसार बदल्न हिंडेको भन्थे उनीहरू । संसार बदल्न उनीहरूले त्याग र तपस्या, जेल र नेल भोग्न तयार भए । ससार बदल्न हिंडेकाहरू संसार नबदलिंदै आफैं बदलिए ।
गंगा बीसी

काठमाडौँ — जनगायक जीवन शर्माले हालै गाएका छन्– छैन मेरो शरीरमा अत्तरको बासना, होला बरु जीउभरि पसिनाको गन्ध  । चाहिंदैन मलाई सिसाको महल, चाहिंदैन मलाई चमेलीको बास, यसै राम्रो छ यो मेरो जीवन, चाहिंदैन मलाई सम्पत्तिको रास  ।

भेष भुलेका कम्निस्ट

नेकपाको दुई तिहाइ सरकार भएकै बेला शर्माले यो गीत गाए । यो गीतलाई आत्मसाथ गर्ने कम्युनिस्टका लागि यो शपथजस्तै हो । पूर्वमाओवादी र एमाले नेताहरूका लागि भने यो गीत ब्यंग्य गीतजस्तो देखिएको छ । यतिबेला अत्तरको बासन नआउने, महलमा नबस्ने र सम्पत्ति मोह नभएका, नातावादलाई त्यागेका नेता भेटाउन पाएमा भाग्य हुन्थ्यो ।


जीउभरि पसिना बगाउने खासमा कम्युनिस्टका आधार हुन् । तर, पसिना बगाउने नजिक आउँदा कमरेड नेताहरूलाई गन्ध आउँछ । जीउमा महँगा अत्तरको बासनाले उनीहरूलाई तान्छ । उनीहरू नै कमरेडको वरिपरि घुम्छन् । जबकि पसिनाको गन्ध आउनेहरूकमरेडबाट टाढिंदै गएका छन् । यसलाई भन्छन्, नयाँ बोतलमा पुरानो रक्सी । नाम कम्युनिस्ट ब्यवहार पुरानै ।‘देशअनुसार भेष, कपालअनुसार केश’ को प्रसंगलाई धेरै अर्थमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । खासगरी हाम्रो परिवेशमा अझ लोकप्रिय छ ।परिवेश र परिस्थितिअनुसार यो उखान बढी प्रयोगमा आउँछ । यहाँ प्रसंग भने फरक छ । यो कम्युनिस्ट, कमरेड, क्रान्ति, सर्वहारा, सत्ता, मोह, कार्यशैलीका कुरासँग गाँसिन्छ ।कार्ल मार्क्स, लेनिन, माओ जीवित भएको भए नेपालका कम्युनिस्टबारे के भन्थे होलान् ? उत्तर सहज छैन । तर, नेपालका कम्युनिस्टहरू आफैं भन्छन्, हामी सर्वहाराका मुक्तिदाता हौं । साँच्चै हो त ? दुई तिहाइ सरकार हाँकिरहेका कम्युनिस्टहरूको यात्रा यतिबेला कतातिर हुँदैछ ।


कम्युनिस्ट सिद्धान्तले भन्छ, जनताको जीवनशैली नेता कमरेडले अँगाल्नुपर्छ । नेता, कार्यकर्ता र जनताबीच कार्यशैलीमा खास फरक हुनु हुँदैन ।नेता र जनताको सम्बन्ध नङ र मासुजस्तो हुनुपर्छ ।नेताको कार्यशैलीले जनतालाई जोड्नुपर्छ । कम्युनिस्ट सिद्धान्तले कार्यशैलीको खाडल बढ्दै गएमा जतिसुकै राम्रो सिद्धान्त भए पनि काम नलाग्ने भन्छ । त्यसैले लेनिनले भनेका होलान्, ‘कुनै पनि सिद्धान्त व्यवहारमा लागू हुँदैन भने त्यसको कुनै अर्थ हुँदैन ।’ सिद्धान्त उपदेश दिन होइन, व्यवहारमा उतार्नका लागि हुन्छ, खासगरी कम्युनिस्टका लागि । सिद्धान्त एउटा व्यवहार अर्कै भयो भने त्यो ‘रूप र सार’ मा मेल खाँदैन ।
सिद्धान्त एकातरि व्यवहार अर्कोतिर । काम कुरा एकातिर कुम्लो बोकी ठिमीतिर गएजस्तो हो । सिद्धान्त जतिसुकै राम्रो भए पनि व्यवहारमा लागू भएन भने त्यो कागजको फूलजस्तो हुन्छ । अर्थात् व्यवहारमा लागू नहुने सिद्धान्त देख्न मात्र हुन्छ, सुगन्ध लिन होइन । झन्डा रातो भएर केही अर्थ छैन । सबै राता झन्डाहरू क्रान्तिकारी हुन्छन् भन्ने छैन । सबै राता फूल गुराँस हुँदैनन् । सबै राता झन्डा क्रान्तिकारी हुँदैनन् ।

