अन्धविश्वासी भर, ज्यानलाई अभर

परम्परादेखि धामीझाँक्रीको भर परेका गाउँले बिरामीलाई स्वास्थ्य चौकी पुर्‍याउन हतार गर्दैनन्, सिकिस्त भएपछि पुर्‍याउँदा अस्पतालले पनि निको पार्न गाह्रो हुन्छ 
इमर्जेन्सीबाट बिरामी खोसेर धामीको शरणमा
वसन्तप्रताप सिंह

बझाङ — उनलाई खोकी लागिरहेको थियो । ज्वरो पनि आएपछि साइपाल–२ धलौनकी १५ वर्षीया रोशनी विक वैशाख दोस्रो साता धलौन स्वास्थ्य चौकीमा पुगिन् । स्वास्थ्य चौकी इन्चार्ज रवीन्द्र बोहराले सिटामोल र खोकीको औषधि दिएर पठाए । वैशाख १६ मा उनी चैनपुरबाट फर्किंदै गरेका एक आफन्तको झोला लिन पाँच घण्टा हिँडेर तलकोट गाउँपालिकाको सुनपानी (जहाँसम्म जिप आइपुग्छ) पुगिन् । झोला लिएर सोही बाटो घर फर्किन् । 

त्यो दिनसम्म स्वास्थ्य ठीकै थियो । भोलिपल्ट दिउँसो आँगनमा कुर्सीमा बसिरहेका बेला एक्कासि बेहोस भएर ढलिन् । परिवारका सदस्यले भूतप्रेत लागेको हुन सक्ने भन्दै झारफुक गरे । रोशनी बिरामी भएको खबर पाएका स्वास्थ्य चौकी इन्चार्ज रवीन्द्र बुझ्न उनकै घर पुगे । ८ कक्षामा पढ्ने रोशनी यतिन्जेल बोल्न सक्ने अवस्थामा थिइन् । ज्वरो आउने, सास फेर्न गाह्रो हुने र राति पसिना आउने लक्षण थियो । टाइफाइट र निमोनिया हुन सक्छ भनेर त्यहीअनुसारको इन्जेक्सन लगाइदिएका थिए ।

‘धेरै गाह्रो भयो भने स्वास्थ्य चौकी ल्याउनु, सकेसम्म छिटो सदरमुकाम लैजानुपर्छ’ भनेर सम्झाएर फर्किएको रवीन्द्र बताउँछन् । पछिल्लो दिन पानी परेकाले उनी हेर्न जान पाएनन् । ‘उनीहरू पनि बिरामीलाई स्वास्थ्य चौकी ल्याउनभन्दा धामीझाँक्रीतिरै लागेछन् । १८ गते राति त बितिसकिछन्,’ उनले भने, ‘धामीझाँक्रीको भरमा नपरेको भए उनको अकालमै ज्यान जाने थिएन ।’

सोही गाउँकी १६ वर्षीया अञ्जली विक पनि झन्डै रोशनीकै नियतिमा पुगिसकेकी थिइन् । साता दिनदेखि रिँगटा लाग्ने, खानेबित्तिकै पेट दुख्ने समस्या भएकी उनलाई पनि भूत लागेको भन्दै आफन्तले स्वास्थ्य चौकी नलगेर झारफुक गरिरहेको थाहा पाएपछि धलौन चौकीका स्वास्थ्यकर्मीले उद्धार गरेका छन । ‘रोशनी बितेको दुई–चार दिनपछि अञ्जलीका बारेमा थाहा भयो,’ अनमी कविता बोहराले भनिन्, ‘म आफैं उनको घरमा गएर औषधि खानुपर्छ भनेर निकै सम्झाएँ । धेरै कोसिस गरेपछि परिवारले पनि माने । नभए उनको हालत पनि रोशनीको जस्तै हुने थियो ।’ यहाँका गाउँलेमा अझै पनि बिरामी भएपछि भूत लागेको, देउता रिसाएको भनेर धामीझाँक्रीमा विश्वास गर्ने गरेका कारण बर्सेनि धेरैले अकालमा ज्यान गुमाउनुपरेको उनले बताइन् ।

साइपाल–१ र २ वडामा पर्ने धलौन बझाङ सदरमुकाम चैनपुरबाट सबैभन्दा नजिकको गाउँ हो । अहिले तलकोट गाउँपालिकाको सुनपानीसम्म सडक पुगेपछि यहाँबाट गाडी भेट्टाउन पाँच घण्टा पैदल हिँड्नुपर्छ । धलौन अरू गाउँको तुलनामा शिक्षित र चेतनशीलको बस्तीका रूपमा चिनिन्छ । धलौनबाट उत्तरी क्षेत्रका गाउँहरूमा यस्तो अन्धविश्वास अझ सघन छ । गत वर्षमात्रै वडा नम्बर ४ को धुलीको जगेरा गाउँकी १६ वर्षीया काली रोकायाले यस्तै अन्धविश्वासका कारण ज्यान गएको थियो ।

