‘लाखे’ ले तान्यो दर्शक 

शैलुङको बागखोर बजारमा पहिलोपटक हिलेजात्रा मनाइयो, त्यसमा पनि यो नाच देखाइयो । जहाँ यो नाच निस्कन्छ, त्यहाँ साना उमेरका देखि वयस्कसम्मको भीड बाक्लो हुन्छ । चरिकोटका निजी विद्यालयले विद्यार्थीको आग्रहमा स्कुलस्कुलमै पनि लाखे नचाए ।

स्थानीय भाषामा यो नाचलाई ‘लाखे निकाल्ने’ भनिन्छ । लाखेले जिब्रो निकालेको डरलाग्दो अनुहार आकृतिको पुरुष मखुन्डो लगाएको हुन्छ । चौंरीको पुच्छरको चम्मर गुजुल्टो पारेर फेटाले बाँधेको टाउको पछाडि लामालामा कपालजस्तै झुन्डिएको हुन्छ । जामा लगाएको र पाखुरामा लामा कपडा बाँधिएको हुन्छ । साथमा केही व्यक्ति विभिन्न रमाइला आकारका मखुन्डो लगाएको झुत्रेझाम्रे भेषमा हुन्छन्, त्यसलाई चाहिँ दाउरे भनिन्छ ।

लाखे निकाल्ने व्यवस्था गर्दै आएको चरिकोटस्थित लालीगुँरास युवा क्लबका अध्यक्ष प्रवीण श्रेष्ठका अनुसार चरिकोटको पशुपति डाँडामा जब लाखे नाच्ने बाजा बज्छ, स्कुलबाट केटाकेटी भागेर आइपुग्छन् । त्यसैले स्कुलले पनि बालबच्चालाई रमाइलो गराइदिन यसपटक लाखे निकालेका हुन् । चरिकोट बजारमा लाखे घुम्दा पछिपछि मान्छेको भीडले पछ्याउँछ । लाखे जात्राको अवधिभर करिब महिना दिन घरघरमा बच्चा लाखेजस्तै बनेर नाच्छन् । बच्चाबीच ‘यसरी नाच्यो, उसरी नाच्यो वा दाइ लाखे बन्यो, त्यो दाइ दाउरे बन्यो’ चर्चा नै लाखेकै हुन्छ ।

श्रेष्ठले यस वर्ष निकालिएका विभिन्न जात्रामध्ये लाखे सर्वाधिक रुचाइएको बताए । क्लबले एक महिनासम्म हिलेजात्रा देखाउन युवा परिचालन गर्छ । धर्म, संस्कृति, परम्परा र जात्रा निकाल्न चरिकोट बजारमा उक्त क्लब सक्रिय छ । यस वर्ष पनि उक्त क्लबले लाखे निकाल्यो र विधिपूर्वक कृष्णअष्टमीको भोलिपल्ट थन्क्यायो । समापन गरिने बेलाको नाचलाई लाखे मार्ने भनिन्छ । यो हेर्न हजारौं मानिस मध्यरातसम्म कुर्छन् । श्रीकृष्ण र लाखेको घमसान युद्ध भनिने लाखे मार्ने जात्रा रातको १२ बजेसम्म चल्छ ।

जिरीमा पनि स्थानीय नेवारले आफ्नै तरिकाले लाखे निकाले । जिरी नेवाःदेयः दबुले जात्राको व्यवस्थापन गरेको बाबुराजा श्रेष्ठले बताए । लाखेका साथै ‘घिन्ताङघिसी’ जात्रा पनि पहिलोपटक देखाइएको उनले जानकारी दिए । पहिलोपटक जिरीमा विभिन्न नेवारी मौलिक जात्राले गुल्जार बन्यो ।

बागखोर बजारमा भने शैलुङ गाउँपालिकाले हिलेजात्रा महोत्सव गर्‍यो । उक्त जात्रामा लालीगुराँस युवा क्लबले लाखे प्रदर्शन गरिदियो । शैलुङ गाउँपालिका अध्यक्ष भरत दुलालका अनुसार दोलखामा हिलेजात्राको परम्परा निकै लामो छ । डेढ शताब्दीअघि फौदसिंह कँडेलले निर्माण गरिदिएको काली भगवती मन्दिर परिसरमा स्थानीयले हिलो खेल्दै जात्रा मनाउने परम्परा बसालेको थियो ।

पछिल्ला वर्षमा हिलो खेल्ने चलन हराउन थालेपछि सांस्कृतिक रंग दिएर जात्रालाई पुनर्जीवित गरिएको हो । ‘नेवार समुदायको लाखे, तामाङ समुदायको सेलोसँगै गुरुङ र मगर समुदायको सांस्कृतिक प्रस्तुतिलाई यसपटकको जात्रामा जोड्यौं,’ दुलालले भने, ‘नयाँ पुस्तामा मौलिक–सांस्कृतिक ज्ञान हस्तान्तरणको उद्देश्यसाथ हामीले महोत्सवलाई सघाएका हौं ।’