मानसिक विकृति नियन्त्रणमा होमियोप्याथिक उपचार

जब मानिस प्रकृति (नियति)को को अनुकुल नहिँडेर आफ्नो जिवनशैली तथा वातावरणमा असन्तुलन उत्पन्न गर्दछ। तब मानिसलाई अनेकौं प्रकारका मानसिक एवं शारीरिक रोग-व्यधिहरुले घेर्न थाल्छ । जसलाई सम्बन्धित चिकित्सकले मानिसको अगं-प्रत्यगंको जाँचपड्ताल तथा ल्याव परिक्षण गरी रोगको निदान गरेर उक्त रोगको एउटा नाम दिइन्छ । जसलाई रोगव्यधि (डिजिज) भनिन्छ र यसको पुनर्रस्थापन गर्नु नै ऊपचार कहलाईन्छ ।

रोगसँग मानिसको जन्मिँदादेखि नै दौंतेरी सम्बन्ध रहि आएको छ । यि दुवै सगँसँगै जन्मे हुर्के-खेले र जो कमजोर भयो एकले अर्कालाई पछार्ने काम गर्दै आएका छन् । यस किसिमले रोग र जिवनसँगको लुकामारीको खेल सदियौंदेखि अहिलेसम्म चलि आईरहेको छ र चलि नै रहने छ ।

मानिस प्रकृतिको सर्वश्रेष्ठ प्राणी भएकोले उसले रोगसँग लड्ने विभिन्न उपाय्हरुको खोजि गर्न सक्षम छ । ताकि यस संसारिक यात्रामा स्वस्थ्य भएर लामो समयसम्म संलग्न भईरहन सकियोस् । यस ऊद्देश्यले विभिन्न प्रकारका रोग व्याधीहरुको ऊपचारार्थ औषधिहरुको खोजि गर्ने कार्य शुरु भयो । यसकार्यमा आयुर्वेदीक मा धन्वन्तरी, महर्षि चरक, एलोपेथका हिपोक्रयाट, युनानि तर्फ लुकमान हकिम आदि अनेकौं मनिषीहरु लागे । त्यसैमध्ये जर्मनिका एलोप्याथिक चिकित्सक डा. क्रिश्चन फेड्रिक स्यामुअल हेनिमेन पनि एक थिए ।

यिनले औषधिमा 'आइरन कट्स आइरन' अर्थात फलामले फलामलाई काट्द छ भन्ने एउटा नयाँ सिद्धान्तको प्रतिपादन गरे, अर्थात-जुन चिज(पदार्थ)को प्रयोगले जुन किसिमको रोगका लक्षणहरु शरीरमा उत्पन्न हुन्छन् त्यसै पदार्थको सुक्ष्म अंश नै त्यस रोगको औषधि हो । जसरी पृथ्वीबाट लिएको एक मुठ्ठि माटोमा पृथ्वीको सम्पूर्ण रुप समाहित हुन्छ । जसको विश्लेषण गरेर माटोको वैज्ञानिकहरुले- माटोको आकार-प्रकार एंव गतिविधिको बारेमा सजिलैसित अनुमान गर्न सक्छन् । ठिक त्यसैप्रकार कुनै रोगीको उपचार गर्ने क्रममा होमियोप्याथिक चिकित्सकद्वारा रोगिको समष्टिगत लक्षण-अर्थात टोटालिटि आफ सिम्टम्स को आधारमा एउटा सिंगो जिवनतन्त्रको विश्लेषण गर्दछन् ।

विभिन्न औषधिय बोट-विरुवाहरुबाट लिइएको औषधिको सुक्ष्म तत्वले हाम्रो प्राणशक्ति (वाईटल फोर्स) माथी पनि असर गर्दछ र जिवन शक्तिलाई यति सशक्त बनाइदिन्छ कि रोग प्रभावहिन भएर स्वतः समाप्त हुन्छ । होमियोप्याथिक चिकित्सा अप्रत्यक्षरुपमा हेर्ने हो भने एकप्रकाले मनोचिकित्सा पद्दति हो । जसमा रोगीको मानसिक लक्षणहरुलाई अन्य शारीरिक लक्षणभन्दा विषेश महत्व दिँदै रोगिको उपचार गरीन्छ ।

जसले गर्दा मानसिकरोगका साथै शरीरका अन्य कष्टहरु पनि स्वत: आफैं हटेर जान्छन् । मानव मन-मस्तिष्क नै सबै प्रकारको शारीरिक एवं मानसिक क्रियाकलापको आधार हो । मानव शरीर त एउटा इकाइ मात्र हो। मानिसको शरीर र मन जोडिएको हुन्छ । भनिन्छ
अस्सी प्रतिशत रोगको कारण मन हो । मस्तिष्क (माईन्ड)को आदेशमा नै यो शरीरका अंग-प्रत्यगंहरु चल्दछन् । शरीरले भनोस् र मस्तिष्कले कार्य गरोस् यस्तो कदापि हुँदैन ।

आजको यस यान्त्रिक युगमा रोगका मुख्य कारणहरुमा प्रतिष्पर्धा, प्रदुषण, तनाव र इर्षाका साथै मानिसमा बढी महत्वकांक्षा हुनु हो। जसको परिपुर्तिकालागी मस्तिष्कले कम्प्युटर जस्तो यन्त्र भएझैं दिनरात कार्य गरिरहेको हुन्छ । व्याक्तिको मन-मस्तिष्कले शान्ति र विश्रामको लागि समय नै पाउँदैन । जसको फलस्वरुप मानिस अनेक प्रकारका मानसिक तथा शारीरिक रोगको शिकार हुन जान्छ । जस्तै- एन्जाईटी, भय, चिन्ता, ऊच्च रक्तचाप, निम्नरक्तचाप, ब्रेनहेमरेज प्यारालाइसिस, हार्टअटेक, छालाकोएलर्जि, अनिन्द्रा, मधुमेह, डिप्रेशन, होमसिक्नेस, पागलपन, आत्महत्याको प्रवृति, स्मरणशक्तिको गड्वडी, रिस उठ्नु, घरबाट पलायन हुनु आदि ।

