टाउकामा चोट लाग्नासाथ अस्पताल

नदेखिएको महामारी
प्रत्येक वर्ष संसारभरि लगभग २० लाख मानिसलाई टाउकामा चोट लाग्ने गरेको पाइन्छ । लगभग प्रत्येक १५ सेकेन्डमा एक जनालाई टाउकोमा चोट लागेकै हुन्छ । मृत्युका प्रमुख कारकमध्ये टाउकाको चोट चौथो नम्बरमा आउँछ ।

उमेर समूहको आँकडा हेर्दा, टाउकामा सबैभन्दा बढी चोट ४ वर्षसम्मका बालबालिकालाई, १५–१९ वर्षका युवा र ६५ वर्षमाथिका बुबाआमालाई लाग्ने गरेको छ । बालबालिकालाई जोखिम पहिचान गर्ने क्षमता नभएका कारण चोट धेरै लाग्ने गर्छ । अभिभावकमा पनि त्यस्ता चोट लाग्न सक्ने जोखिमबाट बालबालिकालाई बचाउने सावधानी लिने सचेतना नहुनु त्यसको अर्को कारण हो ।

युवा अवस्थामा अत्यधिक ऊर्जा हुने कारण उनीहरू खेलकुद गर्दा तथा सडक दुर्घटनामा पर्ने गरेको पाइन्छ । वृद्ध अवस्थामा शरीर कमजोर हुनु तथा सानो आघातमा पनि टाउकामा रगत जम्ने समस्या भइहाल्ने भएकाले यो समूह उच्च जोखिममा रहने हुन्छ । ७५ वर्षमाथिका व्यक्तिमा टाउकाको चोट अस्पताल भर्ना तथा मृत्युको प्रमुख कारण हो ।

टाउकाको चोट जोखिमपूर्ण
सामान्य चोट (माइल्ड हेड इन्जुरी) को जोखिम कम हुने गर्छ । यस्तो चोटले सामान्यतया मृत्यु हुँदैन । मध्यम खालका चोट (मोडरेट हेड इन्जुरी) मा व्यक्तिविशेष कोमामा पनि जान सक्छ र राम्रो उपचार नपाए मृत्युसम्म हुनसक्छ । तथापि राम्रो उपचार अपनाई मृत्युको जोखिम घटाउन सकिन्छ । उच्च जोखिम हुने चोट (सिभियर हेड इन्जुरी) मा घाइते प्रायः कोमामै हुने गर्छन् र धेरै समय बेहोस रहन्छन् । यस्तो अवस्थामा ज्यान जाने जोखिम त अत्यधिक हुने नै गर्छ, बचेका व्यक्तिमै पनि कुनै न कुनै किसिमको विकलांगता रहने गर्छ ।

चोट लाग्ने प्रमुख कारण
वीर तथा ट्रमा अस्पतालमा आएका बिरामीहरूमा गरिएको सर्वेक्षण अनुसार, सन् २००० सम्म चोटको प्रमुख कारण अग्लो स्थानबाट खस्नु रहेको थियो भने पछिल्लो समय सडक दुर्घटनाले धेरैलाई अस्पताल पुर्‍याइरहेको छ । तेस्रो कारण हो— झैझगडामा लाग्ने चोट ।

सडक दुर्घटना हुँदा विशेष गरी पैदलयात्रीलाई बढी टाउकामा चोट लागेको भेटिन्छ । दुईपांग्र्रे सवारलाई बढी चोट लाग्ने गरेको छ । दुईपांग्र्रेमा पनि हेल्मेट नलगाई पछाडि बस्नेहरू बढी मारमा पर्ने गरेका छन् ।

नेपालमा उपचारको अवस्था
सरकारी स्तरमा वीर अस्पताल, ट्रमा सेन्टर र त्रिवि शिक्षण अस्पतालले हेड इन्जुरीका बिरामीलाई सेवा दिँदै आएका छन् । यीबाहेक काठमाडौं उपत्याकाभित्र कम्तीमा १५ वटा निजी अस्पतालले यो सेवा दिइरहेका छन् । नेपालमा ८० जनाजति न्युरो सर्जरी विशेषज्ञ भइसकेका छन् । काठमाडौं उपत्यका बाहिर पनि मुख्य केन्द्रहरूमा हेड ट्रमाका बिरामीले भरपर्दो उपचार पाउने अवस्था बन्दै गएको छ ।

