दीपावलीपछि तराई-मधेसमा छठको चटारो

वीरगन्ज तेजारथ टोलकी छठ व्रतालु मञ्जु देवीका अनुसार सोमबार ब्रतालुहरूले ‘नहा खाय’ विधि गर्नेछन् । यस दिन व्रतालुले स्नान गरी चोखो भई आफैंले बनाएको सात्विक भोजन गर्छन् । व्रतालुले यस दिन विशेष गरी लौकाको तरकारीसँग भात खाने चलन छ ।

मंगलबार व्रतालुहरूले रस्याउ रोटी खाने विधि ‘खरना’ रहेको छ । उनीहरूले साँझ सख्खरमा पकाएको खीर र रोटी खाएर भोलिपल्ट अर्थात् बुधबार दिनभर भोकै बसी साँझ घर नजिकको घाटमा गई पूजाअर्चना गर्नेछन् । जसलाई ‘सँझियाघाट’ भनिन्छ । बिहीबार बिहान पुनः घाटमा पूजाअर्चना गर्नेछन् । जसलाई ‘बिहनियाघाट’ भनिन्छ ।

२ वर्ष कोरोना कहरले यहाँको छठ पर्वको उत्साहमा केही कमी ल्याए पनि यस वर्ष भने त्यस्तो कुनै बाधा अवरोध छैन । बजारमा किनमेल गर्ने व्रतालुको भिडभाड बढेको छ । यहाँका छठ घाटहरू भव्य रुपले सजाइँदै छन् ।

रोजगारी तथा अन्य प्रयोजनले स्वदेश तथा विदेशमा रहेका छठ पर्व मान्नका लागि क्रमशः घर फर्किइरहेका छन् । व्रतालुहरू हाल छठ पूजाको प्रसाद पकाउन प्रयोग गरिने पिठो तयार पार्न गहुँ सुकाउने काममा व्यस्त छन् । प्रसाद पकाइने गहुँलाई पशुपन्क्षी समेतले मुख जुठो हालेर बिटुल्याउनु हुन्न भन्ने विश्वास अनुरुप व्रतालु तथा उनीहरूका परिवारका सदस्य दिनभर घाममा बसेर भए पनि गहुँ सुकाउने गर्छन् ।

यस पर्वमा व्रतालुले खोलानाला तथा जलाशयमा उभिएर भक्तिपूर्वक पूजा गरी अस्ताउँदो र उदाउँदो सूर्यलाई नरिवल, गंगाजल आदिको अर्घ दिन्छन् । यो व्रत तथा यसका विधि पूरा गर्न व्रतालुलाई उनीहरूका परिवारका सदस्यले पनि सघाउँछन् । यो पर्वमा व्रतालुले पूजाअर्चना गर्न पुरोहितको मद्दत लिँदैनन् । पूजाको सम्पूर्ण विधि आफैँले पूरा गर्छन् ।

पारिवारिक सुख, शान्ति, कल्याण, रोगबाट मुक्ति तथा मनोकांक्षा पूरा होस् भन्ने उद्देश्यले श्रधापूर्वक मनाइने यो सूर्य आराधनाको पर्व हो । यो पर्वलाई सूर्य षष्ठि, स्कन्ध षष्ठि र छठीमइया पूजा पनि भन्छि । छठ पर्वले आफ्ना परिवारजन, साथीभाइ, इष्टमित्र, छरछिमेकी समेतलाई एक ठाउँमा भेला हुने अवसर प्रदान गर्छ । यस अवसरमा नयाँ वस्त्र धारण गर्नुका साथै विवाह गरी गएका चेलीबेटीलाई आमन्त्रण गरिन्छ ।

वीरगन्ज र छिमेकी भारतीय सहर रक्सौलमा पर्वको किनमेल गर्नेहरूको भिडभाड बढेको छ । छठ पर्वका लागि वीरगञ्जको सबैभन्दा ठूलो तथा प्रसिद्ध घाट घडिअर्वा पोखरी परिसरलाई पनि सजाउने काम अन्तिम चरणमा पुगेको छ । रानीघाट, मुर्ली, नगवा आदि घाट पनि बेहुली झैं सिंगारिँदैछन् । घाटको व्यवस्थापन र सजावटमा स्थानीय बासिन्दा स्वतस्फूर्त रुपमा सहभागी हुने गरेका छन् ।

वीरगन्जका सामाजिक अगुवा मनोज उपाध्याय तराई मधेशमा दिपावली, छठ र होली पर्वलाई विशेष रुपमा मान्ने चलन रहे पनि छठ पर्व अत्यन्त श्रद्धापूर्वक तथा व्यापक रुपमा मनाइने भएकाले यो तराई महान पर्व बन्न पुगेको बताउँछन् । ‘तराईमा पनि वीरगन्जमा यो पर्व अत्यन्त भव्य रुपमा मान्ने चलन छ,’ उनले भने, ‘वीरगन्ज भोजपुरीको गढ पनि भएकाले यहाको छठ पर्वले भोजपुरा संस्कृति, रीतिथिति र धार्मिक परम्पराको पनि प्रतिनिधित्व गर्छ ।’