कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२२.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५५

पाठेघर क्यान्सरबाट बचाउने एचपीभी खोप : सरकारी ढिलाइले जोखिममा महिला

पाठेघर क्यान्सरबाट बचाउने एचपीभी खोप कार्यान्वयनमा ल्याउन किन ढिलाइ?
बुनु थारु

काठमाडौँ — जाजरकोट नलगाड नगरपालिका–६ की गुलाबी ओलीले पाठेघर खस्ने समस्या भोगेको १३ वर्ष भइसक्दा पनि सहेरै बसिन् । जिल्लामा निःशुल्क स्वास्थ्य शिविर आएपछि उनले आफ्ना लक्षण बताइन् । सामान्य काम पनि गर्न नसक्ने अवस्थामा पुगिसकेकी थिइन् उनी । 

पाठेघर क्यान्सरबाट बचाउने एचपीभी खोप : सरकारी ढिलाइले जोखिममा महिला

काठमाडौं टोखाकी ४५ वर्षीया महिलाको पाठेघर स्क्रिनिङ गर्दा क्यान्सरको सम्भावना पाइयो । बायोप्सी गर्दा सेतो दागसमेत भेटियो । चिकित्सकले उनलाई क्यान्सर अस्पताल रिफर गरे । क्यान्सर हुन सक्ने सम्भावना बोकेको उक्त सेतो भाग सामान्य सर्जरीबाट निकालियो । उनी पाठेघरको क्यान्सरको जोखिमबाट बच्न सफल भइन् ।

यी त हुन् दुई प्रतिनिधि घटना । उनीहरूको परिवेश र स्वास्थ्य संस्थाको पहुँच फरक छ । गाउँ-गाउँमा बर्सेनि हुने पाठेघरको परीक्षणका लागि अधिकांश महिला आउने गर्छन् तर त्यसपछिको उपचारका लागि भने आर्थिक स्थिति तथा भौतिक दूरीले समयमा अस्पताल जान सक्दैनन् । ग्रामीण क्षेत्रमा झन् पाठेघर खस्ने समस्या कहालीलाग्दो छ । महिलाहरूमा पाठेघरको क्यान्सर पुष्टि भए पनि अधिकांश अन्तिम स्टेजमा आइसकेका हुन्छन्‚ जसले गर्दा अनाहकमै ज्यान गुमाउनु परिरहेको छ । कतिपय परीक्षण गराउनुपर्छ भनेर थाहा हुँदाहुँदै पनि बेवास्ता तथा लाजले स्वास्थ्य संस्थासम्म जाँदैनन् ।

महिलाहरूको प्रजननसम्बन्धित एक प्रमुख अंग हो पाठेघर । यो पेटको तल्लो भागमा रहेको हुन्छ । नेपाल अर्बुद निवारण संस्थाका अनुसार एचपीभी भाइरसको संक्रमण भएका, कलिलै उमेरमा विवाह भएका महिला, कलिलै उमेरमा यौन सम्पर्क राख्ने महिला, भारी समान उठाउने, बढी सन्तान जन्माएका, खानपानमा ध्यान नदिने तथा कुपोषणको शिकार भएका महिला, पाठेघर अथवा यौनसम्बन्धी संक्रमण भइरहने, हार्मोन तथा पिल्स लिने महिलामा केही बढी मात्रामा पाठेघरको क्यान्सर हुने सम्भावना रहन्छ ।

फोहोर पानी देखिनु; यौनसम्पर्कपछि रगत देखिनु; महिनावारीको बीच-बीचमा रगत देखिनु; महिनावारी सुकिसकेका महिलामा पनि रगत देखिनु; तल्लो पेट दुख्नु; क्यान्सर फैलिएको अवस्थामा दिसापिसाब गर्दा अप्ठ्यारो हुनुलगायत लक्षण हुन सक्छन् ।

