संगीता चोर होइन ।...चिम्सा आँखा, सिरिक्क परेका आँखीभौंयुक्त एउटा अनुहार ‘पिपुल यु मे नो’ भनेर फेसबुक पेजले देखायो । चौंतीस म्युचुअल फ्रेन्डसहितको अकाउन्ट नेम थियो– संगीता थिङ । मैले त्यो प्रोफाइल क्लिक गरेँ । पारिजातका बिस्कुनबीचमा अंकुसे फुस्किएको चाँदी रङको एकजोडी पाउजुको तस्बिर भएको कभर फोटो देखेँ । त्यो देखेपछि थप उत्सुकता जाग्यो । ‘सी अल फोटोज’ मा क्लिक गरेँ । स्क्रोल गर्दै गएँ । ऊ थिई मेरी बालसखा ‘संगीता’ । मेरो मस्तिष्कमा उत्तानो परेको अरिमुठ्ठेको सयौँ खुट्टाजसरी विगत गुजुङगुजुङ गर्न थाल्यो ।

...

आमोइ फतफताउन थाल्नुभयो ।

‘तेइ संगीतेले चोरी । हिजो दिनभरि त्यो बाहेक घरबाहिरका अरू कोई आ’थेन ।’

म आमोईको पेटीकोट जीउमा बेरेर नुहाउन ठिक्क परेकी थिएँ । घाममा बसेर नुहाउन भनेर मैले अघि नै बाल्टीमा पानी भरेर राखिसकेकी थिएँ ।

त्यही शनिबार मध्याह्नदेखि कमानेभरि हुरी चलेजस्तो हल्ला चल्यो ।

‘सुभद्राको पाउजु संगीताले चोरी रे !’

हल्ला नचालोस् पनि किन ? त्यो पाउजु थियो नै गज्जबको ! कलात्मक बुट्टा कुँदिएको । त्यसैले त्यो हराउँदा आँधीको वेगमा हल्ला चल्यो । त्यस पाउजुमा झुन्डिएका स–साना शीतका थोपाजस्ता देखिने दानाहरू मलाई खुबै मन पर्थे । त्यो लगाएर हिँड्दा त्यसबाट निस्कने झङ्कारले मेरो मन तरङ्गित पार्‍थ्यो । त्यो आवाजले म रोमाञ्चित हुन्थेँ । त्यसको अंकुसे निकै बलियो थियो, सानोतिनो ताकतले फुत्काउनै नसकिने । गुजरातबाट मामा–माइजू पहिलोपटक हाम्रो घरमा आउँदा मलाई उपहारमा दिनुभएको थियो त्यो पाउजु ।

म छक्क परेकी थिएँ, त्यो पाउजु मेरो गोडामा एकदम ठिक्क भएको देखेर ! उहाँहरूले कसरी अडकल लगाउनुभयो मेरो गोलीगाँठानेरको मोटाइ ? म चौध वर्षकी भएँ भनेर मामा–माइजूलाई सायद थाहा थियो । र, मेरो शरीर सप्रेको मुलाजस्तो हलक्क बढेको कसैले उहाँहरूलाई सुनाइदिएको हुनुपर्छ । नत्र कसरी ठिक्क हुन्थ्यो मेरो गोडामा ?

मैले देखेकी थिएँ– स्कुलको साथी कमलाले पैंतालासम्मै खसेको ठूलो पाउजु लगाएर हिँडेको । त्यसैले त्यो कतै खसेर हराएको उसले पत्तै पाइन । सारिकाले भने एकदम कस्सिएको पाउजु लगाएकी थिई । कतिसम्म भने उसको गोडामा पाउजुले डाम नै बनाएको थियो । उसको पाउजु हराएको कहिल्यै सुन्नु परेन । तिनीहरूले आफ्ना गोडा सजाएको देखेर मलाई पनि पाउजु लगाउन रहर लागेको थियो ।

