फुटबलले गुमाएको मणि

जे होस्, यो झगडाको ठूलै योगदान रह्यो, नेपाली फुटबलमा । यो झगडाले ठमेल–११ माथि प्रतिबन्ध लाग्यो । र, प्रतिबन्धसँगै जन्म भयो, नेपाली फुटबलमा सर्वाधिक सफल र लोकप्रिय क्लब— मनाङ–मस्र्याङ्दी । यो ठमेल–११ को अर्को रूप हो । नेपाली घरेलु फुटबलमा सुरुआती दिन व्यावसायिकता भित्र्याउने श्रेय यही क्लबलाई जान्छ । लिगमा मनाङ मस्र्याङ्दीले ‘डी’ डिभिजनबाट खेल्न सुरु गरेको थियो र प्रत्येक वर्ष माथि उक्लँदै ०४२ सालमा त ‘ए’ डिभिजन लिग नै जित्यो ।

अरू कतै सुन्न नपाइने फुटबलको अद्वितीय कथा हो, यो । यो कथाका प्रमुख नायक हुन्, उनै मणिविक्रम शाह । छोटोमा मणि शाह, मायाले भन्दा— मणि दाइ । मनाङ मस्र्याङ्दीको जन्म, त्यसले प्राप्त गरेको अहिलेको उचाइ, अनि प्रशस्त समर्थकहरूको संख्या, यसपछाडिका प्रमुख कारण हुन्, मणि । क्लबको पर्यायजस्तै रहे, उनी । कोही खेलाडी क्लबभन्दा ठूलो त हुन्न । मनाङ मस्र्याङ्दीभन्दा मणि पनि ठूला होइनन् । तर क्लबको इतिहासमा उनको उपस्थितिको आकार भने निकै ठूलो रह्यो ।

फुटबलको अर्को एक विश्वकपको सुरुआत धेरै नजिक छ, महिना दिन पनि छैन । पूरा विश्व विश्वकप फुटबल भनेपछि त्यसको पछाडि लाग्छ । नेपाल पनि किन अपवाद हुन्थ्यो र ? यहाँ पनि फुटबलको विश्वकप भनेपछि हुरुक्कै हुनेहरू धेरै छन् । यसको जग बसाउने काम भने सन् १९८६ को विश्वकपले गरेको थियो । मेक्सिकोमा भएको त्यो विश्वकप अर्जेन्टिनाले जितेको थियो र त्यसका कप्तान थिए, डिएगो म्याराडोना । नेपाली फुटबल प्रशंसकमाझ त्यो विश्वकपको निर्णायक छाप छ ।

टेलिभिजनको माध्यमबाट सर्वसाधारणले आफ्नै कोठमा हेर्न पाएको पहिलो विश्वकप । त्यही विश्वकप जित्ने अर्जेन्टिना र म्याराडोनामाथि नेपाली प्रशंसक दंग परे । पहिलो प्रेमजस्तै थियो, त्यो । त्यसैले त हो, अहिले पनि नेपालमा कुनै एक टिमका सबैभन्दा बढी समर्थक छन् भने त्यो अर्जेन्टिनाको हो । ठीक यही बेला हो, मनाङ मस्र्याङ्दीको वास्तविक उदयको समय । टिमका सबै पदाधिकारी र खेलाडी अर्जेन्टिनाकै समर्थक बने । अनि निर्णय भयो, क्लबले पनि अर्जेन्टिनाकै जस्तै जर्सी लगाउने, सेतो र आकाशे रंगको धर्सो–धर्सो भएको जर्सी ।