नेपालमा महिलामा हुने प्रमुख क्यान्सरमा पाठेघर क्यान्सर पर्छ भने विश्वमै चौथो प्रमुख क्यान्सरको रुपमा । विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार सन् २०२० मा ६ लाख ४ हजार वटा नयाँ केस पुष्टि भएको थियो, जसमध्ये ३ लाख ४२ हजार जनाले ज्यान गुमाएका छन् । एचपीभी इन्फर्मेसन सेन्टरका अनुसार नेपालमा सन् २०२१ मा २ हजार २४४ महिलामा पाठेघरको क्यान्सर पुष्टि भएकोमा १ हजार ४९३ जनाले ज्यान गुमाएका छन् ।

वीर अस्पतालकी क्यान्सररोग विशेषज्ञ डा. रमीला शिल्पकारका अनुसार पाठेघर क्यान्सरको अरु कारण थुप्रै भए पनि प्रमुख भनेको ह्युमन प्यापिलोमा भाइरस (एचपीभी) को संक्रमण हो । दुई तिहाई क्यान्सर यो संक्रमणका कारण भएको देखिन्छ । ‘यो भाइरसको प्रकार १०० भन्दा धेरै छन्‚ जसमा ७० प्रतिशत क्यान्सर ‘१६’ र ‘१८’ ले गराउँछ,’ उनले भनिन्, ‘यो भाइरसले पाठेघर क्यान्सर मात्र नभई मुख, मलद्वार र भजाइनल क्यान्सर पनि गराउन सक्छ ।’

उनका अनुसार यो क्यान्सर रोकथाम गर्न सकिन्छ । त्यसका लागि एचपीभी खोप छिटोभन्दा छिटो कार्यन्वयनमा ल्याउनुपर्ने उनको भनाइ छ । ‘क्यान्सर सकेसम्म हुनै दिनु हुन्न । खोप प्रदान गर्नु त एकदमै महत्त्वपूर्ण पाइला हो । दुर्भाग्यवश ! सरकारले ढिलाइ गरेको छ । सरकारले पहल गर्‍यो भने यो ठूलो हो जस्तो मलाई लाग्दैन,’ उनले भनिन्, ‘यसलाई नेसनल इम्युनाइजेसन सेड्युलमै राख्नुपर्छ । किशोरकिशोरी दुवैलाई यो खोप लगाउनुपर्छ, नभए कम्तीमा किशोरीलाई मात्रै भए पनि खोप दिन सक्यौँ भने सम्भवतः केही दशकपछाडि पाठेघर क्यान्सर विकसित देशमा जस्तो नेपालमा नहुन सक्छ ।’

नेपाल सोसाइटी अफ अब्सट्रेसिन्यस एन्ड गाइनोकोलोजिस्ट (नेसोग) का अध्यक्ष तथा स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. गणेश दंगाल पनि एचपीभी खोप नीति निर्माताहरूले प्राथमिकतामा राखेर ल्याइहाल्नुपर्नेमा जोड दिन्छन् । डा. दंगाल भन्छन्, ‘भुटानजस्तो सानो देशले पनि करिबकरिब सबै लक्षित समूहलाई यो खोप लगाइसक्यो । हामीले किन नसक्ने ?’ पटकपटक यसबारे लबिङ गर्दै आए पनि सरकार कानमा तेल हालेर बसेको उनले आरोप लगाए ।

पाठेघर क्यान्सरविरुद्धको एचपीभी खोप के हो ?