मेरो रहर पूरा हुन धेरै समय लागेन । कसैले ‘तँ आँट म पुर्‍याउँछु’ भने जस्तै हुन गयो । मैले रहर गरेकै वर्ष मामा–माइजूले उपहारमा पाउजु दिनुभयो । त्यो पाउजु मेरा साथीहरूको जस्तो सिलाबरको थिएन । त्यो त शुद्ध चाँदीको थियो । आमोइले हरेक बिहान माझ्ने पूजाको थालीजस्तै टलक्क टल्किएको । आफूले लगाएको त्यो पाउजु साथीहरूलाई देखाउन म निकै उत्सुक थिएँ । त्यसैले स्कुले फ्रकमुनि सुरुवाल लगाउन छोडेँ । सुरुवाल लगाउँदा त्यसको मोताले पाउजु ढाकिदिन्थ्यो ।

‘ओई, हेर त यसको कस्तो दामी पाउजु रै’छ,’ कमलाले कक्षामा हल्ला गरेकी थिई । त्यसपछि कक्षाका सबै केटीहरू मलाई घेर्न आइपुगेका थिए ।

‘ओई, काँबाट ल्या ?’

‘ओई, कल्ले द्या ? कस्ता राम्रा है यसमा झुन्डिएका यी सानासाना डल्लाहरू !’

‘ओई, काँ किन्या ?’

‘कस्तो टिलिलि टल्किएको !’

साथीहरूको ईर्ष्याले म भित्रभित्रै गद्गद् भएकी थिएँ । संगीताले त झन् मेरो गोडानेर झुकेरै पाउजु मुसारेकी थिई ।

त्यही पाउजु हराएको थियो । र, चोरीको आरोप संगीता थिङलाई लागेको थियो ।

...

संगीता मेरी असाध्यै मिल्ने साथी अनि छिमेकी पनि । उसको र मेरो घर टाँसिए जत्तिकै थियो । त्यस्तै सय, डेढ सय पाइला परतिर थियो उसको घर । संगीताको कपाल आमोईले माटाका घैंटामा हप्तादिन खाँदेर राखेको रायोको साग घाममा सुकाउँदा घुम्रिँदै गएजस्ता देखिन्थे । अनि पाखुरा र गोडा पोयो कसेर बाटेको डोरीजस्ता देखिन्थे । उसको छाला खस्रो र हरियो रङको थियो, खाक्सी नलगाएको काठजस्तो । उसका चिम्सा आँखा दिल खोलेर हाँस्दा निदाएका जस्ता देखिन्थे । तिनै आँखामाथि ताछेको सिसाकलमले एकै पटकमा स्वाट्ट कोरेजस्तो देखिने आँखीभौं ! सिरिक्कका । उसको दायाँ कन्चटमा बूढी औंला जत्रो कालो धब्बा पनि थियो । त्योचाहिँ हामीलाई अनौठो लाग्थ्यो ।

‘टाटे, भोटिनी,’ कक्षाका केही उरन्ठेउला केटाकेटी संगीतालाई खिसी गर्थे । संगीता रिसले चुर हुन्थी, तर केही भन्न सक्दैनथी । रिस पोख्न नसकेपछि उसका आँखा पिलपिल हुन्थे । ‘संगीतेकी आमाले देउता दर्शन गरेकीले हो कन्चटाँ दाग बसेको,’ कमानेबासी आफ्ना धारिला जिब्राले संगीता र उसकी आमाको कुरा काट्दै भन्थे, ‘संगीताकी आमाले ऊ पेटमा हुँदा चुरियामाई मन्दिरलाई फन्को मारेकी थिई रे ! अटेरी आइमाई । जब्बर पनि । छोरीचैं आमाभन्दा झन् दोब्बर जब्बर छे ।’

जब्बर त वास्तवमा संगीता र उसकी आमा दुवै नै थिए । अरू मान्छेले उचाल्न नसक्ने दाउराका भारी बोक्थे । बिहानभरमा एक गह्रा रातोमाटोको डल्ला फोरिभ्याउँथे । बिहेव्रतबन्धतिर आमा–छोरीले जुठा भाँडा माझिभ्याउँथे । त्यसै गरेर त तिनीहरूको चुल्हो बलेको थियो । संगीताको बाउ भने छाँटको थियो । घरमा उसको दर्शन पाउनु देउतै भेटिएबराबर थियो । त्यसैले पनि होला सात कक्षा पढ्नेबेलादेखि नै संगीता आमासँगै मेलापात हिँड्न थालेकी थिई ।