गाउँपालिकाले आयोजना गरेको चेतनामूलक कार्यक्रममा सहभागी साइपालको धुली गाउँका महिला । तस्बिर : वसन्तप्रताप/कान्तिपुर

तीन वर्षयता यहाँका काँडा, धुली, न्युना बलौडी गाउँका पाँच जना किशोरकिशोरीको अन्धविश्वासकै कारण ज्यान गएको धुली स्वास्थ्य चौकी इन्चार्ज अनिल रोकायाले बताए । स्वास्थ्यकर्मी हुनुको नाताले धामीझाँक्रीमा विश्वास गर्न मिल्दैन । तैपनि कतिपय अवस्थामा औषधिले ठीक नभएका बिरामी झारफुकबाट ठीक भएको बताउँदै उनी भन्छन्, ‘यस्तो कुरामा विश्वास त नगर्नुपर्ने हो । कहिलेकाहीं हामीले जति कोसिस गर्दा पनि ठीक नभएका बिरामीहरू झारफुक गरेकै भरमा निको भइदिन्छन् । हामी पनि अन्योलमा छौं ।’ यहाँका बासिन्दाको देउतामा विश्वास रहेकाले स्वास्थ्यकर्मीहरू पनि अन्धविश्वासका विरुद्ध खुलेर बोल्न नसकेको उनले बताए ।

‘कोही बिरामी भइहाल्यो भने सबैभन्दा पहिला पुकार्ने भनेको देउतालाई नै हो । स्वास्थ्य चौकीको औषधि खाइहाले पनि औषधि लाग्ने बनाइदेऊ भनेर देउतालाई बाँदो हाल्छन् (भाकल गर्छन्),’ साइपाल–५ की वडासचिव सुम्निमा गिरी भन्छिन्, ‘देउतामा आस्था हुनु त नराम्रो होइन । तर, यहाँ त अन्धविश्वासको चरम अवस्था छ ।’ अन्धविश्वासका कारण समयमै उपचारमा नजाँदा बिरामीले ज्यान गुमाउने मात्रै नभई अरू स्वास्थ्य समस्या पनि थपिने गरेको, त्यसैले महिलाहरूको स्वास्थ्य अवस्था दयनीय रहेको उनले बताइन् । साइपाल मुलुककै दुर्गममध्येको विकट गाउँपालिकाको हो । बझाङ जिल्लाका सुगम र शिक्षित गाउँहरूमा पनि अहिलेसम्म धामीझाँक्रीमा विश्वास गरेर बिरामीलाई अस्पताल लैजान ढिला गर्दा ज्यान गुमाएका घटना हुने क्रम रोकिएको छैन ।

वैशाख २६ मा मात्रै सदरमुकाम जयपृथ्वी नगरपालिकाभित्रै एक जना चार वर्षीया बालिका अन्धविश्वासको सिकार भइन् । जयपृथ्वी–३ की स्वस्तिका खड्कालाई सोमबार दिउँसो ३ बजेतिर जिल्ला अस्पतालको इमर्जेन्सी वार्डमा पुर्‍याइएको थियो । झाडापखाला र मस्तिष्कमा संक्रमण भएको कारण बेहोस भएपछि पुर्‍याइएकी उनको तत्कालै उपचार सुरु भयो । स्वास्थ्यकर्मीले स्लाइनमार्फत औषधि दिएको केही घण्टापछि उनी चलमलाउन थालिसकेकी थिइन् ।

आवश्यक अन्य परीक्षण पनि गरिएको थियो । ‘यहाँ ठीक नभए डडेल्धुरा वा धनगढी लैजानुपर्ने हुन सक्छ,’ स्वास्थ्यकर्मीले उनका आफन्तलाई भनेका थिए । ‘राति ८ बजे यहाँ ठीक हुँदैन अब धामीकहाँ लैजान्छौं भनेर आफन्तले बालिकालाई इमर्जेन्सी वार्डबाटै जबर्जस्ती उठाएर लगे,’ जिल्ला अस्पतालका डा. मिलनखड्काले भने, ‘हामी उपचार गरिराखेका छौं । अरू रिपोर्टहरू आउन बाँकी छ, आजको रात त राख्नुहोस् भनेर कति अनुरोध गर्दा पनि मान्दै माननेन् । घर लगेको केही घण्टामै बालिकाको मृत्यु भएछ ।’