सरकारले आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ को नीति तथा कार्यक्रममा पाठेघरको मुखको क्यान्सरविरुद्धको खोप (एचपीभी) कार्यक्रम कार्यन्वयनमा ल्याउने बताए पनि हालसम्म यो सञ्चालनमा आउन सकेको छैन ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार ९५ प्रतिशतभन्दा बढी पाठेघरको क्यान्सर एचपीभी भाइरसले हुने गरेको छ । शारीरिक सम्पर्क राखिराख्ने महिला र पुरुषमा जीवनको कुनै मोडमा या बारम्बार पनि यो समस्या देखिन सक्छ । प्रायः सबैजसो पाठेघरको क्यान्सर यो भाइरससँग जोडिएकै हुन्छ । यो भाइरसले पाठेघरको क्यान्सर गराउनुका साथै यौनांग, टाउको, घाँटीमा पनि संक्रमण गराउन सक्छ । एचपीभीबाट क्यान्सर भएकाहरूमा कुनै पनि लक्षण नदेखिन सक्छ‚ जबसम्म क्यान्सर अन्तिम स्टेजमा पुगिसकेको हुँदैन । त्यसैले खोप र नियमित स्क्रिनिङ अपिरहार्य रहेको चिकित्सकहरू बताउँछन् ।

मुख्यतः एचपीभी भाइरसको प्रकार ‘१६’ र ‘१८’ ले क्यान्सरको जोखिम बढाउँछन् । एचपीभीविरुद्धको खोपले पाठेघरको मुखको क्यान्सर हुने जोखिमलाई उल्लेखनीय रूपमा कम गर्छ र यो खोप सुरक्षित र प्रभावकारी पनि पाइएको छ ।

यौनसम्पर्क भइनसकेका ९ देखि १४ वर्ष उमेर समूहका बालबालिकाका लागि विश्व स्वास्थ्य संगठनले एचपीभीको खोप सिफारिस गरेको छ । यो उमेर समूहमा खोप नलगाएकाले २६ वर्षको उमेरसम्म लगाउन सक्छन् । १५ वर्षमुनिका बालबालिकालाई पहिलो डोज लगाएपछि ६ महिनामा दोस्रो डोज लगाउनुपर्ने भनिएको छ । यसैगरी १५ वर्षमाथिकालाई ३ डोज भनिएको छ । जुन पहिलो डोज लगाएको २ महिनामा दोस्रो डोज र अर्को ६ महिनामा तेस्रो डोज लगाउनुपर्ने भनिएको छ । यो खोप लगाएपछि क्यान्सर नै हुँदैन भन्ने नभए पनि जोखिमलाई धेरै हदसम्म घटाउँछ । यसका लागि नियमित स्क्रिनिङ आवश्यक छ ।

पाठेघरको स्क्रिनिङको कभरेज ८ प्रतिशत मात्र

विश्वमा पाठेघर क्यान्सरबाट ज्यान गुमाउने ९० प्रतिशत गरिब तथा न्यून आय भएका देशका मानिसहरू रहेका छन् । धनी राष्ट्रहरूमा एचपीभीविरुद्धको खोपको उपलब्धता, स्क्रिनिङ र उपचारको पहुँच भएकाले यी देशहरूमा मृत्युको दर कम रहेको पाइएको छ ।

समयमै परीक्षण गर्न नपाउँदा पाठेघरको मुखको क्यान्सरबाट बर्सेनि सयौँको संख्यामा नेपालमा महिलाहरूले अकालमै ज्यान गुमाउनुपरेको छ । नेपालमा पाठेघरको मुखको क्यान्सरको स्क्रिनिङ कार्यक्रमको गाइडलाइन सन् २०१० मै बनेको थियो तर हालसम्म यसको दायरा बढ्न सकेको देखिँदैन ।

स्थानीय स्वास्थ्य संस्थाबाट महिलाहरूमा पाठेघर तथा स्तन क्यान्सरको निःशुल्क स्क्रिनिङ सेवासम्बन्धी निर्देशिका २०७७ मा पाठेघर क्यान्सरको स्क्रिनिङ सेवाका लागि लक्षित समूह ३० देखि ६० वर्षका महिला भनिएको छ । तर‚ पर्याप्त मात्रामा स्क्रिनिङ शिविरको आयोजना नहुनुले महिलाहरू आफ्नो पीडा दबाएर बसेका छन् । विश्व स्वास्थ्य संगठनको २०२१ को एक रिपोर्टका अनुसार सन् २०१९ मा १० मध्ये १ जनाभन्दा कम महिलाले पाठेघरको मुखको क्यान्सरको स्क्र‍िनिङ गराएका छन् ।

