किन बदलिए तीज गीत ?

दिदीबहिनी मात्रै नाच्छन् जहिले पनि तीजमा
हामी पनि नाच्नुपर्छ बीचबीचमा...

मोडल तथा गायक दुर्गेश थापाको यो गीत यतिबेलामा चर्चामा छ । तीजका बेला गाउँघरमा गाइने पुरानै लयलाई थोरै परिमार्जन गरी थापाले डेढ महिनाअघि आफ्नै युट्युब च्यानलबाट भिडियोसहित यो गीत अपलोड गरेका थिए । समयअनुसार शब्दमा हेरफेर भए पनि एकै प्रकारको गीत बजारमा आएको अवस्थामा केही नयाँ पस्कने उद्देश्यले गीतलाई बजारमा ल्याएको थापा बताउँछन् ।

‘अहिले सबै कुरा परिवर्तन हुँदै गएको छ,’ उनी भन्छन्, ‘मादल बजाएर रमाइलो गर्ने दिदीबहिनी अहिले पार्टी प्यालेसमा गएर दर खान्छन् र साउन्ड सिस्टममा छमछम नाच्छन् । मैले पनि समयको मागअनुसार मौलिकता नमासिने गरी प्रस्तुति हेरफेर गरेको हुँ ।’ नारी–पुरुष समानताको बहस भइरहेका बेला तीज पर्व पनि मिलेरै मनाऔं र सबै पुस्तालाई समेटौं भन्ने भावना आफ्नो रहेको उनी तर्क गर्छन् । हुन त बितेका केही वर्षयता तीज गीतमा पुरुष पनि उत्तिकै हाबी छन् । बद्री पंगेनी, पशुपति शर्मा, खुमन अधिकारी, राजेश बर्देवालगायत थुप्रै लोक गायकले तीजे गीत गाउँदै आएका छन् । संस्कृति र मौलिकताभन्दा पर रहेका यस्ता रत्यौली शैलीका मनोरञ्जनात्मक गीतलाई दर्शकले पनि रुचाएको देखिन्छ ।

यसै वर्ष पनि पशुपति शर्माले ‘बैमानीले ढाँट्यो...’, ‘सुहायो चौपट्टै...’, ‘बिर्सी जाने मायालाई के भनौं...’ जस्ता तीज गीत गाए । समयअनुसार नयाँ पुस्तालाई सम्बोधन गर्ने खालका यस्ता गीत पृथक शैलीमा आउनु सकारात्मक रहेको धारणा छ गायक बर्देवाको । हालै ‘आयो आधुनिक जमाना...’ गीत ल्याएका उनी परम्परालाई गलत अर्थ नलगाई ल्याइएका गीतले पनि तीज संस्कृतिलाई नछोडेको विचार राख्छन् ।

अहिलेका तीजे गीतहरूमा टाढा गएका दिदीबहिनी, माइती, दुःख पाएका छोरीहरूको विलौनाभन्दा पनि पतिले सारी किनेर नदिएको, गरगहना, फोनजस्ता सामग्री कमी भएको जस्ता गुनासाका चल्तीमा छन् । प्रेमीले झुक्काएका, युरोपियन देशका सपना, दर खाने निम्तो जस्ता विषयवस्तुले पनि प्राथमिकता पाएका छन् । लोकगीत समाजकै ऐना भएकाले समाजमा जे व्याप्त छ, त्यसलाई उतार्नुपर्ने लोकगायिका कोमल वलीको तर्क छ । ‘अहिले जताततै समावेशिताका कुरा उठिरहेका छन्,’ उनी भन्छिन्, ‘समाजका संस्कारअनुसारका तीज भाका गाएर पुरुष पनि सहभागी हुन्छन् भने सकारात्मक रूपमै लिनुपर्छ ।’

तीजकै मौका छोपेर बजारमा आएका गीतले मनोरञ्जनसँगै कलाकारलाई समेत आर्थिक रूपमा फाइदा हुने भएकाले यस्ता गीतको लहर चलेको हो । लहर होडबाजीमा बदलिएपछि चाहिँ मौलिकताको बहस चर्को रूपमा उठ्दै आएको छ । एकथरी कलाकार मौलिकता पनि समयसापेक्ष हुने तर्क गर्छन् । समाजको पहिले जे चलनचल्ती थियो, ती सबै हराएर गएपछि तीज गीतमा पनि त्यस्ता खालका भाव नआएको हुन सक्ने उनीहरूको दाबी छ ।

‘पहिले सासू–बुहारीको कलह हुन्थ्यो । बुहारी बन्धनमा हुन्थे र त्यही दुःख माइतीमा आएर पोख्थे,’ लोकगायिका देवी घर्ती मगर भन्छिन्, ‘अहिले छोरी जस्तै बुहारीहरू स्वतन्त्र छन् । सासू–बुहारीबीच हुने व्यवहार र समाजको सोचमा परिवर्तन आइसकेको छ ।’

उनको विचारमा अहिले जनमानस र लोकले जे रुचाउँछ, त्यहीअनुसारको गीत अहिले आइरहेका छन् । यस्ता गीत मनोरञ्जन र बजारका हिसाबमा पनि उचित हुने उनको दाबी छ । समाजमा विकासकै हिसाबमा हेर्ने हो भने यातायात, सञ्चार र प्रविधिले धेरै फड्को मारिसकेको छ । पहिले जस्तो चेलीबेटीलाई माइती आउन र दुःख पोख्न १ वर्ष कुर्नॅ पर्दैन । दिनहुँ मोबाइलमा कुरा गर्न सक्छन् । भिडियो च्याट गर्न सक्छन् । बदलिँदो सामाजिक चेतनाका कारण पनि चेलीहरूमा माइतीलाई पोख्ने पीडा कम हुँदै गएको छ । ‘त्यही भएर अहिलेका गीत दर्शक र स्टेज केन्द्रित बन्दै गएका हुन्,’ लोक गायक रमेश बीजीको तर्क छ, ‘यस्ता गीतहरू समय सापेक्ष लागे पनि माइती र चेलीको सम्बन्धलाई दर्शाउने तीजको मौलिकतालाई भने बिर्सनु हुन्न ।’

४० को दशकदेखि तीज गीतमा छाएकी लोकगायिका हरिदेवी कोइराला भने पछिल्लो समय तीज र अन्य गीत छुट्याउन नसकिने अबस्था बन्दै गएरहेको बताउँछिन् । ‘अहिले तीज गीत चिनाउन नसकिने अवस्था बन्दै छ,’ उनी भन्छिन्, ‘भोलिको पुस्ताले तीज गीतको विशेषता सोध्यो भने कस्तो जवाफ दिने ?’ समाजको रूपान्तरण देखाउन खोजे पनि मौलिक परम्परा भने चटक्कै छोड्न नहुने उनको तर्क छ ।