केही दिनअघि मात्रै आन्द्रा र पिसाब नलीमा संक्रमण भएकी जयपृथ्वी–७ छयाला गाउँकी ११ वर्षीया बालिकालाई अस्पताल अगाडिकै बाटो भएर धामीकहाँ लैजान लागेको थाहा पाएपछि जोरजुलुम गरेर अस्पताल भर्ना गर्नुपरेको घटना उनले सुनाए । ‘अस्पताल अगाडिकै बाटो साता दिनदेखि धामीको घर आउनेजाने गरिरहेका रहेछन् । हामीले थाहा पाएपछि रोकेर जाँच गराउन अनुरोध गर्‍यौं । आन्द्रा र पिसाबमा संक्रमण देखिएपछि भर्ना गर्न भन्यौं तर आफन्त मान्दै माननेन्,’ डा. खड्काले भने, ‘भर्ना नगरे बालिकाको ज्यान जान सक्ने र उनलाई तलमाथि भए आमाको नाममा प्रहरीमा मुद्दा हाल्छौं भनेपछि डरले भर्ना गरे । दुई दिन उपचार गरेपछि बालिका निको भएकी थिइन् ।’ जयपृथ्वी नगरमा मात्रै नभएर जिल्ला अन्य पालिकामा पनि अन्धविश्वासका कारण अहिले पनि धेरैले ज्यान गुमाइरहेको उनले बताए । धेरैजसो बिरामी सुरुमा धामीझाँक्रीकहाँ जाने र निको नभएर अन्तिम अवस्थामा मात्र स्वास्थ्य संस्थामा ल्याइने भएकाले असमयमै मृत्युको मुखमा पुग्ने गरेको उनको भनाइ छ ।

स्वास्थ्यसम्बन्धी शिक्षा र साक्षरताको अभावमा जिल्लाभरि नै यस्तो खालको अन्धविश्वास रहेको जिल्ला अस्पतालका प्रमुख डा. नवराज जोशीले बताए । ‘अहिले पनि यस्ता अन्धविश्वासलाई मान्ने चलन अचाक्ली नै छ । हाम्रो हाम्रो सम्पर्कमा आएर पछि धामीझाँक्रीकहाँ गएका तीन जनाले यसै वर्ष ज्यान गुमाइसकेका छन् । हाम्रो जानकारीमा नआएका त कति होलान्,’ उनले भने, ‘अहिलेको युगमा पनि स्वास्थ्य सचेतना अवस्था अत्यन्तै कमजोर छ ।’ सदरमुकाम चैनपुरमै पनि अन्धविश्वासले स्वास्थ्यमा जोखिमका घटनाहरू आउने गरेको उनले बताए । ‘कतिपयले मान्दै मानेनन् भने धामीकहाँ जाने भए पनि जानुहोस् तर हाम्रो औषधि पनि नछोड्नुहोला भन्नुपर्ने अवस्था छ,’ उनले भने । कुपोषित बालबालिका, गर्भवती तथा सुत्केरी महिलाहरू बढी जोखिममा रहेकाले पालिकाहरूले अन्धविश्वासविरुद्ध अभियान चलाउनुपर्ने उनको सुझाव छ ।

पालिकाका जनप्रतिनिधिहरू पनि यसबारे जानकार छन् । तर, बस्तीबाट स्वास्थ्य चौकी र अस्पताल निकै टाढा छन् । परम्परादेखि अन्धविश्वासले जरो गाडेको छ । स्वास्थ्य सचेतनाका लागि कोसिस गरिरहेको भए पनि अन्धविश्वास नराम्ररी गडेका कारण सुधार हुन नसकेको साइपाल गाउँपालिका अध्यक्ष मानवीर बोहरा बताउँछन् । ‘साइपालमा सबै रोगको उपचार गर्ने खालको स्वास्थ्य संस्था पनि छैनन् । त्यही कारण पनि यहाँका मानिसहरूमा डाक्टरी औषधिभन्दा धामीले बिरामी निको पार्छ भन्ने विश्वास बढी छ,’ उनले भने, ‘पालिकाले विभिन्न खालका चेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गरेपछि केही हदसम्म कम त भएको छ, तर अपेक्षित परिवर्तन अझै आइसकेको छैन ।’

जिल्लाका कतिपय पालिकाले धामीझाँक्रीहरूलाई नै तालिम दिएर उनीहरूकहाँ आएका बिरामीहरूलाई स्वास्थ्य संस्थामा पठाउन सुझाउने गरेका छन् । ‘धामीको भर पर्दा मान्छेको ज्यानै जान थालेपछि हामीले धामीझाँक्रीलाई तालिम दिएर बिरामीलाई स्वास्थ्य संस्थामा पठाउन भनेका छौं,’ थलारा गाउँपालिका अध्यक्ष प्रकाश रोकायाले भने, ‘अब केही सुधार हुन्छ कि भन्ने आशा छ ।’ गत वर्ष साउनमा मात्रै थलारा–१ की २० वर्षीया एक सुत्केरी महिलाको धामीझाँक्रीका भरमा उपचार गर्दा मृत्यु भएको थियो ।

प्रकाशित : जेष्ठ ६, २०८० ११:५८
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्

चोर

आमोईको पेटीकोट जीउमा बेरेर नुहाउन ठिक्क परेकी थिएँ म । त्यही मध्याह्नदेखि बस्तीभरि हल्ला चल्यो, ‘सुभद्राको पाउजु संगीताले चोरी ।’
बिना थिङ

