मिहिनेती बन्न विज्ञान

आफ्नो रुचिअनुसारको विषय छनोट गर्न सके त्यसैलाई आफ्नो करियर बनाउन सकिन्छ । उत्कृष्ट अंक ल्याउनेले विज्ञान, अलिक कम अंक ल्याउनेले व्यवस्थापन अनि त्योभन्दा कम अंक ल्याउनेले मानविकी लिनुपर्छ भन्ने गलत मानसिकता छ । सबै विषयको महत्त्व आ–आफ्नै हुन्छ । अंकले विद्यार्थीको भविष्य निर्क्योल गर्दैन । विद्यार्थीको रुचि र क्षमताले विषयमा छनोटमा प्रभाव राख्छ । जुनसुकै क्षेत्रमा पनि सीप र दक्षता आवश्यक हुन्छ । त्यही भएर कसैको दबाब र प्रभावमा परेर विषय छनोट गरिहाल्नुहुँदैन । साथीले फलानो विषय लियो म पनि त्यही विषय लिन्छु भन्ने मानसिकता विद्यार्थीले हटाउनुपर्छ ।

साथीको सिको गर्न खोज्दा आफ्नो भविष्य अन्धकार बन्न सक्छ, त्यसैले विषय छनोटमा बेलैमा विचार पुर्‍याउनुपर्छ । २०७५ सालमा ५० हजार १ सय ८४ जना विद्यार्थीले कक्षा ११ मा विज्ञान विषय पढ्नका लागि फाराम भरेको राष्ट्रिय परीक्षा बोर्डका परीक्षा नियन्त्रक कृष्ण शर्माले जानकारी दिए । उनका अनुसार यो संख्या औसत हो । कक्षा ११ मा विज्ञान विषय लिने विद्यार्थीहरूको संख्या बढ्ने/घट्नेभन्दा पनि स्थिर छ । अघिल्लो वर्ष पनि ५० हजार विद्यार्थीहरूले नै कक्षा ११ मा विज्ञान संकाय पढ्न फाराम भरेका थिए । अहिले शैक्षिक संस्थाहरू पनि बढिरहेका छन् । विज्ञानमा आखिर के छ त्यस्तो ? राम्रो ग्रेड ल्याउने विद्यार्थीहरू किन विज्ञानतर्फ तानिन्छन् त ? विषयको चर्चा गर्नॅअघि विद्यार्थीहरूले एउटा दृढसंकल्प गर्न जरुरी छ । कक्षा ११ र १२ को विज्ञान आधारभूत भए पनि उच्च शिक्षाका लागि यो महत्त्वपूर्ण खुड्किलो हो । बुझे सजिलो नबुझे गाह्रो छ, विज्ञान । त्यसैले आफ्नो रुचिअनुसार मात्रै विज्ञान अध्ययन गर्ने निर्णय गरौं ।

विज्ञान संकाय लिन्छु भनेर मात्र हुँदैन । यसमा धेरै मिहिनेत र लगनशीलता आवश्यक छ । विज्ञानले विद्यार्थीहरूलाई मिहिनेती बन्न सिकाउँछ । अनुसन्धान गर्न सिकाउँछ । राजधानीस्थित नोबेल एकेडेमीका प्रिन्सिपल सुरेन्द्र श्रेष्ठ भन्छन्, ‘विज्ञानको दायरा फरक छ । भविष्यमा डाक्टर र इन्जिनियर बन्ने खोज्नेको पहिलो रोजाइ हुने नै भयो । त्यसबहेक आईटी र नर्सिङ करियरका लागि पनि उपयुक्त हुन्छ ।’ उनका अनुसार अहिलेका विद्यार्थीहरूमा विज्ञानको आकर्षण धेरै छ । सबै विषयमा जान पाउन भएकाले विद्यार्थीहरू यो संकाय पढ्न लालायित छन् ।

विज्ञानका विद्यार्थीलाई छुट हुँदैन । दिइएको एसाइन्मेन्ट समयमै बुझाउनैपर्छ । विज्ञानले विद्यार्थीलाई व्यस्त बनाइदिन्छ । प्रयोगात्मक कक्षा अनि कार्य अनिवार्य हुन्छ । अझ विभिन्न वैज्ञानिक सिद्धान्त, नियम अनि फर्मॅलाहरू याद गर्नॅ त छँदै छ । यसबाहेक नियमित कापी चेकजाँच र शिक्षकको प्रश्नले बेलाबेला ‘बेकारमा विज्ञान’ पढेछु भन्ने पनि अनुभूति हुन्छ ।