मणिले आफूलाई पनि म्याराडोनाकै रूपमा ढाले । उचाइ पनि उस्तै, हल्का पुड्को नै । कपाल पनि हल्का लामो, घुम्रिएको । म्याराडोना पनि ‘गड गिफ्टेड’ खेलाडी, मणि पनि ‘गड गिफ्टेड’ । दुवै प्राकृतिक रूपमै ‘लेफ्ट–फुटेड’ । गोल पनि गर्ने, गोलका लागि उत्तिकै राम्रो अवसर पनि सिर्जना गर्ने । अहिले दुवैका पुराना तस्बिर पल्टाएर हेर्नुपर्छ, साँच्चै दुवैमा धेरै समानता पाइन्छ । त्यसो त म्याराडोनाको यो रूप अरू धेरैले पछ्याए, तर त्यसमा एउटा के कमी थियो भने म्याराडोनाको जस्तो खेल थिएन ।

तर मणिमा त्यो पनि थियो । नेपालमा जन्मेर उनी मणि भए, अर्जेन्टिनामा जन्मेको भए, अर्को म्याराडोना नै हुन्थे । म्याराडोनालाई भर्खर टेलभिजनमा हेरेकाहरूले मणिलाई पनि त्यस्तै रूपमा पाए । र, जर्सीका कारण अर्जेन्टिनी टिमजस्तै देखिन्थ्यो मनाङ मस्र्याङ्दी । उनीहरूको खेल हेर्न दशरथ रंगशालामा दर्शकको ओइरो लाग्थ्यो । मैदानबाहिर पनि म्याराडोना र मणिमा उस्तै धेरै समानता पाइन्छ । मैदानबाहिर म्याराडोना उपद्रोही पाराका मान्छे हुन्, त्यसको बाक्लो झल्को मिल्थ्यो मणिमा पनि ।

मैदानमा म्याराडोना जसरी झेली पाराका थिए, मणि पनि कम थिएनन् । मणिले म्याराडोना पाराले हातले त गोल गरेनन्, तर सायद अरू धेरै गरे । विशेषत: साथी भनेपछि उनी ज्यानै फाल्थे । साथी खेलाडीलाई कसैले केही गर्‍यो भने सबैभन्दा अगाडि सरेर आक्रामक हुन्थे यिनै मणि । उता म्याराडोनाले केही खराब बानी पाले । यो बानी कति नराम्रोभन्दा यसले उनलाई धेरैपल्ट मृत्युको मुखमा पुर्‍याइसकेको छ । यता मणि पनि यस्तै निस्के । नतिजा नमजाको निस्कियो, नेपाली फुटबलले पाएका अहिलेसम्मकै सबैभन्दा राम्रा खेलाडी मणिले अन्तत: मृत्युको आत्मसात् गरे, यसै साता ।

कसैले पनि विवाद नगरे हुन्छ, मणि नेपाली फुटबलले पाएका अहिलेसम्मकै नम्बर १ खेलाडी हुन्, फुटबल खेल्नै जन्मेका । अनि ‘गड–गिफ्टेड’ । ५१ वर्षमै भएको उनको निधन साँच्चै अल्पायुमै थियो । उनले आफ्नो शरीर र स्वास्थ्यप्रति धेरै नै हेलचक्र्याइँ गरे । जति बेला उनी आफ्नो खेल जीवनको उत्कर्षमा थिए, अहिलेको ठमेलले पनि बिस्तारै आफ्नो रूप लिइरहेको थियो । त्यही ठमेलमा एक समय मणिले जे भन्थ्यो, त्यही हुन्थ्यो । ठमेलका ‘राजा’ थिए, उनी । सायद कसैलाई बिग्रनका लागि यस्तै–यस्तै कारण पर्याप्त हुन्छ । उनी मस्त मनमोजी पाराका थिए । साथीहरू कालधाराको उनको घरमा दिनहुँजस्तो पुग्थे । मोजमस्तीमा बितेका दिन थिए, ती ।

