कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२४.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १३४

पुँजीवाद भर्सेस योग

स्वास्थ्य
पुँजीवादले मानव समाजलाई दिएको एउटा ठूलो उपहार भोगवादी दर्शन हो, जुन मान्छेको दु:खको मूल कारण हो ।
दीपक भेटवाल

काठमाडौँ — पुँजीवादी चिकित्साको उद्देश्य मान्छेको रोग निर्मूल बनाएर उसलाई निरोगी बनाउनु होइन, बरु मान्छेलाई आजन्म रोगी बनाएर औषधि बेचेर नाफा कमाउनु हो । 

पुँजीवाद भर्सेस योग


उतिबेलाको लक्का जवान उमेरताका मनमा हवार्हवार्ती क्रान्तिको राँँको बलेको हुन्थ्यो । लाग्थ्यो— बूढो पुँजीवादको आयु सकिनै लाग्यो, ढिलोचाँडो यो गर्लम्म ढलिहाल्छ । बूढो पुँजीवादको चिहानमा जग हालेर निर्माण हुने समाजवादी व्यवस्थामा मान्छेका दु:ख सबै नास भइहाल्छन् ।


झन्डै आधा जीवन काटेपछि पो बल्ल चेत खुल्यो । बूढो पुँजीवाद त झन् जवान–जवान हुँदै गएको छ । यसो मुन्टो उठाएर हेर्छु— मान्छेका दु:खका पहाडहरू झन्झन् अग्लिँदा छन् । बूढो पुँजीवाद त हेर्दाहेर्दै ‘काँठे पुँजीवाद’ को नयाँ अवतार झन्झन् क्रूर मुद्रामा विश्व विचरण गरिरहेको छ । डिजिटल प्रवधिका तरंगमार्फत संसारभरि नै हरेक घरको ढोकाढोका र कोठाकोठामा आफ्नो धन्दा फैलाउँदो छ ।


पुँजीवादी दर्शन भोगवादी दर्शन हो । यसले मान्छेलाई ‘एकबारको जुनीमा सक्दो भोग गर’ भन्ने आदर्श सिकाउँछ । किनकि नाफा पँुजीवादको ठूलो भगवान् हो । आम मनुवाले जति भोग गर्‍यो, संसार कब्जा गरेर बसेका कर्पोरेट मालिकको नाफा उति धेरै चुलिँदै जान्छ । लाटो हिसाबले हेर्दा पुँजीवादी कर्पोरेट आदर्श ठग टाइपको लाग्छ । यसले किसानसँग चुत्थो दाममा गहुँ खरिद गर्छ अनि, त्यसमा चिनी मिसाएर हर्लिक्स नामको पिठोलाई उत्पात भाउमा बिक्री गर्छ । तिर्खा लाग्दा पानी होइन, कोकाकोलाको झोल पिउन उक्साउँछ । मान्छेले खाने–लाउने हरेक वस्तुमा ‘ब्रान्ड’ नामको आतंककारी लोगो सिर्जना गरेर मान्छेलाई लुट्नसम्म लुट्छ ।


पुँजीवादले मान्छेलाई आफ्नो सग्लो स्वरूपमा बाँच्नै दिँदैन । यसले विभिन्न दाउपेच लगाएर मान्छेभित्र भएको भावना, चेतना सबै थुत्छ र मान्छेलाई यन्त्र–मानवजस्तो बनाइदिन्छ । यसले डिजिटल पर्दामा आफ्नो उत्पादनको जादुमयी विज्ञापन देखाउँछ, मान्छेको मन–मस्तिष्कलाई झ्याप्प आफ्नो वशमा पार्छ । मान्छेको चित्तमा भोगवादी विकार पैदा गराउँछ । अनि आफूले जे खाऊ भन्यो त्यही खाने, जे लाउ भन्यो त्यही लाउने र जे सोच भन्यो त्यही सोच्ने यान्त्रिक मानव तयार गर्छ । संसारभरिका यान्त्रिक मानवहरू आफ्नो आवश्यकताका लागि कम भोग गर्छन्, कर्पोरेट मालिकको नाफाको चुलीलाई अग्ल्याउन बढी भोग गर्छन् । तब त पुँजीवादमा मान्छेको प्राकृतिक आवश्यकताको वस्तु कम उत्पादन हुन्छ, नाफा प्रेरित वस्तु बढी उत्पादन हुन्छ ।