त्यसरी ऊ मेलापात हिँड्न थालेपछि भने हाम्रो मित्रता पातलिन थालेको थियो । सानोमा त ऊ र म सँगै भाँडाकुँडा खेल्थ्यौं । उठ्ने, बस्ने, सुत्ने सबै सँगसँगै हुन्थ्यो । मलाई घरमा नभेटे उसको घर गए हुन्थ्यो । ऊ घरमा नभेटिँदा उसकी आमा सिधै हाम्रैमा आइपुग्थिन् । हाम्रो मित्रता आमोईलाई भने पटक्कै चित्त बुझ्दैनथ्यो ।

‘त्यो भोटिनीको धेर सङ्गत नगर है सुभद्रे । यल्ले त मैले भनेकी फिटिक्कै टेर्दिन । भान्साँ नहुल भनेर कतिपटक भनिसकेँ,’ पाकेका सिलामका गेडाजस्तै कपाल फुलेकी मेरी आमोइ पिँढीमा बसेर साँझ बत्ती कात्दै फतफताउनुहुन्थ्यो । तर, म आमोईलाई छक्काएर संगीतालाई आफ्नो कोठामै लैजान्थेँ । ऊ स्कुलको भन्दा पनि घरकी साथी बढी थिई । घरबाट खुरुरु कुदेपछि पहिले उसैको आँगन भेटिन्थ्यो । हाम्रो घर मूलसडकमै थियो । हाम्रै आँगन टेकेर संगीताको घर पुगिन्थ्यो । त्यसो त अर्को बाटो भएर जाँदा पनि संगीताको घर पुगिन्थ्यो । त्यो अलिक घुमाउरो र लामो थियो । त्यसैले संगीताको परिवार हाम्रै आँगन भएर हिँड्थे । त्यही आँगनमा आमोईले एक दिन दुइटा खेताला लाएर बार हालिदिनुभयो ।

र, त्यो बार ठडिनुको कारण थियो– चुनाव ।

...

बहुदल आएपछिको पहिलो चुनावको लहर कमानेसम्म पनि आइपुगेको थियो । चुनावले सायद नदेखिने तरबार बोकेर हिँडेको थियो, जसले कमानेका जनतालाई दुई फ्याक पारिदिएको थियो । चुनावको चर्चा चलेसँगै कमानेका मान्छेहरू मान्छेमा मात्र सीमित रहेनन् । ती कांग्रेस र कम्युनिस्ट भएका थिए । दुई वर्षअघि त हो, बहुदलका निम्ति भएको आन्दोलनमा कमानेका वासिन्दा एकजुट भएका । पुलिससँग कमानेका मानिसहरू एक हुल भएर भिडेका थिए । तर, चुनावले तिनीहरूको अनुहार र मनमा पनि कांग्रेस र कम्युनिस्टको रङ पोतिदियो ।

उफ् ! मानिस के भएर कांग्रेस वा कम्युनिस्ट बन्छ ? मलाई थाहा थिएन ।

थाहा त आमोईलाई थियो ।

‘त्यसका सन्तान त एक नम्बरका कम्निस्टे रै’छन्,’ संगीताको बाउ घरमै बस्न थालेको र सहदेवको घरमा दिनहुँजसो हुने सांस्कृतिक रिहर्सलमा मादल बजाउन जाने गरेको आमोईले थाहा पाउनुभएछ । आमोई थिइन्– कट्टर कांग्रेस । चानचुने हो र ! देखिने र सुनिने कांग्रेस । आफू कांग्रेस हुँ भन्ने देखाउन आमोईले बुवालाई टायलको छानोमा चढ्न लाएर धुरीमा चार तारे झन्डा बाँध्न लगाउनुभएको थियो ।