संगीता चोर होइन ।...चिम्सा आँखा, सिरिक्क परेका आँखीभौंयुक्त एउटा अनुहार ‘पिपुल यु मे नो’ भनेर फेसबुक पेजले देखायो । चौंतीस म्युचुअल फ्रेन्डसहितको अकाउन्ट नेम थियो– संगीता थिङ । मैले त्यो प्रोफाइल क्लिक गरेँ । पारिजातका बिस्कुनबीचमा अंकुसे फुस्किएको चाँदी रङको एकजोडी पाउजुको तस्बिर भएको कभर फोटो देखेँ । त्यो देखेपछि थप उत्सुकता जाग्यो । ‘सी अल फोटोज’ मा क्लिक गरेँ । स्क्रोल गर्दै गएँ । ऊ थिई मेरी बालसखा ‘संगीता’ । मेरो मस्तिष्कमा उत्तानो परेको अरिमुठ्ठेको सयौँ खुट्टाजसरी विगत गुजुङगुजुङ गर्न थाल्यो ।

...

आमोइ फतफताउन थाल्नुभयो ।

‘तेइ संगीतेले चोरी । हिजो दिनभरि त्यो बाहेक घरबाहिरका अरू कोई आ’थेन ।’

म आमोईको पेटीकोट जीउमा बेरेर नुहाउन ठिक्क परेकी थिएँ । घाममा बसेर नुहाउन भनेर मैले अघि नै बाल्टीमा पानी भरेर राखिसकेकी थिएँ ।

त्यही शनिबार मध्याह्नदेखि कमानेभरि हुरी चलेजस्तो हल्ला चल्यो ।

‘सुभद्राको पाउजु संगीताले चोरी रे !’

हल्ला नचालोस् पनि किन ? त्यो पाउजु थियो नै गज्जबको ! कलात्मक बुट्टा कुँदिएको । त्यसैले त्यो हराउँदा आँधीको वेगमा हल्ला चल्यो । त्यस पाउजुमा झुन्डिएका स–साना शीतका थोपाजस्ता देखिने दानाहरू मलाई खुबै मन पर्थे । त्यो लगाएर हिँड्दा त्यसबाट निस्कने झङ्कारले मेरो मन तरङ्गित पार्‍थ्यो । त्यो आवाजले म रोमाञ्चित हुन्थेँ । त्यसको अंकुसे निकै बलियो थियो, सानोतिनो ताकतले फुत्काउनै नसकिने । गुजरातबाट मामा–माइजू पहिलोपटक हाम्रो घरमा आउँदा मलाई उपहारमा दिनुभएको थियो त्यो पाउजु ।

म छक्क परेकी थिएँ, त्यो पाउजु मेरो गोडामा एकदम ठिक्क भएको देखेर ! उहाँहरूले कसरी अडकल लगाउनुभयो मेरो गोलीगाँठानेरको मोटाइ ? म चौध वर्षकी भएँ भनेर मामा–माइजूलाई सायद थाहा थियो । र, मेरो शरीर सप्रेको मुलाजस्तो हलक्क बढेको कसैले उहाँहरूलाई सुनाइदिएको हुनुपर्छ । नत्र कसरी ठिक्क हुन्थ्यो मेरो गोडामा ?

मैले देखेकी थिएँ– स्कुलको साथी कमलाले पैंतालासम्मै खसेको ठूलो पाउजु लगाएर हिँडेको । त्यसैले त्यो कतै खसेर हराएको उसले पत्तै पाइन । सारिकाले भने एकदम कस्सिएको पाउजु लगाएकी थिई । कतिसम्म भने उसको गोडामा पाउजुले डाम नै बनाएको थियो । उसको पाउजु हराएको कहिल्यै सुन्नु परेन । तिनीहरूले आफ्ना गोडा सजाएको देखेर मलाई पनि पाउजु लगाउन रहर लागेको थियो ।

मेरो रहर पूरा हुन धेरै समय लागेन । कसैले ‘तँ आँट म पुर्‍याउँछु’ भने जस्तै हुन गयो । मैले रहर गरेकै वर्ष मामा–माइजूले उपहारमा पाउजु दिनुभयो । त्यो पाउजु मेरा साथीहरूको जस्तो सिलाबरको थिएन । त्यो त शुद्ध चाँदीको थियो । आमोइले हरेक बिहान माझ्ने पूजाको थालीजस्तै टलक्क टल्किएको । आफूले लगाएको त्यो पाउजु साथीहरूलाई देखाउन म निकै उत्सुक थिएँ । त्यसैले स्कुले फ्रकमुनि सुरुवाल लगाउन छोडेँ । सुरुवाल लगाउँदा त्यसको मोताले पाउजु ढाकिदिन्थ्यो ।

‘ओई, हेर त यसको कस्तो दामी पाउजु रै’छ,’ कमलाले कक्षामा हल्ला गरेकी थिई । त्यसपछि कक्षाका सबै केटीहरू मलाई घेर्न आइपुगेका थिए ।

‘ओई, काँबाट ल्या ?’