हेड इन्जुरीको उपचारमा सामान्यसँंगै न्युरो सर्जरी सेवा सहितको सघन उपचार सेवा दिनसक्ने अस्पतालको उत्तिकै महत्त्व हुन्छ । हेड इन्जुरीका बिरामीलाई न्युरो सर्जन नै चाहिहाल्छ भन्ने हुन्न । सडक दुर्घटना वा अन्य कुनै कारणवश हेड इन्जुरी भएकालाई पहिलो एक घन्टाभित्र उपचार सुरु गर्न सकियो भने ज्यान बच्न सक्ने सम्भावना धेरै हुने थुप्रै अध्ययनले देखाएका छन् ।

‘गोल्डन आवर’ भनिने यो अवधिभिक्र बिरामीलाई स्थिर राखेर अक्सिजन दिने, सलाइन चढाई रत्तचाप सामान्य राख्ने जस्ता सामान्य उपचार विधिका माध्यमले धेरै हदसम्म ज्यान बचाउन सकिन्छ । हेड इन्जुरी भई वीर र ट्रमामा आउने बिरामीमध्ये ९० प्रतिशतलाई हामीले राम्रो नतिजासहित बचाउन सफल भएका छौँ । २ देखि ५ प्रतिशतसम्मको भने मृत्यु हुने गरेको छ । ठूलो चोट वा ढिलो गरी अस्पताल आउनु यसको कारक हो । यसबाट बुझ्न सकिन्छ— समयमै उचित उपचार सुरु गर्नसके धेरै जनाको ज्यान जोगाउन सकिन्छ । वीर र ट्रमा अस्पतालको न्युरो सर्जरी अपरेसन रूम संसारकै उत्कृष्टमध्ये पर्छ ।

घाइतेले समयमै उपचार नपाउने कारण
सडक दुर्घटना तथा दैवी प्रकोपका बेला मुख्य राहत र बचाव दलका रूपमा प्रहरीहरू परिचालन हुने गर्छन् । प्रहरीकै तदारुकताका कारण धेरै घाइतेलाई समयमै अस्पताल पुर्‍याउन सकिएको पनि छ । तर प्रहरीसँग घाइतेको प्राथमिक उपचार गर्ने र बेहोस बिरामीलाई कसरी उठाउने भन्नेबारे जानकारी नहुँदा अपेक्षित फाइदा हुनसकेको छैन । विकसित मुलुकमा यस्तो अवस्थाका लागि छुट्टै प्यारामेडिक टोली हुने गर्छन् । हेड इन्जुरीको बढ्दो घटनालाई ख्याल गरी नेपालमा पनि यस्तै तालिमप्राप्त राहतकर्मीसहित एम्बुलेन्स सेवा ल्याउन अत्यावश्यक छ ।

मापसे र टाउकामा चोट
सरकारले सन् २०१२ देखि मादक पदार्थ सेवन (मापसे) गरी सवारी चलाउनमा कडाइ गरेसंँगै सडक दुर्घटनामा धेरै कमी आएको छ । यद्यपि अहिले पनि हेड इन्जुरीका करिब ६५ प्रतिशत केसमा मद्यपानको प्रभाव भएको भेटिन्छ, तथापि पहिलेको तुलनामा यो थोरै नै हो । दुर्भाग्यवश, २०१५ सम्म घट्दो क्रममा देखिएको सडक दुर्घटनासम्बद्ध हेड इन्जुरी २०१६–१७ पछि बढ्दै गएको छ । मापसे मात्र नभई, काठमाडौँको सडक विस्तार र ट्राफिक अव्यवस्था पनि यसको कारण हुनसक्छ ।

_{लेखक वीर अस्पतालको न्युरो सर्जरी विभागका प्रमुख हुन् ।}