कुनै बेला कम्युनिस्ट नेताले कोक खायो भने स्पष्टीकरण खाने अवस्था थियो । टाई–सुट लगाउने कुरा दुर्लभ हुन्थ्यो । अहिले कम्युनिस्ट नेताहरूका लागि टाई–सुट फेसनजस्तो भइसक्यो । नहर उद्घाटन गर्न होस् या पार्टीको आमसभा नेताहरू चिटिक्क टाईसुटमा देखिन्छन् । विगतमा पूरा हुन नसकेको रहर कामरेडहरूले पूरा गरेजस्तो देखिन्छ । कतिसम्म भने गाउँको भ्रमण गएको बेलासमेत उनीहरूको टाई–सुट मोह रहन्छ ।आवश्यक ठाउँमा टाई–सुट लगाउनुलाई अन्यथा मानिदैन । हालै पूर्वमाओवादी वरिष्ठ नेता, हाल नयाँ शक्ति नेपालका नेता बाबुराम भट्टराईले कर्णाली प्रदेश पुग्दा दौरा–सुरुवाल लगाए । उनले काठमाडौंको असनबाट किनेर लगेर रुकुम पश्चिमको चौरजहारी पुगेर दौरा–सुरुवाल लगाए । जीउमा त्यति नसुहाए पनि उनले त्यो सुदूरपश्चिमको बैतडीमा पनि त्यही लगाए ।


उनीहरूले नै बनाएका सर्वहारा कार्यकर्ताहरू उनीहरूको टाई–सुटले तर्सिन्छन् । आहो परिवर्तन । त्यो पनि महँगा टाई–सुट । जसले एकजोर टाई–सुटले एक गरिब परिवारको एक वर्षको घर खर्च चल्छ । कमरेडको कार्यशैलीले अग्रगामी छलाङमारेको छ । नेताको खुट्टामा ब्रान्डेड जुत्ता, जनताको खुट्टामा हात्ती छाप चप्पल । यो तीतो यथार्थ हो, अझ खाली खुट्टा हिंड्नेहरू पनि छन् ।सर्वहारा नेताको जीउमा भएको ब्रान्डेड परिहनले सर्वहारको हुर्मत लिएको छ ।
कुनै बेला कमरेडको सादा जीवन उच्च विचार नारा नै थियो । संसार बदल्न हिंडेको भन्थे उनीहरू । संसार बदल्न उनीहरूले त्याग र तपस्या, जेल र नेल भोग्न तयार भए । ससार बदल्न हिंडेकाहरू संसार नबदलिंदै आफैं बदलिए । कुरा भेषको होइन, देशको हो । तर, कम्युनिस्ट नेताहरूको पुरानो जुन भेष थियो, त्यो अब रहेन । भेष परिहन मात्र होइन, कार्यशैली हो । कम्युनिस्ट कार्यशैलीबारे धेरै पुस्तक लेखिएका छन् । मार्क्स, लेनिन, माओ र मदन भण्डारी, पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ ले समेत कम्युनिस्ट कार्यशैलीबारे भनेका छन् ।‘सादा जीवन उच्च विचार’ सार यही हो । यसकै आधारमा कम्युनिस्टप्रति जनता प्रभावित भए । गत वर्षको निर्वाचनमा अत्यधिक बहुमत दिए ।