संगीताका बाबु कम्युनिस्ट भएकैले मात्रै आमोईले बार हालेको चाहिँ होइन । बार हाल्नुभन्दा दुई दिनअघि म पिँढीमा बसेर उत्तोलक र घिर्नीको चित्र कोर्दै थिएँ, तर ढङ्ग नपुगेर त्यो बनिरहेका थिएन । मेटुवाले मेट्दै, कोर्दै गरिरहेथेँ । आमोई तुलसीको मठनेर उभिएर सूर्यनारायणलाई अर्घ्य चढाउने तरखरमा हुनुहुन्थ्यो । आमोइ र संगीताको बाउको देखादेख भइहाल्यो । त्यसपछि आमोई आँखा चिम्लेर मन्त्र उच्चारण गर्दै अर्घ्य चढाउन थाल्नुभयो । म घोप्टो परेर चित्र बनाउन थालेँ ।

‘हा...क् । थु...थु... ।’ दुईपटक थु...थु... गरेको सुनियो । आमोइले आँखा खोल्दा र मैले टाउको उचाल्दासम्म संगीताको बाउ आँगन कटेर अलि पर पुगिसकेका थिए ।

‘त्यो भोटेले हाम्लाई थुकेर गयो । त्यो कम्निस्टेले हाम्लाई हेप्या होला । पख्लास्,’ त्यस बिहान आमोईको अनुहारमा नीलोतुथो पोतिएको थियो । पूजाको थाली बटुलेर आमोई फतफताउँदै घरभित्र पस्नुभयो । त्यसको पर्सिपल्ट उहाँले आँगनमा बार हालिदिनुभयो । आँगनमा बार लगाएपछि संगीताको खलकले घुमाउरो बाटो हिँड्नुपर्‍यो ।

यसरी संगीताको खलकसँग हाम्रो पारिवारिक दुश्मनी आरम्भ हुन गयो । त्यसको सबैभन्दा ठूलो घाटा भने मैले नै बेहोर्नुपर्‍यो । आमोईले मलाई संगीताको घरमा जान रोक लगाउनुभयो । तर, आमोई नहुँदा, उहाँको आँखा छलेर संगीतालाई म मेरो कोठामा ल्याइरहन्थेँ । आखिर ऊबाहेक घरवरपर मेरो अरू साथी पनि त थिएनन् । मेरो पाउजु हराएको भनिएको दिन भने कसोकसो आमोईले संगीता मसँग घरमा आएको देखिहाल्नुभयो ।

‘शत्रुका छरछरीलाई केलाई घराँ हुल्छेस् ए सुभद्रे ?,’ आमोइको तिखो आवाजले संगीताको अनुहार कटमेरो आँपजस्तै देखियो । ऊ निस्किहाल्न आँटेकी थिई । मैले च्याप्प हात समातेर रोकेँ र भनेँ, ‘आमोई त्यस्तै हो के ! एकैछिन बस् न संगीता । मलाई यत्ति चित्र बनाइदे अनि जा न ।’

पर्सिपल्ट विज्ञानको कक्षामा पानीबाट अक्सिजन र हाइड्रोजन छुट्याउने प्रयोगको चित्र बनाएर लैजानुपर्ने थियो । संगीता आफ्ना आँखीभौंजस्तै सिरिक्क परेको चित्र बनाउन खप्पिस थिई । त्यसैले मैले जबरजस्ती संगीतालाई त्यस दिन स्कुलबाट छुट्टी हुनेबित्तिकै सिधै मेरो घर ल्याएकी थिएँ । त्यसको भोलिपल्टदेखि कमानेमा संगीताको नाम ‘पाउजु चोर’ बन्न पुग्यो । त्यस्तो आरोप लागेको छ महिनाजतिमा संगीताको परिवार घर बेचेर अमलेखगन्जतिर गए ।

‘चोरका सन्तान गएकै जाती भो ।’

‘यो समाजाँ मुख देखाउन नसकेसि थातथलै छाड्नुपर्‍यो,’ गाउँलेका सुइराजस्ता जिब्रा फेरि चल्न थाले ।