त्यसमाथि उनको नजिकको दोस्ती थियो, तत्कालीन राजकुमार दीपेन्द्र र अधिराजकुमार निराजन शाहसँग । एउटा तथ्य धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ— दीपेन्द्र र निराजन फुटबल भनेपछि हुरुक्कै हुन्थो । सबैले जानेको तथ्य के थियो भने उनीहरू दुवैमा धेरै खराब बानी पनि धेरै थियो । विशेषत: निराजन अधिकांश समय नशामै हुन्थे । मदिरा उनलाई प्रिय थियो । यस्तै स्थितिमा उनीहरू धेरैपल्ट सातदोबाटोको एन्फा कम्प्लेक्समा पुगे । फुटबल खेले र खेलेको हेरे पनि । अधिकांश समय उनीहरूसँग मणि पनि हुन्थे । पछि मणिको दोस्ती पारस शाहसँग पनि राम्रै रह्यो । मणि खुलैरै राजतन्त्रको समर्थन गर्थे र राजा फर्कनुपर्ने धारणा राख्थे । यससँगै उनले राजपरिवारकै जस्तो बानी व्यहोरो पनि कायम राखे । समस्या त्यहीं थियो । तर, उनले यही दोस्तीमा टिकेर नेपाली फुटबलमा धेरै फाइदा लिन खोजेनन् अथवा सकेनन् पनि । भनिन्छ, केही साथी खेलाडी र पदाधिकारीबीच पनि घेरिएर रहे, जसको रुचि पिउनु र पिलाउनुमा बढी थियो ।

मणिलाई यी खराब बानीबाट जोगाउनुपर्नेमा उल्टै यो नै राम्रो भनेर भ्रम छर्ने तिनै थिए । पछि यिनीहरू हराए अथवा आपैंm सुध्रिए तर मणिले त्यति पनि गर्न सकेनन् । खास–खास साथीले मणिलाई लामो स्वार्थहीन साथ पनि दिए । उनको स्कुल पढ्दाका साथीहरूको एक समूह थियो, जसले उनलाई ठीक स्थितिमा राख्ने धेरै मद्दत गरेको थियो । फुटबलकै केही पुराना खेलाडी र पदाधिकारीले पनि उनलाई ‘हेल्थी लाइफ–स्टायल’ मा रहन बारम्बार अनुरोध गरे तर सकेनन् ।

श्रद्धाञ्जलीका लागि मणिको शव दशरथ रंगशालामा राखिएको थियो । यो त्यही मैदान थियो, जहाँ उनले आफ्नो वास्तविक परिचय बनाएका थिए । त्यही मैदानमा मणिको त्यो स्थिति देखेर कैयौंले आफूलाई रोक्न सकेनन् । धेरै रोए । यी रुनेहरू तिनै थिए, जसले मणिलाई सुधार्न खोजे तर असफल रहे । त्यहाँ मणिलाई यो हालतमा पुर्‍याउन बाटो खन्नेहरू पनि धेरै थिए तर तिनको आँखामा आँसु थिएन । गाँठी कुरा के भन्दा धेरैले उनको नाम, प्रसिद्धि र पहुँच प्रयोग गरे ।

पछिल्लो एन्फा चुनावमा पनि उनको त्यही नाम र छवि धेरै प्रयोग भयो । चुनावमा जितेमा मणिलाई यस्तो दिने उस्तो दिनेजस्ता धेरै पनि भनियो तर त्यस्तो केही भएन । भनिन्छ, यसै कारणले उनी दु:खी थिए, फेरि एकपल्ट उनको मनमा चोट थपिएको थियो । चोटहरूको शृङ्खलामा यो अर्को चोट थियो । तर, यो अन्तिम थियो । आफ्नै शरीरले उनलाई धोका दिन सुरु गरिसकेको थियो, यो धोका पनि थपियो, उनै उठ्नै सकेनन्, कहिल्यै पनि ।