पूर्व माओवादीतिर फर्कौं । २०४८ सालतिर नेता तथा कार्यकर्ता आफूले खाएको थाल आफैं माझ्थे । जनताको घरमा गएर ‘जनसेवा’ गर्थे । खेतीपाती लगाउनमा सहयोग गर्थे । त्यो २०५२ मा युद्ध सुरु हुनुअघिको कुरा हो । माओवादी युद्ध सुरु भएपछि अलि भेष फेरियो । हातमा बन्दुक भएपछि अलि स्वर ठूलो भयो । युद्धअघि नरम बोली बिस्तारै कडा हुन थाल्यो । बोलीले नसुने गोली चल्न थाल्यो । युद्धका सुरुका दिनमा खुकुरी बढी चले । बन्दुक जम्मा हुँदै गएपछि खुकुरी कम प्रयोग हुन थाले । बन्दुकको नालबाट राज्यसत्ता जन्माउने युद्धमा जनतासँग नरमभन्दा बढी गरम हुने नीति माओवादीले लियो ।
बन्दुकको अगाडि खाली हातको के चल्थ्यो ? जे भन्यो त्यही मान्ने अवस्था आयो सर्वसाधारणको । परिवर्तन हुने आशामा भात दिए, साथ दिए जनताले । नमान्ने सफाया भए, केही घाइते–अपांग भए । माओवादीको बोली २०६४ मा शान्ति प्रक्रियामा आउनुअघि पनि उस्तै कडा थियो । त्यसबेलासम्म भेष भने बदलिएको थिएन । हार्डकोर कम्युनिस्ट विचार लिएर हिंडेका थिए । व्यवहारमा कडा भए पनि कार्यशैली कम्युनिस्ट शैलीको हुनेनै भयो । त्यही भएर जनताले माओवादीलाई २०६४ को निर्वाचनमा सबभन्दा ठूलो पार्टी बनाए । सबभन्दा ठूलो पार्टी भएपछि शक्तिशाली बने नेता तथा बाठा कार्यकर्ता । युद्धबाट प्राप्त शक्तिले निर्वाचनमा वैधानिकता पायो । त्यसपछि सरकारमा पुगे कमरेडहरू । संसार बदल्ने कुरा गरिरहे, भेष बदलिरहे । कार्यशैली बदलिइरह्यो । सरकारमा पुगेपछि कमरेडसँग बन्दुक र सक्ताको शत्तिको उन्मादले भरङ्ग भए । संसार जितेको खुसियालीमा उनीहरू मैमत्त हुँदै गए । विगतमा उनीहरू हिंडेका गोरेटा बिर्से । बास बसेका झुपडी, भात खुवाएका जनता ओझेलमा पर्दै गए । सार अरू भए पनि रूप भने कम्युनिस्ट थियो, अझmै क्रान्तिकारी ।


त्रान्तिकारी भेषमा बिस्तारै खिया लाग्न थालेको स्वयं थाहा पाउन छाडे । थाहा पाएर पनि उनीहरू वास्ता गरेनन् कि ? दर्जनौं केन्द्रीय समिति बैठकमा भड्किलो कार्यशैली सुधारका विधि बने । कार्यशैली बने । माओवादीको हेटौंडा महाधिवेशनले माओवादी बिग्रनुमा नेता तथा कार्यकर्ताको कार्यशैली पनि एक कारक भएको निष्कर्ष निकाल्यो । विधि बन्यो, त्यो केवल कागजमा सीमित भयो । माओवादीहरू आफैं भन्थे, व्यवहारमा लागू नभएको सिद्धान्त कागजको खोस्टो हो । आखिर कार्यशैली सुधार गर्ने विधि कागजको खोस्टो भयो । त्यसपछि विराटनगर राष्ट्रिय सम्मेलन भयो, त्यहाँ पनि बिग्रिएको भेष सुधार गर्ने विधि बन्यो, त्यो पनि लागू भएन । त्यतिबेलानै थाहा भइसकेको थियो, जब सुध्रिने पटक–पटक वाचा गरिन्छ, सुधार हुँदैन, त्यतिबेला धेरै बिग्रिइसकेको हुन्छ । माओवादीको कार्यशैली सुधार पनि ठीक त्यस्तै भयो ।


नेता तथा कार्यकर्ताको जीवनस्तर फेरियो, उनीहरूको जीवनमा साम्यवाद आयो । जनताको जीवन सधैं सर्वहारानै । नेताहरूको रहनसहन, बसउठ, खानपान देखेर जनता आत्तिए । भने, ‘आम्मै देश बदल्न हिंड्नेहरू आफैं बदलिएछन् ।’पार्टीमा वैद्य बाका नामले चिनिने मोहन वैद्य यो देखेर अलग भए । उनी अहिले पनि सर्वहारा नेताझैं लाग्छन् । नेताहरू छाड्दै गएपनि उनले सर्वहाराको मुक्तिको कुरा छाडेका छैनन् । पूर्वमाओवादीमाथि द्रव्य मोहको बात लाग्यो । बात मात्र होइन, देखिंदै गयो । रक्सी पुरानो बोतल नयाँ भनेजस्तै भयो उनीहरूको कार्यशैली । बाहिर सर्वहारका नेता देखिए पनि अरू संसदीय पार्टीका नेताभन्दा फरक देखिएन् । केहीको अझ त्योभन्दा भड्किलो देखियो । जसले झुपडीमा भात र साथ दिएका थिए, उनीहरूले ती ‘सर्वहारा’ का नेतालाई भेट्नु दुर्लभ बन्दै गयो । नेताका वरिपरि बिचौलिया, भेष बदलेर माओवादी भएका उनै अवसरवादीकोभीड लाग्न थालेपछि जनता भन्न थाले— हरे, त्यो पुरानो कार्यशैली कहाँ गयो, त्यो खाँटी भेष कहाँ हरायो? त्यो सत्तामा हरायो, महलमा हरायो । पसिना बगाउनेहरूको सपनामा असिना बर्सिंदै गयो ।