‘ओई, कल्ले द्या ? कस्ता राम्रा है यसमा झुन्डिएका यी सानासाना डल्लाहरू !’

‘ओई, काँ किन्या ?’

‘कस्तो टिलिलि टल्किएको !’

साथीहरूको ईर्ष्याले म भित्रभित्रै गद्गद् भएकी थिएँ । संगीताले त झन् मेरो गोडानेर झुकेरै पाउजु मुसारेकी थिई ।

त्यही पाउजु हराएको थियो । र, चोरीको आरोप संगीता थिङलाई लागेको थियो ।

...

संगीता मेरी असाध्यै मिल्ने साथी अनि छिमेकी पनि । उसको र मेरो घर टाँसिए जत्तिकै थियो । त्यस्तै सय, डेढ सय पाइला परतिर थियो उसको घर । संगीताको कपाल आमोईले माटाका घैंटामा हप्तादिन खाँदेर राखेको रायोको साग घाममा सुकाउँदा घुम्रिँदै गएजस्ता देखिन्थे । अनि पाखुरा र गोडा पोयो कसेर बाटेको डोरीजस्ता देखिन्थे । उसको छाला खस्रो र हरियो रङको थियो, खाक्सी नलगाएको काठजस्तो । उसका चिम्सा आँखा दिल खोलेर हाँस्दा निदाएका जस्ता देखिन्थे । तिनै आँखामाथि ताछेको सिसाकलमले एकै पटकमा स्वाट्ट कोरेजस्तो देखिने आँखीभौं ! सिरिक्कका । उसको दायाँ कन्चटमा बूढी औंला जत्रो कालो धब्बा पनि थियो । त्योचाहिँ हामीलाई अनौठो लाग्थ्यो ।

‘टाटे, भोटिनी,’ कक्षाका केही उरन्ठेउला केटाकेटी संगीतालाई खिसी गर्थे । संगीता रिसले चुर हुन्थी, तर केही भन्न सक्दैनथी । रिस पोख्न नसकेपछि उसका आँखा पिलपिल हुन्थे । ‘संगीतेकी आमाले देउता दर्शन गरेकीले हो कन्चटाँ दाग बसेको,’ कमानेबासी आफ्ना धारिला जिब्राले संगीता र उसकी आमाको कुरा काट्दै भन्थे, ‘संगीताकी आमाले ऊ पेटमा हुँदा चुरियामाई मन्दिरलाई फन्को मारेकी थिई रे ! अटेरी आइमाई । जब्बर पनि । छोरीचैं आमाभन्दा झन् दोब्बर जब्बर छे ।’

जब्बर त वास्तवमा संगीता र उसकी आमा दुवै नै थिए । अरू मान्छेले उचाल्न नसक्ने दाउराका भारी बोक्थे । बिहानभरमा एक गह्रा रातोमाटोको डल्ला फोरिभ्याउँथे । बिहेव्रतबन्धतिर आमा–छोरीले जुठा भाँडा माझिभ्याउँथे । त्यसै गरेर त तिनीहरूको चुल्हो बलेको थियो । संगीताको बाउ भने छाँटको थियो । घरमा उसको दर्शन पाउनु देउतै भेटिएबराबर थियो । त्यसैले पनि होला सात कक्षा पढ्नेबेलादेखि नै संगीता आमासँगै मेलापात हिँड्न थालेकी थिई ।

त्यसरी ऊ मेलापात हिँड्न थालेपछि भने हाम्रो मित्रता पातलिन थालेको थियो । सानोमा त ऊ र म सँगै भाँडाकुँडा खेल्थ्यौं । उठ्ने, बस्ने, सुत्ने सबै सँगसँगै हुन्थ्यो । मलाई घरमा नभेटे उसको घर गए हुन्थ्यो । ऊ घरमा नभेटिँदा उसकी आमा सिधै हाम्रैमा आइपुग्थिन् । हाम्रो मित्रता आमोईलाई भने पटक्कै चित्त बुझ्दैनथ्यो ।

‘त्यो भोटिनीको धेर सङ्गत नगर है सुभद्रे । यल्ले त मैले भनेकी फिटिक्कै टेर्दिन । भान्साँ नहुल भनेर कतिपटक भनिसकेँ,’ पाकेका सिलामका गेडाजस्तै कपाल फुलेकी मेरी आमोइ पिँढीमा बसेर साँझ बत्ती कात्दै फतफताउनुहुन्थ्यो । तर, म आमोईलाई छक्काएर संगीतालाई आफ्नो कोठामै लैजान्थेँ । ऊ स्कुलको भन्दा पनि घरकी साथी बढी थिई । घरबाट खुरुरु कुदेपछि पहिले उसैको आँगन भेटिन्थ्यो । हाम्रो घर मूलसडकमै थियो । हाम्रै आँगन टेकेर संगीताको घर पुगिन्थ्यो । त्यसो त अर्को बाटो भएर जाँदा पनि संगीताको घर पुगिन्थ्यो । त्यो अलिक घुमाउरो र लामो थियो । त्यसैले संगीताको परिवार हाम्रै आँगन भएर हिँड्थे । त्यही आँगनमा आमोईले एक दिन दुइटा खेताला लाएर बार हालिदिनुभयो ।

र, त्यो बार ठडिनुको कारण थियो– चुनाव ।

...