नेपालमा ८ प्रतिशत जति मात्र पाठेघरको स्क्रिनिङको कभरेज रहेको बताउँछिन्, परिवार योजना तथा प्रजनन स्वास्थ्य शाखाकी प्रमुख कविता अर्याल । शाखासँग बर्सेनि देशभर कति महिलाहरूले अस्पताल वा शिविरमा पाठेघरको स्क्रिनिङ गराउँछन् भन्ने यकिन तथ्यांक छैन । अर्याल भन्छिन्, ‘शिविर आयोजना बढाउनलाई दक्ष जनशक्तिको अभाव रहेको छ । यो वर्षदेखि सबै पालिकालाई तथ्यांक राख्न भनिएको छ । हामी स्क्रिनिङ शिविरको संख्या पनि बढाउँछौं । धेरैलाई यो परीक्षण सरकारी अस्पतालमा उपलब्ध छ भन्ने थाहा छैन । जनचेतना बढाउन आवश्यक छ ।’

सरकारी अस्पतालमा पाठेघरको मुखको क्यान्सर परीक्षण गर्ने विधि भिज्युअल इन्स्पेक्सन विथ एसिटिक एसिड (भीआईए) र प्याप स्मेयर टेस्ट उपलब्ध छ । सरकारले देशभरका सरकारी स्वास्थ्य संस्थाबाट पाठेघरको मुखको क्यान्सरको निःशुल्क परीक्षणको व्यवस्था गरेको छ ।

निजामति कर्मचारी अस्पतालका स्त्री क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. जीतेन्द्र परियार स्क्रिनिङको दायरा बढाउन आवश्यक रहेको औँल्याउँछन् । ‘वार्षिक ३० लाख महिला पाठेघर स्क्रिनिङका लागि तयार हुन्छन् तर ८ प्रतिशतभन्दा कम मात्र यसको पहुँचमा छन् । स्क्रिनिङ गर्न क्लिनिक सेटअप, दक्ष जनशक्ति, रेफरलका लागि थप समन्वय गर्ने काममा सरकारले ध्यान दिएको छ । स्वास्थ्यकर्मीहरूलाई थप तालिमको आवश्यकता देखिन्छ ।’

विश्वमा सन् २००६ देखि नै विश्वमा एचपीभीको खोप लगाउन थालिए पनि हालसम्म नेपालमा यो काम अघि बढ्न नसकेको उनको भनाइ छ । ‘पाठेघर क्यान्सर निवारण गर्न सकिन्छ जसको समाधान खोप हो ।सन् २००८ देखि नै गैरसरकारी तवरबाट यो खोप नेपालमा भित्रिएको पाइन्छ । तर‚ सरकारीस्तरमा यो लागू हुन नसक्नु दुःखद् हो,’ उनले भने ।

२०३० सम्म क्यान्सर निवारण गर्न विश्व स्वास्थ्य संगठनले अन्तर्राष्ट्रिय रणनीति बनाएको छ जसमा (९०–७०–९०) को टार्गेट राखिएको छ । ९० प्रतिशत किशोरीलाई १५ वर्षको उमेरसम्म पूर्ण रुपमा एचपीभी खोप लगाइसक्ने, ७० प्रतिशत महिलालाई ३५ वर्षसम्म एक पटक र ४५ वर्षसम्ममा पुनः परीक्षण गरिसक्ने, क्यान्सर पुष्टि भएका ९० प्रतिशत महिलाले उपचार पाउने र निको बनाउने लक्ष्य राखेको छ । तर नेपालको स्क्रिनिङको अवस्था हेर्दा यो टार्गेट पूरा हुने अवस्था देखिन्न । संगठनका अनुसार सन् २०६२ सम्ममा भने यी ३ वटै लक्ष्य प्राप्त गरे नेपालले पनि निवारण गर्न सक्ने आकलन गरिएको छ ।

