डडेलधुरा — ४६ वर्षयता निरन्तर खीर बेचिरहेका खीर बाजे साहुखर्कको परिवर्तनको साक्षीमात्रै होइनन्; आफ्नै गाउँ ठाउँमा निरन्तर मेहनतले सफलता चुमेका प्रतिनिधि पात्र पनि हुन् ।

थोत्रो धोती, भोटो र त्यसबाहिर अस्कोट अनि हातमा चिलिम ।नजिकै चुल्हो; चुल्होमाथि डेक्चीमा मगमग बास्ना छोड्दै पाकिरहेको खीर घोटिरहेका यिनी हुन् ४६ वर्षदेखि निरन्तर खीर बेच्दै आएका साहुखर्कका ८२ वर्षीय धनबहादुर देउवा, जो धेरैका निम्ति खीरबाजेका रुपमा चिनिन्छन् ।

धनबहादुर र खीर एकअर्काका परिपुरकजस्ता लाग्छन् । २०२४ सालमा पहिलो पटक उनले हिउँ पर्ने यो लेकमा झुपडी बनाएर भैंसी पाल्न थालेका थिए । सुरुवाती वर्षहरूमा उनी घ्यु बनाएर बेच्थे । त्यसको आठ वर्षपछि २०३२ मा खर्कमा गाडी आइपुग्यो ।^{८२ वर्षीय खीर बाजे । तस्बिर : डीआर/कान्तिपुर}

गोठमा २५/३० वटासम्म भैंसी पालेका धनले गाडीको आवातजावत सुरु भएपछि खीर पकाएर बेच्न थाले । उनले सुनाए, ‘साथीसंगीहरू मलाई पैसा कमाउन देश नगएर हिउँ पर्ने लेकमा के बसेको होला भन्थे । तर अहिले लाग्छ मैले जे गरे ठीक गरेको रहेछु ।’

खीर बाजेको सन्तुष्टि उनले आर्जन गरेको कमाइसँग मात्रै जोडिएको छैन । बरु डडेलधुरा आउनेहरू डडेलधुरा–धनगढी राजमार्गको हिउंँ पर्ने साहुखर्क पुगेर उनले पकाएको खीरको स्वाद चाखी छोड्छन् । काजु बदाम, किसमिस, नरिवल मिसाएर बनाएको दूधमा दाउराको चुल्होमा मन्द आचमा घन्टौं लगाएर पकाइएको स्वादिलो खीर स्वाद मानेर खान्छन अनि धनबहादुरलाई तारिफका केही शब्द खर्चेर जान्छन् ।

साहुखर्कको ५९ वर्ष लामो इतिहासका साक्षी बनेका धनबहादुर खीर बेचेरै सोचेजस्तो कमाइ गर्न सकेकोमा सन्तुष्ट देखिन्छन् । पहिलोपटक बुबासंँग भैंसी लिएर साहुखर्क पुग्दा उनले हिउँंले सेताम्मे भएको देखेका थिए । त्यसयता उनले साहुखर्कमा बसेर घाम-पानी सहँदै आएका छन् ।

‘शायद २०/२२ वर्षको थिएँ हुँला,' बाजेले भने, ‘यसरी सडक बन्ला, मोटर आउला, यो लेक यस्तो होला भन्ने कल्पना पनि गरेको थिइनँ ।’ उनका अनुसार सुनसान लेकमा चितुवा, लेकाली भालुजस्ता वन्यजन्तु हरेक दिन देखिन्थ्यो । उनले सुनाए, ‘मृग, जरायो र स्यालको त कुरै नगरौं । कस्तो लेक हो, अहिले कस्तो भयो । बाँचेपछि धेरै कुरा देख्न पाइन्छ भन्थे हो रैछ ।’

हिजोआज साहुखर्क हुँदै अघि बढ्ने प्राय: सबै यात्रुको पहिलो रोजाइ हुन्छ उनको खीर । उनले सुनाए, ‘यो रोडमा आउने जो कोहीले पनि मेरो पसलको खीर नखाएको कमै होलान् ।’

सडक कालोपत्रे हुंँदा उनलाई संशय थियो, अब व्यापार चल्दैन कि ! भन्ने तर उनको अनुमान ठिक उल्टो भयो । झन् बढी ग्राहकहरू उनले पकाएको खीरको स्वाद चाख्न आइपुगे । ४६ वर्षयता निरन्तर खीर बेचेर उनले कति कमाए त्यसको हिसाब उनले राखेका छैनन् । तर धनबहादुर आफूले खीर बेचेरै तराईमा जग्गा जोडेको, साहुखर्कमै दुईवटा पक्की घर बनाएको, सामान बोक्ने गाडी किनेको देखि छोराछोरीको पढाइ खर्च सबै धानेको विवरणहरू सुनाए ।

सफलताको यो कथाले मात्रै धनबहादुरको मन खुसी छैन । यो बेखुसीमा बुढेसकालको पुत्रशोक बेहोर्नुपरेको कथा मिसिन्छ । केही वर्षअघि जेठो छोरा मोहनको मृत्यु भएपछि उनी शिथिल हुंँदै गएका छन् । ‘पुरानो जोश र जांँगर मर्दै गएको छ,’ उनले छोरालाई सम्झँदै भने, ‘जति सकेँ, गरेँ; अब कति गर्नु ?’ शोकका कारण गल्न थालेका धनबहादुरले हिजोआज आफ्नो व्यवसाय कान्छो छोरालाई हस्तान्तरण गर्दै गएका छन् ।

खीर व्यापारको आजको दिनसम्म आइपुग्दा उनले अनेकन तीतामिठा अनुभवहरू संगालेका छन् । दैनिक पच्चिस किलो चामलको खीर बेचेको अनुभवदेखि बाटो बिग्रेर हप्तौं गाडी नआउँदा पकाएको खीर भैंसीलाई खुवाउनु पर्दाको तीतो अनुभवसम्म उनीसँग छन् । साहुखर्कमा बारम्बार चितुवा र भालुबाट आमनेसामने भएको अनुभवदेखि व्यापार सप्रँदै गएर भ्याइनभ्याइ भएको अनुभवसम्म उनले संगालेका छन् । खर्क पूरै हिउँले ढाकिँदा दाउराको दु:खदेखि हिमपातको कहर सहँदै खीर पकाएकोसम्मको सम्झना उनको मनमा छन् ।

हिजोआज उनी औसतमा दैनिक ४० लिटर दूधको खीर बनाएर बेच्ने खीरबाजेले सुरुवाती बर्षहरुमा ३ रुपैयाँ प्रतिप्लेट खीर बेच्थे । ‘दूध १ रुपैयाँमा एक लिटर पाउँथ्यो,’ उनले विगत सम्झिएर भने, ‘अहिले दूध पनि ७० रुपैयाँ प्रतिलिटर भएको छ । मेरो खीर पनि ७० रुपैयाँ प्रतिप्लेट भएको छ ।’

प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवासँगै स्कुल पढेका खीरबाजले सुनाए, 'उनी प्रधानमन्त्री भए । म खीर बाजे ।'