यता मैदानमा पुराना दिन सम्झने हो भने ती साँच्चै गज्जब नै थिए । उनले धेरै लामो समय खेल्न सकेनन् तर जति खेले, धेरै राम्रो खेले । नेपालको राष्ट्रिय जर्सीमा उनले ६ गोल गरे । त्यसमध्ये सन् १९८७ मा ओलम्पिक छनोटका लागि थाइल्यान्डविरुद्ध बैंककमा पहिलो गोल गरे । त्यो खेल नेपाल २–१ ले पराजित रह्यो तर उनको त्यो गोलमा कायल हुने धेरै थिए । नेपाली टिमले निकै राम्रो खेलेको कोलकातामा भएको दोस्रो दक्षिण एसियाली खेलकुद पनि एक हो ।

सन् १९८७ को अवसरमा मणिले भुटानविरुद्ध दुई गोल गरे । दक्षिण एसियाली खेलकुदकै त्यसयताका दुई संस्करणमा उनले भारतविरुद्ध एक–एक गोल गरे । उनको सबैभन्दा प्रसिद्ध गोल भने भारतविरुद्ध ढाका दक्षिण एसियाली खेलकुदमा थियो । सन् १९९३ मा नेपालले फुटबलमा स्वर्ण जितेको थियो । निर्धारित समयको खेल सकिन लाग्दा नेपाल २–१ ले पछाडि थियो । ठीक त्यही बेला उनले फ्रिकिकबाट सुन्दर गोल गरे । युट्युबमा अझै त्यो गोल हेर्न सकिन्छ र भन्न करै लाग्छ— वाह कति सुन्दर गोल !

मणिको प्रसङ्गमा एउटा चर्चा बारम्बार दोहोरिने गर्छ र यो पुरानो घटना पनि दशरथ रंगशालाकै हो । अवसर थियो, राष्ट्रिय लिग । त्यसमा अर्जुन लामा खुबै चम्के, उनी छ
गोल गरेर ‘हाइएस्ट स्कोरर’ भए । उनले एक खेलमा ह्याट्रिक पनि गरे ।

ह्याट्रिकका यी तीनै गोलमा पास मिलाएका थिए, मणिले । पास पनि कस्तो सटीक भन्दा त्यसमा अर्जुनलाई गोल गर्न कुनै कठिनाइ नै भएन । अझ भनौं, त्यो गोलभन्दा त्यसका लागि उपलब्ध भएको पास राम्रो र निर्णायक थियो । अर्जुन कति धेरै कृतज्ञ भए भने उनले तेस्रो गोलपछि मैदानमै मणिलाई खुट्टामै ढोगे । साँच्चै यत्तिको मान्नैपर्ने खेलाडी थिए, उनी ।
मणिको निधनयता धेरैले लेखे, ‘नेपाली म्याराडोना’ रहेनन् । उनी वास्तवमै म्याराडोनाका ठूला प्रशंसक थिए, उनले जस्तै खेल्न खोजे । सायद खेल्ने समय उनलाई कसैले म्याराडोना भन्दा पनि खुसी लागेको थियो । जीवनको अन्त्यतिर भने उनी यो छविबाट निस्कन चाहन्थे । उनी नितान्त मणि नै मात्र हुन चाहन्थे । उनले भनेका थिए, ‘धेरैले मलाई नेपाली म्याराडोना भन्छन् । अहिले लाग्छ, मलाई मेरो खेलका लागि नै सबैले सम्झे राम्रो । मलाई मणि भनेर चिनेकै बेस ।’ जीवनले दिएका धेरै पाठपछि उनको यो नितान्त आफ्नो धारणा थियो । मणि वास्तवमै गज्जब पात्र हुन् । इतिहासबाट सिक्ने हो भने मणि यस्तै सिक्न सकिने पात्र हुन् । नेपाली फुटबलले एक युगमा एकैपल्ट पाएका राम्रा खेलाडी हुन् मणि जो अबको युगमा पनि सम्झनामा बाँचिरहन्छन् । हाद्र्धिक श्रद्धाञ्जली मणि दाइ !
twitter : @himeshratna