जापानी शैलीमा शिशिर–वसन्त

लोककथामा आधारित रहेर करिब आठ दशक पहिले बोधविक्रम अधिकारीद्वारा लिखित ‘शिशिर–वसन्त’ को कथा निकै प्रचलित छ । आमाको देहान्तपछि सुरु भएको शिशिर–वसन्तको संघर्ष, कारुणिक विछोड र अन्त्यमा दाजुभाइको सुखद मिलनमा टुंग्याइएको कथालाई बिहीबार कीर्तिपुरस्थित थिएटर मलमा पुतलीको माध्यमबाट रंगमञ्चमा प्रस्तुत गरिएको हो । जापानमा प्रचलित पपेट थिएटरको शैलीमा देखाइएको नाटक भिन्न स्वादको थियो । शिशिर र वसन्तका रूपमा प्रस्तुत गरिएका दुई पुतलीलाई नै प्रयोग गरेर दुवै दाजुभाइका खुसी, जीवनका दु:ख अप्ठ्यारालाई निकै रोचक ढंगबाट देखाइएको थियो । शिशिर–वसन्तको आवाजअनुसारको लय, चाल र ताललाई निकै सन्तुलित रूपमा पुतलीहरूमाथि प्रयोग गरिएको थियो । जंगलमा अलपत्र पर्दा जाडोले कामेका दाजुभाइको शरीरको चाल, आगो लिन गएका दाजुको पर्खाइमा बसेको वसन्तलाई दुरुस्तै पुतलीका रूपमा मञ्चमा प्रस्तुत गरिएको थियो ।

शिशिरको खोजीमा हिँड्दाहिँड्दै एक व्यापारीकहाँ पुगेको वसन्त पुतलीकै रूपमा भए पनि दर्शक उत्तिकै भावुक देखिन्थे । व्यापारी र उनकी पत्नीकी भूमिकामा देखिएका पुतलीहरू भने नेवारी भेषमा सजिएका थिए । यसले नेपाली समाजको सांस्कृतिक र सामुदायिक विविधतालाई मात्रै हैन, व्यापारमा परम्परागत रूपमै सामेल नेवार समुदायको रंग प्रस्तुत गरेको थियो । व्यापारीकहाँ रहँदा वसन्त दिनरात काममा खटिएको, आफ्नो सन्तान भएपछि व्यापारी वसन्त व्यापारीको घरबाट लखेटिएको जस्ता दृश्यलाई नाटकमा पुतलीकै माध्यमबाट उत्कृष्ट रूपमा प्रस्तुत गरिएको थियो । व्यापारीको घरबाट निष्काशन भएपछि दु:खी भएर रुखमा चढी गीत गाइरहेको पुतली (वसन्त) को दृश्यमा गरिएको चरित्र प्रशंसायोग्य देखिन्थ्यो । सुन्दरी राजकुमारीसँग विवाह गरी पुन: व्यापारीकहाँ नै आएका वसन्तलाई व्यापारीले नदीमा बगाउँदा देखिएको वसन्तको कारुणिक अवस्था, राजा भएर रानीसँग वार्तालाप गरिरहेको, नागलाई शिशिरले तरबारले काटेको जस्ता हाउभाउ पुतलीद्वारा नै मञ्चन गरिएको थियो ।

कथाको अन्त्यमा शिशिर–वसन्तको मिलनको क्षणलाई दुई पुतलीहरूको चालमार्फत् देखाउँदा दर्शकहरूमा भिन्नै प्रकारको खुसी छाएको थियो । नाटकमा पुतलीको चाललाई एक दर्जनभन्दा बढी रंगकर्मीहरूले परिचालन गरेका थिए भने तिनीहरूले नै संवाद बोलेका थिए । नाटकमा प्रयुक्त पार्श्वसंगीत र धुन उत्तिकै सबल लाग्थ्यो । यद्यपि राजा, रानी, मन्त्री पनि वास्तविक रूपमा नदेखाई पुतलीकै माध्यममा देखाइएको भए अझै अब्बल ठहरिन्थ्यो । थिएटर मलले जापानी रंगकर्मीहरूसँगको १० दिनको अभ्यासबाट पहिलोपटक पपेट नाटक तयार पारेको रंगकर्मी केदार श्रेष्ठले बताए ।

१० दिने अभ्यासमा सहभागी बालबालिकाहरूले विलियम सेक्सपियरको ‘एज यु लाइक’ कथा र नेपाली लोककथा ‘सेलरोटी’ मा आधारित रहेर ५ देखि १० मिनेटका छोटा पुतली नाटक पनि प्रस्तुत गरेका थिए । छोटो समयमा नै पुतली शैलीको नाटकमा सिर्जनशील काम हुन सकेकोप्रति जापानी रंगकर्मी तथा निर्देशक इरिना सजी खुसी देखिन्थिन् ।

‘सजिलोजस्तो लागे पनि यो फर्म निकै कठिन मानिन्छ,’ उनले भनिन्, ‘जापानको यो पुरानो रंगमञ्चीय फर्मबाट नेपाली कथा भन्न पाउँदा खुसी छु ।’ नाटकमा अर्बिन खड्का, निपुर्ण पौडेल, सहर्ष क्षेत्री, शुभेच्छा ढुंगानालगायतका बाल रंगकर्मी र सुजिता महर्जन, शंकर भण्डारी, मदन श्रेष्ठ, प्रशान्त श्रेष्ठ, पूजा ढकाललगायत वयस्क रंगकर्मी गरी डेढ दर्जनभन्दा बढी कलाकारहरूले पुतलीको चाल मिलाउनुका साथै संवाद बोलेका थिए ।