खासमा नक्सामा संगीताको घर जाने बाटो नै थिएन । आमोईले हाम्रो आँगनमा बार हालिदिइसकेपछि तिनीहरूले घुमाउरो बाटो प्रयोग त गरे, तर त्यो पनि अरूकै निजी घडेरी थियो । तिनीहरूले घर बनाउँदै गएपछि संगीताको घर जाने बाटो नै छेकियो । पहाडबाट बसाइँ सर्दा पैसा नपुगेकाले संगीताको बाउले बाटो नभएको सस्तो घडेरी लिएका रहेछन् । कम्युनिस्टतिर लाग्नु र हाम्रो आँगनमा थुकेका कारण आमोईले आँगनको बाटो बन्द गरेपछि संगीताका बाले बाध्य भएर त्यो घडेरी बेचेर हिँड्नुपरेको थियो ।

तर, मलाई यी सबै कुरा थाहा थिएन । धेरैपछि बाले भनेपछि थाहा पाएँ, आखिर संगीताको घर हामीले नै किनेका रहेछौं । सानै थिएँ म, यी कुरा थाहा पाउने र बुझ्ने भइसकेकी थिइनँ । मलाई केचाहिँ पक्का थाहा थियो भने, संगीता चोर थिइन । संगीताले मेरो पाउजु चोरेकी बिलकुलै होइन । तर, मैले उसलाई जोगाउनै सकिनँ । संगीता चोर होइन भन्नै सकिनँ । आफ्नो आत्मीय साथीलाई अनाहकमा दुनियाँले चोर बनाउँदा पनि मैले होइन भन्नै सकिनँ । उसलाई साथ दिन सकिनँ, किनकि असली चोर म नै थिएँ ।

...

गुजरातबाट आएका मामा–माइजूले मलाई पाउजु मात्र ल्याइदिनुभएको थिएन, एउटा आदत पनि बसालिदिनुभएको थियो, फिल्म हेर्ने आदत । मामा–माइजूले मलाई फिल्म हेर्न ‘देवी चलचित्र मन्दिर’ लैजानुभएको थियो । त्यसअघि म कहिल्यै फिल्म हेर्न सिनेमाहल गएकी थिइनँ । ‘हलमा गएर फिल्म हेर्नेहरू बिग्रेका हुन्छन्’ कमानेभरि व्याप्त थियो यो मान्यता । हलमा फिल्म हेर्न जाने विषयमा आमोई एकदम कडा हुनुहुन्थ्यो । तर, मामा–माइजूले लैजाने भन्नुभएपछि छेकबार लाउनुभएन । बाल्कोनीमा बसेर कोकको बोतलसँगै चिजबलको स्वाद लिँदै फिल्म हेर्न पाउँदा म दङ्ग परेँ । त्यसदिन हामीले ‘आशिकी’ फिल्म हेरेका थियौं । त्यसका सबै कथा मैले बुझेकी थिइनँ, तर पनि मलाई फिल्म मन पर्‍यो । बिस्तारै मभित्र फिल्म हेर्ने हुटहुटी बढ्दै गयो, त्यसले आदतको रूप लिँदै गयो ।

स्कुलमा अन्तिम बेन्चमा बस्ने कतिपय साथी फिल्मी पत्रिका पढ्ने गर्थे । बिस्तारै मेरो सङ्गत तिनीहरूसँग बढ्दै गयो । तिनीहरूसँगै हाफटाइममा भागेर फिल्म हेर्न जान थालेँ । तर, फिल्म सित्तैंमा हेर्न पाइँदैनथ्यो । बुवाको सिरानीमुनिबाट पैसा झिक्नुको विकल्प थिएन । केही समय सिरानीमुनिबाट पैसा झिकिरहेँ । अलि समयपछि सिरानीमुनि पैसा भेट्टिन छोड्यो । साथीहरूले एक–दुईपटक मेरा लागि फिल्मको टिकट काटिदिए । सधैं त किन टिकट काटिदिन्थे र ! उनीहरूसँग पनि पैसा हुन्थेन । मेरो आदत भने झन् कसिलो हुँदै गएको थियो । त्यसले विकल्प खोजिरह्यो ।

हामीले फिल्महलमा देवदाइलाई भेट्यौं । कालो छालाको डिङ्गो जुत्ता लगाउने देवदाइ फिल्म हल वरिपरि सधैंजसो भेटिन्थे । उनी ब्ल्याकमा टिकट बेच्थे । हामीले उनैसँग उधारोमा टिकट लिन थाल्यौं । उधारो टिकटको पैसा दसैंमा टीका लाएको दक्षिणा जम्मा गरेर तिर्ने सर्त थियो । दुर्भाग्य, त्यो वर्ष हाम्रो खलकमा जुठो पर्‍यो । टीका लाउनै नपाएपछि दक्षिणा पाउनु कसरी !