मान्छेको चित्तमा जति भोगवादी दर्शन छिप्पिँदै जान्छ, मान्छेको असीमित दु:खको मुहान त्यहींबाट सुरु हुन्छ । भोगवादी चिन्तनले मान्छेलाई भोगको प्रतिस्पर्धामा धकेल्छ । भोगको दौडमा एकले अर्कोलाई उछिन्ने कर्ममा दु:खी मनुवा कुदिरहन्छ । पुँजीवादले मानव समाजलाई दिएको एउटा ठूलो उपहार भोगवादी दर्शन हो, जुन मान्छेको दु:खको मूल कारण हो ।


झट्ट हेर्दा पुँजीवादी कारखानामा वस्तु मात्रै उत्पादन भइरहेजस्तो देखिन्छ । पुँजीवादले वस्तुको व्यापार गरेर मात्र नाफा असुलेजस्तो लाग्छ । तर, चेतनाको क्षितिज अलि उघारेर हेर्दा पुँजीवादी कारखानाबाट हरेक क्षण असीमित परिमाणमा निराशा र कुण्ठा पनि उत्पादन भइरहेको देखिन्छ । उसो त यो कारखानाबाट उत्तिकै मात्रामा भय र तनाव पनि निरन्तर उत्पादन भइरहेको हुन्छ । भोगवादी दर्शनले मान्छेलाई शारीरिक रूपमा रोगी बनाउँछ । अनि चिन्ता, तनाव, भय र कुण्ठाले मानसिक रोग बनाउँछ । मनोविज्ञान शास्त्र भन्छ— मान्छेको सम्पूर्ण रोग र दु:खको कारण भय र तनाव हो । यसरी उमेर ढल्कँदै गएपछि मान्छेको शरीर रोगको स्थायी घरमा परिणत हुन्छ । फेरि रोगी शरीरमाथि व्यापार गर्न झोलामा औषधिको पोको बोकेर दाँत ङिच्याउँदै पुँजीवाद ट्याक्क हाजिर हुन्छ ।

***


पुँजीवादी चिकित्साशास्त्रको उद्देश्य मान्छेको रोग निर्मूल बनाएर उसलाई निरोगी बनाउनु होइन, उसको उद्देश्य त मान्छेलाई आजन्म रोगी बनाएर औषधि बेचेर नाफा आर्जन गरिरहनु हो । नाफा नै पुँजीवादको एक मात्र धर्म हो । पुँजीवादकै देन मान्नुपर्छ, आज संसारमा हरेक चालीस सेकेन्डमा एउटा मान्छेले आत्महत्या गरिरहेको हुन्छ । संसारका झन्डै एक चौथाई मान्छे उच्च रक्तचापको सिकार भएरै बाँचेका छन् ।


विश्व स्वास्थ्य संगठनको रिपोर्ट भन्छ—बर्सेनि संसारमा सबैभन्दा धेरै मानिसको मृत्यु मुटु रोगको कारणले हुन्छ । पुँजीवादी चिकित्साशास्त्र भन्छ— नब्बे प्रतिशत उच्च रक्तचापको कारण अज्ञेय छ ।


विज्ञान र प्रविधिको विकासले शिखर टेकिसक्दा पनि पुँजीवादी चिकित्साशास्त्रले ब्लडप्रेसर, सुगर, दम, मधुमेहजस्ता दीर्घरोगको उपचार विधि पत्ता लगाउन सकेको छैन । यस्ता दीर्घरोगीलाई जीवनभर औषधि बेचेर आफ्नो नाफा धर्म चलाइरहेको छ ।


हरेक कालो बादलमा चाँदीको घेरा हुन्छ भनेझैं, पुँजीवादी दुनियाँको अन्धकारभित्र एउटा झिनो उज्यालो गोचर हुन्छ । त्यो योग विद्याको उज्यालो हो । तब त विश्व प्रसिद्ध अमेरिकी डाक्टर डिन ओर्निस मुटु रोग, उच्च रक्तचापजस्ता कतिपय दीर्घरोगको समाधान योगशास्त्रमा छ भनेर संसारभर भन्दै हिँडेका छन् ।