बहुदल आएपछिको पहिलो चुनावको लहर कमानेसम्म पनि आइपुगेको थियो । चुनावले सायद नदेखिने तरबार बोकेर हिँडेको थियो, जसले कमानेका जनतालाई दुई फ्याक पारिदिएको थियो । चुनावको चर्चा चलेसँगै कमानेका मान्छेहरू मान्छेमा मात्र सीमित रहेनन् । ती कांग्रेस र कम्युनिस्ट भएका थिए । दुई वर्षअघि त हो, बहुदलका निम्ति भएको आन्दोलनमा कमानेका वासिन्दा एकजुट भएका । पुलिससँग कमानेका मानिसहरू एक हुल भएर भिडेका थिए । तर, चुनावले तिनीहरूको अनुहार र मनमा पनि कांग्रेस र कम्युनिस्टको रङ पोतिदियो ।

उफ् ! मानिस के भएर कांग्रेस वा कम्युनिस्ट बन्छ ? मलाई थाहा थिएन ।

थाहा त आमोईलाई थियो ।

‘त्यसका सन्तान त एक नम्बरका कम्निस्टे रै’छन्,’ संगीताको बाउ घरमै बस्न थालेको र सहदेवको घरमा दिनहुँजसो हुने सांस्कृतिक रिहर्सलमा मादल बजाउन जाने गरेको आमोईले थाहा पाउनुभएछ । आमोई थिइन्– कट्टर कांग्रेस । चानचुने हो र ! देखिने र सुनिने कांग्रेस । आफू कांग्रेस हुँ भन्ने देखाउन आमोईले बुवालाई टायलको छानोमा चढ्न लाएर धुरीमा चार तारे झन्डा बाँध्न लगाउनुभएको थियो ।

संगीताका बाबु कम्युनिस्ट भएकैले मात्रै आमोईले बार हालेको चाहिँ होइन । बार हाल्नुभन्दा दुई दिनअघि म पिँढीमा बसेर उत्तोलक र घिर्नीको चित्र कोर्दै थिएँ, तर ढङ्ग नपुगेर त्यो बनिरहेका थिएन । मेटुवाले मेट्दै, कोर्दै गरिरहेथेँ । आमोई तुलसीको मठनेर उभिएर सूर्यनारायणलाई अर्घ्य चढाउने तरखरमा हुनुहुन्थ्यो । आमोइ र संगीताको बाउको देखादेख भइहाल्यो । त्यसपछि आमोई आँखा चिम्लेर मन्त्र उच्चारण गर्दै अर्घ्य चढाउन थाल्नुभयो । म घोप्टो परेर चित्र बनाउन थालेँ ।

‘हा...क् । थु...थु... ।’ दुईपटक थु...थु... गरेको सुनियो । आमोइले आँखा खोल्दा र मैले टाउको उचाल्दासम्म संगीताको बाउ आँगन कटेर अलि पर पुगिसकेका थिए ।

‘त्यो भोटेले हाम्लाई थुकेर गयो । त्यो कम्निस्टेले हाम्लाई हेप्या होला । पख्लास्,’ त्यस बिहान आमोईको अनुहारमा नीलोतुथो पोतिएको थियो । पूजाको थाली बटुलेर आमोई फतफताउँदै घरभित्र पस्नुभयो । त्यसको पर्सिपल्ट उहाँले आँगनमा बार हालिदिनुभयो । आँगनमा बार लगाएपछि संगीताको खलकले घुमाउरो बाटो हिँड्नुपर्‍यो ।

यसरी संगीताको खलकसँग हाम्रो पारिवारिक दुश्मनी आरम्भ हुन गयो । त्यसको सबैभन्दा ठूलो घाटा भने मैले नै बेहोर्नुपर्‍यो । आमोईले मलाई संगीताको घरमा जान रोक लगाउनुभयो । तर, आमोई नहुँदा, उहाँको आँखा छलेर संगीतालाई म मेरो कोठामा ल्याइरहन्थेँ । आखिर ऊबाहेक घरवरपर मेरो अरू साथी पनि त थिएनन् । मेरो पाउजु हराएको भनिएको दिन भने कसोकसो आमोईले संगीता मसँग घरमा आएको देखिहाल्नुभयो ।

‘शत्रुका छरछरीलाई केलाई घराँ हुल्छेस् ए सुभद्रे ?,’ आमोइको तिखो आवाजले संगीताको अनुहार कटमेरो आँपजस्तै देखियो । ऊ निस्किहाल्न आँटेकी थिई । मैले च्याप्प हात समातेर रोकेँ र भनेँ, ‘आमोई त्यस्तै हो के ! एकैछिन बस् न संगीता । मलाई यत्ति चित्र बनाइदे अनि जा न ।’

