कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२२.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५५

फुर्सदमा पढ्ने खुराक

युग पाठक

काठमाडौँ — कोरोना महामारीले सबैको दिमाग कब्जा गरेको छ । त्रास आफैंमा चहकिलो हुन्छ तर सबै ध्यान यसले खिँचेर राखिदिन्छ । मुलुक लकडाउनमा छ, हामी सबै घरभित्र बस्न बाध्य छौं ।

फुर्सदमा पढ्ने खुराक

कामधन्दा, व्यवसाय सबै बन्द छ । महामारीको भूमरीमा नफँसिसकेको हुनाले भ्रमै सही एकप्रकारले नेपाली जनता आश्वस्त पनि देखिन्छन् ।


महामारीसँग जुध्ने सरकारी तयारी फितलो छ, त्यसमाथि हतारहतार ल्याइएको मेडिकल सामग्रीमा पनि भ्रष्टाचार भएको नमिठो खबर शीर्षस्थानमा छ । त्यसैले आशंका र त्रास दुवै मन्दमन्द हावामा मिसिएर सबैको वरिपरी घुमिरहेकै छ । तैपनि लकडाउनमा घर बस्दा मन शान्त राख्ने र बाध्यताबस् भौतिक दूरी बनाउन परे पनि सामाजिक बन्धन अझै मजबुत बनाएर एकअर्काको सहायताका लागि तयार रहनु छ ।



म पनि घरमै छु । पेशा, रुचि जे भने पनि अध्ययन, चिन्तन, लेखन र सामाजिक अभियानमा म संलग्न छु । त्यसैले मेरो लागि स्वतस्फूर्त लकडाउन नयाँ कुरा होइन । अहिलेको लकडाउन पक्कै त्यस्तो छैन । तैपनि यो समयमा पनि संसारले भोगिरहेको संकटका विभिन्न आयामको अध्ययन, चिन्तन, मनन र लेखनबाट मेरो लय भंग भएको छैन । खासमा चापाचाप काम छ । अरु पेशा, व्यवसाय भएका महानुभावहरुका निम्ति लकडाउन पक्कै सकसको विषय हो । तर मेरो कामको प्रकृति नै यस्तो छ कि यो घरै बस्नुपरेर रोकिँदैन ।


घरैमा बस्नुपरेको र नियमित कामको गति रोकिएको समयका लागि पुस्तक पढ्नु, सिनेमा हेर्नु, गीत सुन्नु असाध्यै राम्रा उपाय हुन् । त्यसबाहेक आफ्नो वरपर कोही खानै नपाउने वा आधारभूत आवश्यकताका सामग्री आपुर्ति नभएर संकटमा छ कि ख्याल गर्नुहोला । त्यस्तो संकट पार लाउन सामूहिक पहल आवश्यक छ । मलाई परेको छैन भनेर वास्ता गर्नुभएन भने बिस्तारै सामाजिक असन्तुलन पैदा भयो भने त्यो संकटले तपाईंलाई पनि छाड्ने छैन ।


अब म पाँच किताबहरु तपाईंलाई सुझाउँछु जो यो फुर्सदका लागि उपयोगी हुनसक्छन् । त्यसो त जरुरी महत्वका थुप्रै पुस्तक छन्, तर यहाँ औंलामा गनेर छान्नुपर्ने बाध्यताको पालन गरिएको छ ।


आफ्नै आँखाको लयमा (खगेन्द्र संग्रौला)



मेरो लेखक व्यक्तित्व खगेन्द्र संग्रौलालाई पढ्दै हुर्किएको हो । उनको उपन्यास 'जुनकिरीको संगीत' रातभरी नसुतेर पढेको सम्झना बिल्कुल ताजा छ अझै पनि । विभिन्न पत्रिकाका लेख पढेर र एक दशकदेखि व्यक्तिगत संगतमै पुगेर एक्टिभिस्ट हुन सिकियो । उनको भाषाशैली सर्लक्कै छुट्टिन्छ, तोरीको घानमा मकैको गेडो जस्तो । पूर्वेली झर्रो भाषामा संस्कृतका शब्दहरुको मिठो मिश्रण । अखबारी लेखन र निबन्धमा संग्रौला आफैंमा सांस्कृतिक इतिहासका एक नजिर हुन् ।'आफ्नै आँखाको लयमा' उनको माइलस्टोन निबन्धसंग्रह हो भन्ने मेरो ठहर छ । कहिले खित्का छाडेर हाँस्दै, कहिले गम्भीर हुँदै पढ्नुस् । लिम्बुवानको सामाजिक इतिहासका झलक पनि यसमा पाइन्छ । आफ्नै बाले चढ्ने गरेको घोडा होस् या वामदेव पहाडी सरको कोर्रा, उनका निबन्धले लिम्बुवानको नलेखिएको इतिहासका केही झलक अवश्य भन्छ ।