आज हामी प्रकृतिबाट एकदमै टाडा हुँदै गइरहेका छौं । जसको फलस्वरुप हामीमा मानसिक तनाव र कुन्ठित भावनाहरु बढ्दै गईरहेका छन् । आजभोलि सडकमा रक्सी खाएर कराउने, जड्याहरु, लागुपदार्थको दुर्व्यसनीहरु तथा विक्षिप्त मनस्थितिका रोगिहरु हाम्रो समाजमा कम छैनन्। यिनिहरुको अवस्था देखेर मन अनायासै उद्वेलित भएर आउँछ।

यी सबैप्रकारका रोगहरुको सहज उपचार भनेको होमियोप्थिक चिकित्सा पध्दति हो । यसमा औषधिको रुपमा साबुदाना जस्ता साना-साना सेता गुलियो औषधिहरुको सेवन गर्न रोगिलाई दिईन्छ । जसको सेवनले समाज तथा परिवारबाट ऊपेक्षित यी मानसिक रोगिहरुलाई फुटपाथबाट ऊठाएर सुव्यस्थित र सम्मानित जिवन बाँच्न योग्य बनाउन सकिन्छ।

जड्याहाँ ,जुवाडे, अपराधी एंव बालात्कारीहरुको सुधार मुलुकको ऐन कानुन बमोजिम दन्ड- सजाय दिएर तथा जेलमा राखेर मात्र हल गर्न सकिँदैन। यस्ता अपराधिक प्रवृति भएका व्याक्तिहरु प्राय कुनै न कुनै मानसिकरोगबाट पीडित भएका हुन्छन् । यिनिहरुको उपचार पुनर्स्थापना केन्द्र एवं सुधारगृहमा राखेर सफलता पूर्वक गर्न सकिन्छ भने, अर्को तर्फ अपराधको प्रकृति हेरिकन त्यस अनुसारको दन्डसजाय दिनुका साथ-साथै मनोचिकित्सा तथा होमियोप्याथीक चिकित्साको माध्यमबाट उपचार सम्भव छ ।

अपराधीहरुको अनेकौं मानसिक विकृतिलाई हटाउनको लागि साधारणतया रोगिको मानसिक एवं शरीरिक लक्षणको आधारमा निम्न लिखित होमियोप्याथिक औषधिहरुको प्रयोग गर्न साकिन्छ । डा. जेम्स टाईलरको अभूतपुर्व ग्रन्थ 'रिपर्टरी अफ दि होमियोप्याथिक मेटेरियामेडिका'मा माइन्डको सेक्सनमा हेर्ने हो भने कैयौं यस्ता औषधिहरु भेटिन्छन् । जसलाई विभिन्न प्रकारको मनमा उठ्ने मनोभावहरुको लागि भिन्ना-भिन्नै शिर्षक-उप-शिर्षक दिएर क्रमश वर्णानुक्रमानुसार त्यसपुस्तकमा राखिएको छ।
जस्तै :
(क) कसैलाई ज्यानै मारिदिने ईच्छा औषधि- हिपरसल्फर, हायोसायमस, पलाटिना, मर्कसल, नक्सभोमिका आदि।
(ख) कसैको प्रेममा असफलभएपछी आत्महत्या गर्नेईच्छा भएका मानसिकरोगिहरुमा लक्षणअनुसार प्रयोग गरिने औषधिहरु- ईग्नेशिया, नेट्रम-म्युर, हायोसायमस आदि ।
(ग) सेक्स को प्रबल ईच्छाको कारण अथवा प्रतिशोधका कारण बलात्कार गर्ने प्रवृति भएका रोगिहरुमा प्रयोग हुने औषधिहरु-
टेरेन्टुला, स्ट्रामोनियम, लेकेसिस, मेजोरिनम, हायोसायमस आदि।
(घ) रक्सीपिऊने प्रवल ईच्छा भएका रोगिहरुमा प्रयोग हुन सक्ने औषधिहरु- सल्फयुरिक-ऐसिड, सल्फर, आर्सेनिक, सिफिलिनम आदि।
(ङ) आत्महत्यागर्ने प्रवृतिभएका मानसिकरोगीलाई दिईने होमियोप्याथिक औषधिहरु- आर्सेनिकएल्बम ,नेट्रमसल्फ, आरममेटालिकम, नक्सभोमिका, ईग्नेशिया, पल्साटिला आदि।

आवश्यकता अनुसार रोगीको मानसिक एंव शारीरिक लक्षणलाई मध्येनजर राखेर होमियोप्थाथिकमा भएका अन्य औषधिहरुको पनि सिम्टम्स अनुसार प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

कुनैपनि व्याक्तिमा अपराधिक प्रवृति एक्कासि जन्मिदैन । यसकोपछाडि मुलमा हेर्ने हो भने यस अपराधिक प्रवृतिको पछाडि अनैकौ मानसिक एवं परिस्थितिजन्य कारणहरु हुनछन। यदी त्यस व्याक्तिको विचलित मनको अवस्थालाई बैलैमा घर-परिवारका सदस्यले बुझेर कुनै मनोचिकित्सकहोमियोप्याथिक चिकित्सकलाई भेटी रोगीको उपचार गराइयो भने व्याक्तिको त्यो अपराधिक प्रवृति स्वत: ठिक हुन जान्छ र अपराध गर्न पाउँदैन।