अधिकांश विद्यार्थीहरू डाक्टर र इन्जिनियर बन्ने सपना बोकेर विज्ञान रोजेका हुन्छन् भने केही कम्प्युटर तथा प्रविधि क्षेत्रमा काम गर्न । इन्जिनियरिङ र एमबीबीएसलगायतमा असफल भएपछि विज्ञानको स्नातकमा भर्ना हुने विद्यार्थीको संख्या पनि धेरै छ । त्यसैले विषय छनोटमा गम्भीर हुनुपर्छ । कक्षा ११ र १२ मा जीवविज्ञान लिने विद्यार्थीलाई स्वास्थ्य, कृषि, वातावरण, जीवन, प्रकृति विज्ञान पढ्न पाउँछन् । होइन म जीव, जगत् र स्वास्थ्य क्षेत्र नभएर इन्जिनियरिङ र आईटी क्षेत्र रोज्छु भन्ने लाग्छ भने गणित र कम्प्युटर लिनुपर्छ । रसायनशास्त्र भने दुवैमा अनिवार्य छ । कक्षा १२ पछिको आफ्नो रुचिबारे भने विद्यार्थी पहिले नै प्रस्ट हुनु जरुरी हुन्छ ।

हाल कक्षा ११ मा विज्ञान लिने विद्यार्थीलाई भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र र गणित अनिवार्य गरिएको छ । जीवविज्ञान र कम्प्युटर ११ ऐच्छिक छन् । कक्षा १२ मा भौतिकशास्त्र र रसायनशास्त्र अनिवार्य छ । जीव विज्ञान, गणित र कम्प्युटर ऐच्छिक छन् । कक्षा १२ मा गणित र जीवविज्ञान दुवै लिन्छु भन्दा पनि पाइन्छ । त्यसकारण विद्यार्थीहरूले आफ्नो रुचिअनुसारको विषय छनोट गर्न सके सफल हुन सहज हुन्छ ।
त्रिवि विज्ञान तथा प्रविधि अध्ययन संस्थानका डिन रामप्रसाद खतिवडा भन्छन्, ‘विज्ञान पढ्नेले मिहिनेत गर्न सिक्छ ।’ कक्षा ११ र १२ विज्ञान अध्ययन गरेका विद्यार्थीले भाषासम्बन्धी केही विषयबाहेक सबैजसो संकायमा पढ्न पाउँछन् ।

एमबीबीएस, बीपीएचस, बीएस्सी एमएलटी, बीएमआईटी, ब्याचलर्स इन फार्मेसी, मेडिकल माइक्रो बायोलोजी, फुड टेक्नोलोजी लिन सक्छन् । सिभिल, इलेक्ट्रोनिक्स, कम्युनिकेसन, कम्प्युटर, इलेक्ट्रिकल, मेकानिकल इन्जिनियरिङ गर्न सक्छन् । ब्याचलर्स इन जियोम्याटिक्स, बायोमेडिकल इन्जिनियरिङ, सूचना प्रविधि पढ्न पाउँछन् । कम्प्युटर क्षेत्रकै कुरा गर्ने हो भने बीएस्सी सीएसआईटी, बीईआईटी, बीआईटी, बीसीए, बीई कम्प्युटर र बीई सफ्टवेयर इन्जिनियरिङ गर्न पाउँछन् । भविष्यमा अनुसन्धान गर्छॅ, वैज्ञानिक बन्छु भन्ने सोच बनाएका विद्यार्थीहरूले आफ्नो रुचिअनुसार भौतिकशास्त्र, रसायन, जीवविज्ञान, वनस्पतिविज्ञान, जल तथा मौसम, हाइड्रोलोजी, जियोलोजी, माइक्रोबायोलोजी, स्टाटिस्टिक्सलगायत विषय रोज्न सक्छन् ।

खतिवडाका अनुसार विज्ञान पढ्ने विद्यार्थीलाई सबै क्षेत्रमा अवसर हुन्छ । विद्यार्थीले एक–दुईवटा संकायबाहेक अन्य सबै संकायमा पढ्न पाउँछन् । उनी भन्छन्, ‘गणित राम्रो छ भने विज्ञान पढ्दा राम्रो । अन्य प्रणाली तथा नीतिगत विषयमा इच्छा भने अर्को विषय छनोट गर्न भने नहिच्किचाउनुस् ।’