ज्याज (टोनी मोरिसन)



अंग्रेजीमा डिग्री (स्नातकोत्तर) पढ्दाताका पहिलोपटक टोनी मोरिसनको नाम सुनेको र 'विलभेड' उपन्यास पढेको । अफ्रिकी अमेरिकी मूलकी यी लेखक आक्रामक वक्ता र एक्टिभिस्ट पनि थिइन् । मृत्युपछि उनको प्रशंसामा लेख लेख्ने केही मानिसहरुप्रति मलाई यसकारण दया लाग्छ कि उनीहरुले विभेदकारी अमेरिकी श्वेतसत्ताविरुद्ध छेडेको जेहाद उनीहरुले बुझेकै रहेनछन् । नेपालमा सीमान्तकृत समुदायको अधिकारका पक्षमा लेख्नेबोल्नेहरुलाई सत्तोसराप गर्नेले कुन मसीले मोरिसनको प्रशंसा गर्नसक्छन् म बुझ्दिनँ । यत्ति बुझ्छु, उनले पाएको नोबल पुरस्कारप्रतिको चाकरीबाहेक त्यो केही होइन । मोरिसनको 'ज्याज' मलाई मन पर्ने उपन्यास हो ।


अमेरिकाको शास्त्रीय संगीत मानिने ज्याज अफ्रिकी अमेरिकी जनताकै आविस्कार थियो र सन् १९२०को दशकलाई अमेरिकी इतिहासमा ज्याज युग पनि भनिन्छ । अफ्रिकी अमेरिकी जनताको राजधानी ठानिने न्यूयोर्कको हार्लेममा उपन्यासका वर्णित घट्नाहरु घट्दा ज्याज संगीत गुञ्जायमान हुनेगर्थ्यो । आफूभन्दा निकै कम उमेरकी युवतीलाई उसले प्रेम गर्छ र प्रेमको त्यो अनुभूति निरन्तर कायम राख्न उसको हत्या गर्छ । ‘ऊ’ के हो र के होइन, त्यो सब उसकी पत्नी भायोलेटले तपाईंलाई कथाको पत्तापत्ता बन्दाकोबी झैं उप्काएर देखाउनेछिन् । दासप्रथाको कहरदेखि हार्लेमको चकाचौंधभित्र ज्याज संगीतको सुरतालमा जुन जीवन अफ्रिकी अमेरिकी जनताले बाँचे, त्यो ज्याजको धुनमा बगेर आएनछ भने मलाई भन्नुहोला ।


जंगलके दाबेदार (महाश्वेता देवी)



हिन्दी फिल्म 'हजार चौरासीकी मा' र 'रुदाली' सम्झिनुहुन्छ ? महाश्वेता देवीको उपन्यास 'हजार चौरासीकी मा' र कथा 'रुदाली' लाई नै फिल्म बनाइएको तथ्य पनि सम्झुँ यहाँनेर । बंगाली भाषाकी एक स्तम्भ हुन् महाश्वेता देवी । खासगरी आदिवासी समुदायको जीवनलाई साहित्यमा ल्याउने श्रेय उनलाई दिने गरिन्छ । जंगलका दाबेदार उनको त्यस्तै एउटा उपन्यास हो ।


महाश्वेताको लेखनमा म एकप्रकारको अनौठो बास्ना भेट्टाउँछु । चल्तीका विषयहरु सर्लक्कै छाडेर भारतका विविध समाजको जीवनभित्र डुबुल्की मार्ने र त्यहाँबाट अचम्मअचम्मका पात्र र जीवनशैली र भाषाको बान्की टिपेर निकाल्ने उनको खुबीको म फ्यान हुँ । 'जंगलके दाबेदार' बिलकुल यस्तै उपन्यास हो । भारतको बिहार क्षेत्रमा १९ शताब्दिको अन्ततिर अंग्रेज साम्राज्यको विरुद्ध आदिवासी विद्रोह भएको थियो र त्यसको नेतृत्व बीरसा मुण्डाले गरेका थिए । उपन्यास बीरसा मुण्डाको वरिपरी घुम्छ र विद्रोहको कथा भन्छ । इतिहासको यो पक्ष उपन्यासमा पढ्न पाउनु, त्यो पनि महाश्वेताका शब्दमा, गजब होइन त ?