पर्सिपल्ट विज्ञानको कक्षामा पानीबाट अक्सिजन र हाइड्रोजन छुट्याउने प्रयोगको चित्र बनाएर लैजानुपर्ने थियो । संगीता आफ्ना आँखीभौंजस्तै सिरिक्क परेको चित्र बनाउन खप्पिस थिई । त्यसैले मैले जबरजस्ती संगीतालाई त्यस दिन स्कुलबाट छुट्टी हुनेबित्तिकै सिधै मेरो घर ल्याएकी थिएँ । त्यसको भोलिपल्टदेखि कमानेमा संगीताको नाम ‘पाउजु चोर’ बन्न पुग्यो । त्यस्तो आरोप लागेको छ महिनाजतिमा संगीताको परिवार घर बेचेर अमलेखगन्जतिर गए ।

‘चोरका सन्तान गएकै जाती भो ।’

‘यो समाजाँ मुख देखाउन नसकेसि थातथलै छाड्नुपर्‍यो,’ गाउँलेका सुइराजस्ता जिब्रा फेरि चल्न थाले ।

खासमा नक्सामा संगीताको घर जाने बाटो नै थिएन । आमोईले हाम्रो आँगनमा बार हालिदिइसकेपछि तिनीहरूले घुमाउरो बाटो प्रयोग त गरे, तर त्यो पनि अरूकै निजी घडेरी थियो । तिनीहरूले घर बनाउँदै गएपछि संगीताको घर जाने बाटो नै छेकियो । पहाडबाट बसाइँ सर्दा पैसा नपुगेकाले संगीताको बाउले बाटो नभएको सस्तो घडेरी लिएका रहेछन् । कम्युनिस्टतिर लाग्नु र हाम्रो आँगनमा थुकेका कारण आमोईले आँगनको बाटो बन्द गरेपछि संगीताका बाले बाध्य भएर त्यो घडेरी बेचेर हिँड्नुपरेको थियो ।

तर, मलाई यी सबै कुरा थाहा थिएन । धेरैपछि बाले भनेपछि थाहा पाएँ, आखिर संगीताको घर हामीले नै किनेका रहेछौं । सानै थिएँ म, यी कुरा थाहा पाउने र बुझ्ने भइसकेकी थिइनँ । मलाई केचाहिँ पक्का थाहा थियो भने, संगीता चोर थिइन । संगीताले मेरो पाउजु चोरेकी बिलकुलै होइन । तर, मैले उसलाई जोगाउनै सकिनँ । संगीता चोर होइन भन्नै सकिनँ । आफ्नो आत्मीय साथीलाई अनाहकमा दुनियाँले चोर बनाउँदा पनि मैले होइन भन्नै सकिनँ । उसलाई साथ दिन सकिनँ, किनकि असली चोर म नै थिएँ ।

...

गुजरातबाट आएका मामा–माइजूले मलाई पाउजु मात्र ल्याइदिनुभएको थिएन, एउटा आदत पनि बसालिदिनुभएको थियो, फिल्म हेर्ने आदत । मामा–माइजूले मलाई फिल्म हेर्न ‘देवी चलचित्र मन्दिर’ लैजानुभएको थियो । त्यसअघि म कहिल्यै फिल्म हेर्न सिनेमाहल गएकी थिइनँ । ‘हलमा गएर फिल्म हेर्नेहरू बिग्रेका हुन्छन्’ कमानेभरि व्याप्त थियो यो मान्यता । हलमा फिल्म हेर्न जाने विषयमा आमोई एकदम कडा हुनुहुन्थ्यो । तर, मामा–माइजूले लैजाने भन्नुभएपछि छेकबार लाउनुभएन । बाल्कोनीमा बसेर कोकको बोतलसँगै चिजबलको स्वाद लिँदै फिल्म हेर्न पाउँदा म दङ्ग परेँ । त्यसदिन हामीले ‘आशिकी’ फिल्म हेरेका थियौं । त्यसका सबै कथा मैले बुझेकी थिइनँ, तर पनि मलाई फिल्म मन पर्‍यो । बिस्तारै मभित्र फिल्म हेर्ने हुटहुटी बढ्दै गयो, त्यसले आदतको रूप लिँदै गयो ।

स्कुलमा अन्तिम बेन्चमा बस्ने कतिपय साथी फिल्मी पत्रिका पढ्ने गर्थे । बिस्तारै मेरो सङ्गत तिनीहरूसँग बढ्दै गयो । तिनीहरूसँगै हाफटाइममा भागेर फिल्म हेर्न जान थालेँ । तर, फिल्म सित्तैंमा हेर्न पाइँदैनथ्यो । बुवाको सिरानीमुनिबाट पैसा झिक्नुको विकल्प थिएन । केही समय सिरानीमुनिबाट पैसा झिकिरहेँ । अलि समयपछि सिरानीमुनि पैसा भेट्टिन छोड्यो । साथीहरूले एक–दुईपटक मेरा लागि फिल्मको टिकट काटिदिए । सधैं त किन टिकट काटिदिन्थे र ! उनीहरूसँग पनि पैसा हुन्थेन । मेरो आदत भने झन् कसिलो हुँदै गएको थियो । त्यसले विकल्प खोजिरह्यो ।