के नेकपाका नेता तथा कार्यकर्ताहरू हाल आफूले खाएका भाँडा आफैं माझ्छन् ? के उनीहरू कुटो–कोदालो बाकेर जनसेवामा सहभागी हुन्छन् ?यो कुरा गरिरहँदा नेकपाका अधिकांश नेता तथा कार्यकर्ता, जो सत्ताको वरिपरि छन्, माला थाप्न व्यस्त होलान् । या, उनीहरूसहरका कफी सपमा कफीको चुस्की लिंदै होलान् । बेलुका महँगा रेस्टुरेन्टमा ‘समाजवाद’ का गफ गर्दै होलान् । यो उनीहरूको रहर हो या बाध्यता ? त्यो आफैं जानून् । युद्धकालमा जसले सेल्टर दिए, खाना दिए, माना दिए, नेता तथा कार्यकर्ताले गर्धन लच्काउने गरी लगाएको माला, कफी सपमा तस्बिर र महँगा रेस्टुरेन्टका समाजवादका गफले व्यंग्य गरेजस्तो लाग्छ । जनताको सेवामा जुट्नुपर्नेको यो विचलित चालचलन ।


समाजवाद उन्मुख संविधानमा टेकेर नेकपाको दुई तिहाइको सरकार बनेको छ । त्यो समाजवादको बाटो कतातिरबाट अघि बढ्छ ? समाजवाद गोरिल्ला ट्रेक हुँदै अघि बढेको छ कि महेन्द्र राजमार्ग हुँदै ? या बीपी राजमार्ग हुँदै कि मदनभण्डारी राजमार्ग हुँदै ? जो सर्वहाराको रेखामाथि उक्लन सकेका छैनन्, उनीहरूलाई समाजवादको अर्थ के हो ? खुट्टामा राम्ररी हात्तीछाप चप्पल होस्, जीउमा भेस्ट होस्, साँझ–बिहान हात–मुख जोड्न गाह्रो नहोस्, शिक्षा, स्वास्थ्य निःशुल्क होस् । यसरी बुझाउन सक्ने हैसियत भेष बदलेका कम्युनिस्टमा छैन ।रोल्पा, रुकुममा युद्धमा मृतकका नाममा सालिक, शिलालेख र गेट छन् । हरेक वर्ष फागुन १ गते युद्ध सुरु भएको दिन अबिर, माला लाग्छ त्यसमा । त्यो माला ओइलाएर जान्छ, अबिर उडेर जान्छ । त्यसरीनै ती युद्धमा मारिएका सहिदका सपनाहरू उडे । कमरेडहरू केन्द्रदेखि स्थानीय तहसम्म सत्तामा छन् । सत्ता र सपनाको के सम्बन्ध छ ? सपनाले सत्ता निर्माण गर्छ तर सत्ताले सपना निल्छ । त्यसैले होला, हरेक वर्ष सहिद दिवसका दिन सहिदका सपना याद गरिन्छ । एक मिनेट मौन धारणा गरेर याद गरेका सपना सत्ताको कुर्सीमा बस्नेबित्तिकै दबेर जान्छन् । सपना बिर्सनका लागि होइनन् पक्कै पनि । हालसम्म विगतको इतिहासको भर्‍याङ चढेर कमरेड उक्लिएका छन् । इतिहास व्यवहारले जोगाउने हो । विगतको आफ्नै इतिहासलाई कुल्चेर समाजवादको यात्रा पूरा हुन गर्न कमरेडहरू कस्सिएका छन् । वर्ग विभाजन उस्तै छ, धनी र गरिबबीच खाडल उस्तै छ । कमरेडहरू सामना परिवारले गाएजस्तै गाइरहेछन्:
साम्यवाद चुम्ने लक्ष्य छ हाम्रो वर्ग मेटाउने सपना छ हाम्रो...।

प्रकाशित : फाल्गुन १८, २०७५ १२:५९
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा बारम्बार परीक्षार्थीको उत्तरपुस्तिका हराउने गरेको छ। यसको समाधान कसरी हुन्छ?