‘हेर सुभद्रा टिकटको पैसा दुई सय चौवालीस रुपैयाँ भएको छ । यो हप्ताभरिमा दिइनस् भने गुण्डा लगाउँछु’, दसैंपछि देवदाइले ताकेता गर्दै भने । उनी उधारो टिकट दिँदा जति नरम देखिन्थे पैसा असुलीमा त्यति नै कठोर देखिए । मैले फिल्म हेर्न जान छोडिदिएँ । बजार भने काम विशेषले गइरहनुपर्‍थ्यो । देवदाइ बजारमै भेटिन थाले । उनीसँग दुई–तीन जना नचिनेका केटा पनि देखिए । मैले घरमा पैसा माग्न सकिनँ । पैसा माग्दा सारा पोल खुल्ने डर थियो । लुकेर, स्कुलबाट भागेर फिल्म हेर्न गएको आफ्नै बदमासीको कुरा ओकल्नुपर्ने थियो । फिल्म हेरेर आमोईको भाषामा ‘बिग्रिएकी’ थाहा पाए मैले कुनै पनि कडा सजाय पाउने निश्चित थियो ।

म विकल्पहीन हुँदै गएँ । देवदाइ भने ताकेता मात्र होइन, तिनै अपरिचित र देख्दै गुण्डाजस्ता केटा लगाएर पैसा उठाउने धम्की दिइरहेका थिए । र, म एक दिन एक्लै बजार गएँ । सिधै सुनारकहाँ पसेँ । तीनसय साठी रुपैयाँमा पाउजु बेचिदिएँ । देवदाइको उधारो चुक्ता गरिदिएँ । पाउजु नभएका रित्ता गोडा ढाक्न म फेरि सुरुवाल लाएर हिँड्न थालेँ, तर त्यसदिन आमोइका तिखा आँखाले मेरा रित्ता गोडा देखिहाले । दिउँसोपख म नुहाउन थालेकी थिएँ । आमोईको कडा आवाज सुनेँ, ‘तेराँ गोडाँ पाउजु खोइ त ?’

अघिपछि त सुरुवालको मोताले छोपिहिँडेकी थिएँ गोलीगाँठा । त्यस दिन भने भुसुक्कै बिर्सेछु । पेटीकोट छातीसम्म सार्दा गोडा देखिएछन् ।

‘हिजोदेखि फेला परेका छैनन् आमोई,’ मैले झूट बोलेँ, ‘‘खोज्याखोज्यै छु, भेटिएन ।’

‘काँ राख्याथिस् त ?’, आमोईले पुलिसले जसरी मलाई केरकार गर्न थाल्नुभयो ।

‘तीँ खोपाँ राख्याथीँ । खोज्या हुँ । फेलै परेन,’ मैले टाउकामा दलेको साबुनको गाँज जीउमा दल्दै फेरि भनेँ ।

‘पक्कै तेई संगीतेले चोरी । मैले कतिपल्ट भनेँ त्यस्ता छोट्टाको सङ्गत नगर भनेर ।’

म मौन भएँ । हल्ला आमोईले गर्नुभयो ।

‘मै हुँ त्यो पाउजु चोर’ भनिदिऊँ नलागेको पनि होइन । तर, सकिनँ । सक्दै सकिनँ । आमोई भने पाउजु चोर्ने संगीताबाहेक अरू देखिरहनुभएको थिएन । त्यतिबेला मलाई खासै अपराधबोध पनि भएन । जतिबेला बोध भयो संगीता मसँग थिइन । त्यस विकृत परिस्थितिका लागि आज मैले संगीतासँग माफी माग्नैपर्छ । मैले संगीताको प्रोफाइलको ‘एड फ्रेन्ड’ मा क्लिक गरेँ ।