हामीले फिल्महलमा देवदाइलाई भेट्यौं । कालो छालाको डिङ्गो जुत्ता लगाउने देवदाइ फिल्म हल वरिपरि सधैंजसो भेटिन्थे । उनी ब्ल्याकमा टिकट बेच्थे । हामीले उनैसँग उधारोमा टिकट लिन थाल्यौं । उधारो टिकटको पैसा दसैंमा टीका लाएको दक्षिणा जम्मा गरेर तिर्ने सर्त थियो । दुर्भाग्य, त्यो वर्ष हाम्रो खलकमा जुठो पर्‍यो । टीका लाउनै नपाएपछि दक्षिणा पाउनु कसरी !

‘हेर सुभद्रा टिकटको पैसा दुई सय चौवालीस रुपैयाँ भएको छ । यो हप्ताभरिमा दिइनस् भने गुण्डा लगाउँछु’, दसैंपछि देवदाइले ताकेता गर्दै भने । उनी उधारो टिकट दिँदा जति नरम देखिन्थे पैसा असुलीमा त्यति नै कठोर देखिए । मैले फिल्म हेर्न जान छोडिदिएँ । बजार भने काम विशेषले गइरहनुपर्‍थ्यो । देवदाइ बजारमै भेटिन थाले । उनीसँग दुई–तीन जना नचिनेका केटा पनि देखिए । मैले घरमा पैसा माग्न सकिनँ । पैसा माग्दा सारा पोल खुल्ने डर थियो । लुकेर, स्कुलबाट भागेर फिल्म हेर्न गएको आफ्नै बदमासीको कुरा ओकल्नुपर्ने थियो । फिल्म हेरेर आमोईको भाषामा ‘बिग्रिएकी’ थाहा पाए मैले कुनै पनि कडा सजाय पाउने निश्चित थियो ।

म विकल्पहीन हुँदै गएँ । देवदाइ भने ताकेता मात्र होइन, तिनै अपरिचित र देख्दै गुण्डाजस्ता केटा लगाएर पैसा उठाउने धम्की दिइरहेका थिए । र, म एक दिन एक्लै बजार गएँ । सिधै सुनारकहाँ पसेँ । तीनसय साठी रुपैयाँमा पाउजु बेचिदिएँ । देवदाइको उधारो चुक्ता गरिदिएँ । पाउजु नभएका रित्ता गोडा ढाक्न म फेरि सुरुवाल लाएर हिँड्न थालेँ, तर त्यसदिन आमोइका तिखा आँखाले मेरा रित्ता गोडा देखिहाले । दिउँसोपख म नुहाउन थालेकी थिएँ । आमोईको कडा आवाज सुनेँ, ‘तेराँ गोडाँ पाउजु खोइ त ?’

अघिपछि त सुरुवालको मोताले छोपिहिँडेकी थिएँ गोलीगाँठा । त्यस दिन भने भुसुक्कै बिर्सेछु । पेटीकोट छातीसम्म सार्दा गोडा देखिएछन् ।

‘हिजोदेखि फेला परेका छैनन् आमोई,’ मैले झूट बोलेँ, ‘‘खोज्याखोज्यै छु, भेटिएन ।’

‘काँ राख्याथिस् त ?’, आमोईले पुलिसले जसरी मलाई केरकार गर्न थाल्नुभयो ।

‘तीँ खोपाँ राख्याथीँ । खोज्या हुँ । फेलै परेन,’ मैले टाउकामा दलेको साबुनको गाँज जीउमा दल्दै फेरि भनेँ ।

‘पक्कै तेई संगीतेले चोरी । मैले कतिपल्ट भनेँ त्यस्ता छोट्टाको सङ्गत नगर भनेर ।’

म मौन भएँ । हल्ला आमोईले गर्नुभयो ।

‘मै हुँ त्यो पाउजु चोर’ भनिदिऊँ नलागेको पनि होइन । तर, सकिनँ । सक्दै सकिनँ । आमोई भने पाउजु चोर्ने संगीताबाहेक अरू देखिरहनुभएको थिएन । त्यतिबेला मलाई खासै अपराधबोध पनि भएन । जतिबेला बोध भयो संगीता मसँग थिइन । त्यस विकृत परिस्थितिका लागि आज मैले संगीतासँग माफी माग्नैपर्छ । मैले संगीताको प्रोफाइलको ‘एड फ्रेन्ड’ मा क्लिक गरेँ ।

प्रकाशित : जेष्ठ ६, २०८० ११:४९
पूरा पढ्नुहोस्
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
×