द पास्ट एज प्रजेन्ट (रोमिला थापर)



मोदी शासनमा फरक विचार राख्ने पत्रकार, लेखक, विचारक, चिन्तकलगायत विद्यार्थीहरुलाई अर्बन नक्सल छाप लगाएर विभिन्न प्रकारले दमन गरिँदा रोमिला थापर पनि त्यो लिस्टमा परेकी थिइन् । इतिहासकार थापरका विचार नै मोदी शासनका निम्ति दुस्मन भए । अहिले कोरोनाले ढाकेर मात्र, नत्र अझै पनि यो दुस्मनी कायम छ । प्राचीन भारतीय इतिहासलाई वस्तुसंगत व्याख्या गरेर अध्ययन अनुसन्धानको नयाँ क्षितिज उद्घाटन गर्ने थापर संसारभर प्रशंसित छिन् । उनको 'द पास्ट एज प्रेजेन्ट' शीर्षक पुस्तक पढ्न म तपाईंहरुलाई विशेष आग्रह गर्दछु । कोरोना महामारीपछि संसार इतिहासको उपल्लो किनारमा उपस्थित हुनेछ, त्यतिबेलाका लागि हामीसँग वैचारिक, राजनीतिक लगायत सबै ज्ञानको अपुग छ ।


थापरको यो पुस्तकले भूतकाल अर्थात् इतिहासको बितेको खण्डलाई हामी जसरी बुझ्छौं त्यसले वर्तमान चिन्न सघाउँछ कि सघाउँदैन भनेर तपाईंलाई झक्झक्याउने छ । इतिहासको नाममा भूतकाल वास्तवमा हाम्रो वर्तमानमै बाँचिरहेको हुन्छ । जीनमा पूर्खा बाँचे जस्तै– स्वभाव, आदत, आनिबानी, संस्कार, रुचि आदिका रुपमा । यो पुस्तकले इतिहासको बारेमा वस्तुसंगत धारणा बनाउन मद्दत गर्छ । पृष्ठभूमिमा प्राचीन इतिहास नै छ (भनौं, महाभारतकाल, रामायणकाल, वैदिककाल, बौद्धकाल आदि) र इतिहासको भाष्य किन बनाइन्छ भन्नेमा बहसको चुरो छ । किताबको अन्तिम खण्डमा भारतवर्षमा महिलाको पहिचानको विकास र स्थितिबारे रोचक छलफल पनि पढ्न पाइन्छ ।


कर्नाली ब्लुज (बुद्धिसागर)



बुद्धिसागरको उपन्यास 'कर्नाली ब्लुज'को नाम त सुन्नुभएकै होला । पत्रकारितामा जम्न लागेका कवि बुद्धिसागरलाई यो उपन्यासले पूर्णकालीन लेखक बनाइदियो । हाम्रो पुस्ताको बीचबाट आएको यो एउटा प्रतिनिधि किताब हो । त्यसैले पनि म यो उपन्यास पढ्न सिफारिस गर्छु ।

अरुथोकको जस्तै साहित्यको पनि इतिहास हुन्छ । मलाईचाहिँ कुन मितिमा कसले के लेख्यो वा के उपाधि वा पद पायो भन्ने टाइपको इतिहासको भाष्यमा रुचि छैन ।


विभिन्न लेखकहरुले साहित्यको विरासत अघि बढाउँदा कस्ता मुद्दा, प्रवृत्ति, कथा, भाषाशैली र रंगढंग विकास भएछन्, त्यसले पढ्ने मानिसको मानसमा कस्तो छाप पारेछ भन्ने कुरा मेरो ऐतिहासिक विवेचनाका मूल विषय हुन् । त्यस हिसाबले 'कर्नाली ब्लुज'मा २०५०/६० को दशकको तन्नेरी पुस्ताको भाषाशैली, बोल्ने चल्ने स्टाइल, रुचिको कथा र त्यो बेलाको तन्नेरी जीवनको रंगढंग देख्न/पढ्न पाइन्छ । बाबुप्रति छोराको अनुराग धेरै छ भनेर उपन्यासका बारेमा चर्चा गरियो । त्यो अनुराग कुन रुपमा व्यक्ति भएको छ भन्ने थाहा पाउन पनि पढ्नु परेन त 'कर्नाली ब्लुज' ?

प्रकाशित : चैत्र २१, २०७६ २०:३५
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?