उत्तरी गोरखामा 'मकैको बिहे'
गोरखा — मकै छर्ने मौसम सुरु भएसँगै धार्चे गाउँपालिका–४ लाप्राकमा 'मकैको बिहे' गरिएको छ । सोमबार धार्चे गाउँपालिका–४ लाप्राकमा धुमधामसाथ 'मकैको बिहे' गरिएको हो ।
यस क्रममा बाजागाजासहित डोली लिएर स्थानीयहरू जन्ती गए, गाउँ परिक्रमा गरे, घाटु नाच नाचे, मकैको परिकार खाजा र प्रसादको रुपमा ग्रहण गर्दै सोमबार साँझ मकैको बिहेको समापन गरिएको छ । लाप्राक लगायत उत्तरी गोरखाका किसानहरू मकैको बिहे नगरी मकै रोप्दैनन् ।
सोमबार मकैको विवाह सम्पन्न भएसँगै अब किसानलाई खेतीबारीमा मकै छर्ने चटारो सुरु हुन्छ । धान खेती नहुने लाप्राकमा मकै मुख्य खाद्यबालीको रुपमा लिन्छन् ।
मकै खेतीको उब्जनी बढाउने आशयले यहाँ कुमार केटा र कन्या केटीलाई बेहुला बेहुली बनाएर प्रतिकात्मक रुपमा मकैको बिहे गर्ने प्रचलन छ ।
मकैको विवाहको अघिल्लो दिन जमघट गर्न नहुने, होहल्ला गर्न नहुने, ढिकी झाँतो नगर्ने पनि प्रचलन छ । विवाहको दिन प्रत्येक घरधुरीबाट स्थानीयलाई विवाहमा सहभागी बन्न आग्रह गरिएको थियो । वर्षौंदेखिको परम्परालाई निरन्तरता दिँदै प्रकृति पूजा गरेको लाप्राकका स्थानीय मारसिं गुरुङले बताए । ‘प्राकृतिक देवी देवतालाई बुझाउन हिजो(आइतबार) डाँडा पूजा र आज(सोमबार मकैको विउ भयो,’ उनले भने,‘घडीपला हेरेर जुराएको साइतमा मकै गाड्ने, निकाल्ने बाजागाजा बजाउने, जन्ती जाने प्रचलन छ ।’ चलन र विधिअनुसार वर्षौंपिच्छे मकैको बिहे गरेर मकै छर्ने गरेको उनले सुनाए ।
ज्योतिषले जुराएको सोमबारको साइतमा मकैको बिहे सम्पन्न भएसँगै अब मकै छर्न सुरु हुने स्थानीय गणेश गुरुङले बताए । ‘यो वर्षौंदेखिको परम्परा हो, मकैको विवाह नगरी मकै नछर्ने गाउँको नियम पनि हो,’ उनले भने,‘आज मकैको बिहे भयो, अब मकै रोप्न फुकुवा हुन्छ ।’ विवाहपछि मकै रोप्दा अन्नबाली राम्रो हुने जनविश्वास छ । यसरी बिहे गर्दा असिनाले बालीमा क्षति नपुग्ने, उब्जनी राम्रो हुने, रोग किरा नलाग्ने जनविश्वास पनि छ ।
बिहेका दिन स्थानीयले सामूहिक रुपमा केही मकै जम्मा गर्छन् । उक्त मकैलाई चोख्याउने र बिउ राखेको मकैमा लगेर मिसाउने प्रचलन पनि रहेको छ । यसरी मकैको बिहे गर्दा अनिकाल नपर्ने र बिहे नगरी मकै लगाउँदा अशुभ हुने पनि मान्यता रहँदै आएको छ ।
तर यस वर्ष वर्षा नहुँदा मकै छर्न ढिला हुने स्थानीयहरू बताउँछन् । उत्तरी क्षेत्रको लाप्राक र गुम्दा गाउँमा धान खेती हुँदैन । मुख्य खाद्यबालीको रुपमा मकै, आलु र जौलाई लिइन्छ । उब्जनी राम्रोका लागि पनि बिहे गर्नैपर्ने स्थानीयहरू बताउँछन् । धार्चे गाउँपालिकाको लाप्राक, लप्सीबोट, गुम्दा, सिङला, उहिया, खानीगाउँ लापु लगायत गाउँमा वर्षौंदेखि मकै छर्नुअघि मकैको विवाह गर्ने परम्परा छ । अन्य गाउँका स्थानीयहरू पनि साइत जुराएर मकैको बिहे गर्ने तयारीमा रहेका देखिन्छन् ।
प्रकाशित : माघ २३, २०७९ १९:३८