छिट्टै खोप आउँछ : खोप शाखा

जुन २०२० सम्ममा विश्व स्वास्थ्य संगठनसँग सम्बन्धित १०७ राष्ट्रले एचपीभी खोप भित्र्याइसकेका छन् । २०२३ को अन्त्यसम्म धेरै देश खोप भित्र्याउने तयारीमा छन् । ग्लोबल अलाइन्स फोर भ्याक्सिन एन्ड इम्युनाइजेसन (गाभी) २०२३–२०२४ सम्ममा खोप ल्याउने तयारी गरिरहेको परिवार कल्याण महाशाखाअन्तर्गत खोप शाखाले दाबी गरेको छ ।

सरकारले सन् २०१६/२०१७ मा चितवन र कास्कीमा ११ देखि १३ वर्षसम्मका किशोरीमा एचपीभी खोप परीक्षण गरेको थियो । २०१९ मा स्वास्थ्य मन्त्रालयले यो खोप ल्याउन खोप शाखालाई २ करोड ७५ लाख र भरतपुरस्थित बीपी कोइराला मेमोरियल क्यान्सर अस्पताललाई ५ करोड रुपैयाँ विनियोजन गरेको थियो ।

स्वास्थ्य सेवा विभागअन्तर्गत खोप शाखाका पूर्वप्रमुख डा. झलक गौतमले यो खोप कार्यन्वयनमा छिटो ल्याउनुपर्ने बताउँछन् । उनका अनुसार चितवन र कास्कीमा खोपको पाइलटिङ गर्दा ग्राह्यता राम्रो पाइएको थियो । उनले भने, ‘सरकारले यसको आवश्यकता स्वीकार गरिसकेको छ । २०२२ देखि दिने भनिएको थियो तर हुन सकेन । यो कार्यक्रमलाई कत्तिको फास्ट ट्र्याकमा लाने भन्ने सोच्नुपर्छ । गाभीको सपोर्टमा एक दुईवटा जिल्लाभन्दा पनि लक्षित समूहका लागि देशव्यापी एकैपटक सुरु गर्नुपर्छ र नियमित खोप तालिकामा राख्नुपर्छ । कोभिड खोप अभियानमा त यतिका कार्यक्रम चलाउन सक्छौं भने यो गर्न नसकिने त कुरै छैन ।’

खोप शाखा प्रमुख सागर दाहालले सरकारले प्राथमिकतामा राखेको कार्यक्रम भएको दाबी गर्दै सन् २०२३–२०२४ सम्ममा खोप आउन सक्ने जनाए । ‘यो कार्यक्रम बजेटमा पनि समावेश भएको छ । सरकारले यस विषयमा नजरअन्दाज गरेको छैन । प्राथमिकतामै राखिएको कार्यक्रम नै हो,’ उनले भने ।

कोभिड महामारीले गर्दा पनि एचपीभी खोप ल्याउनमा ढिलाइ भएको उनको भनाइ छ । दाहाल भन्छन्– ‘कोभिड महामारीमा अधिकांश खोप बनाउने कम्पनीले कोभिड खोप बनाउनेमै केन्द्रित भए अरु कम प्राथमिकतामा परे । गाभीले खोपका लागि सेप्टेम्बरसम्म निवेदन दिन भनेको छ । निवेदन स्वीकृत भएपछि कति मगाउने भन्ने कुरा पछि तय हुन्छ । त्यसपछि खोप गाइडलाइन तथा खोप तालिकामा राख्ने योजना बनाइनेछ ।’

प्रकाशित : असार २३, २०७९ १९:३४
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?