योगशास्त्र गरुड पुराण जस्तो कुनै धूर्त पण्डितले लेखेको हावादारी गफ होइन । न त यो कुनै धर्म विशेषको पेवा नै हो । योग अभ्यासका लागि जनै, कन्दनी लगाउने, टुप्पी पाल्ने वा गेरु वस्त्र धारण गर्नु पनि आवश्यक हुँदैन । योगशास्त्र मानव समाजको हजारौं वर्षको यात्रामा ज्ञानीहरूले आफ्नो अनुभव, ज्ञान र अनुसन्धानबाट तयार गरेका वैज्ञानिक शास्त्र हो । यो आरोग्यको पथ पनि हो ।


उसो त योगको सीमा रोगहरूको उपचारमा मात्र सीमित छैन । यसको महत्त्वको आयाम व्यक्ति, समाज, विज्ञान, शिक्षाजस्ता बहुआयामिक क्षेत्रमा फैलिएको छ । रोगको निदान विराट योगको सामान्य अंश मात्र हो । योगको महत्त्वलाई आत्मसात् गरेरै संयुक्त राष्टसंघले संसारभरि विश्व योग दिवस मनाउने चलन सुरु गरेको छ । भारतले योग विद्यालाई समाजमा फैलाउनकै लागि नयाँ मन्त्रालयको रूपमा आयुष मन्त्रालयको स्थापना गरेको छ । धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ— नेपालमा पनि झन्डै चालीस वर्षदेखि माघ १ गतेलाई राष्टिय योग दिवसको रूपमा मनाइँदै आएको छ ।

पुँजीवादी औषधिशास्त्रले रोगको निदानको खोजी स्थूल शरीरको तहमा मात्र गर्छ । योगशास्त्रले रोगको उपचारको निदानको खोजी शरीरको तहमा मात्र होइन, प्राण, मन र विचारको तहमा पनि गर्छ । अझ मनको तहमा गरिने उपचारलाई प्रमुख मान्छ । योगमा गरिने आसनले शरीरको तहमा रोगको निदान गर्ने प्रयास गर्छ । प्राणायामले मन वा विचारको तहमा रोगको निदानको प्रयास गर्छ । योगशास्त्र भन्छ— श्वास परिवर्तन हुँदा विचार परिवर्तन हुन्छ, विचार परिवर्तन हुँदा श्वास परिवर्तन हुन्छ । बुद्दले प्रतिपादन गरेको विपश्यना ध्यानको सार पनि यही हो ।


योगी खप्तडबाबाले आफ्नो विचार विज्ञान पुस्तकमा लेखेका छन्— मान्छेको मनमा जस्तो विचार खेल्छ, उसको जीवन सोही विचारद्वारा निर्देशित हुन्छ । मान्छेको रोग, भोक र शोकको कारण सामाजिक परिस्थिति मात्र होइन, मान्छेको मनमा खेलिरहने विचार पनि हो । योगले मान्छेलाई विचारको व्यवस्थापन गर्न सिकाउँछ । अझ सुगर, प्रेसर, युरिक एसिड जीवनभर औषधि खानुपर्ने दीर्घरोगको स्रोत नै निराशा, भय, तनाव कुण्ठाजस्ता मनमा खेलिरहने कुविचार हो ।

जुन रोगको उपचार आजसम्म पुँजीवादी चिकित्साशास्त्रले गर्न सकेको छैन, त्यस्ता कैयन रोगको उपचार योगमार्गबाट सम्भव छ । तर, यसको प्रयोग र अभ्यासमा निकै सजगता अपनाउनु पनि उत्तिकै महत्त्व छ । आसन र प्राणायामको अभ्यास योगशास्त्रको उचित ज्ञान भएका गुरुसँग गरेमा मात्रै यसले पूर्ण फल दिन्छ । योगविद्याको भित्री मर्म नबुझेका, बोक्रा मात्र बुझेका लहडीसँग योग अभ्यास सिक्दा यसले उचित फल नदिन सक्छ । जथाभावी चौरमा उफ्रेर गरिने योगले लाभभन्दा हानि बढी हुन सक्छ ।

प्रकाशित : पुस २८, २०७५ ०८:२१
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?