मूर्तिमा मोह

रोचक के भने मूर्तिको विषय चाहिँले उनले जाँतोलाई बनाइन् । ‘जीवनको लामो समय ढिकीजाँतोमै बित्यो,’ अनुहार हँसिलो बनाउँदै उनले भनिन्, ‘नयाँ पुस्ताले जाँतो बिर्संदै गएको छ । त्यसैले यसैको मूर्ति बनाएकी हुँ ।’ हुन त मूर्तिकार विक्रमश्री उनकै जेठा छोरा हुन् । अन्य दुई जना छोरासमेत मूर्तिकार तथा चित्रकार छन् । यद्यपि छोराहरूको काम बुझ्ने मौका उनलाई कहिल्यै जुरेन । कार्यशालामा उनले दिवंगत छोरीको स्मृतिमा पनि मूर्ति बनाएकी छन् । ७० वर्षको उमेरमा आफ्नै हातले छोरीको आकृति बनाएपछि उनले चार सन्तान पूर्ण भएको महसुस गरेकी छन् ।

बुद्ध भन्नेबित्तिकै पुरुषको आकृति मानसपटलमा आउने गर्छ । इटहरीकी यशोदा लम्सालले भने देवीको आकृति झल्कने गरी वृद्ध बनाएकी छन् । बुद्धका दुई आँखा बन्द छन्, तेस्रो आँखा भने खुल्ला छ । तेस्रो आँखाको माध्यमबाट संसार हेरिरहेको भावलाई मूर्तिमा ढाल्न चाहेको लम्सालले बताइन् ।

उनको मूर्तिमा बुद्धले शिरमा मुकुट र शरीरमा गरगहना लगाएका छन् । झट्ट हेर्दा राजासी ठाँटमा बसेको देखिन्छ । उनका विचारमा बुद्ध कसैले पनि देखेका छैनन् । कल्पना गरेको आधारमा चित्र कोरिएको हो भन्ने उनको बुझाइ छ । ‘बुद्धको वास्तविक आकृति छैन,’ उनले भनिन्, ‘मेरो मस्तिष्कले जस्तो सोच्यो, त्यस्तै बनाएँ ।’

तेह्रथुम आठराईकी १५ वर्षीया अनिसा इस्बो कार्यशालामा सहभागीमध्ये सबैभन्दा कान्छी हुन् । कक्षा १० मा अध्ययन गर्दै आएकी उनी मूर्तिकला सिक्नका तेह्रथुमबाट इटहरी आएकी हुन् । असारे बिदामा कार्यशाला सुरु भएकाले उनले स्कुल छुटाउन परेन । उनले फुर्सद हुनेबित्तिकै घर लिप्ने माटो लिएर गणेश तथा बुद्धका मूर्ति बनाउने गरेको बताइन् । एसईई पूरा गरेपछि ललितकला पढ्ने उनको योजना छ । कार्यशालामा उनले पनि बुद्धको मूर्ति बनाइन् ।

दोस्रो चरणमा भने उनले एक आदिवासी युवतीको मूर्ति बनाएकी छन् । उनले बनाएको मूर्ति कसैको हुबहु आकृति भने होइन । कल्पना गरिएको आकृति हो । कार्यशालामा सहभागी भएर धेरै कुरा सिक्न पाएको बताइन् । ‘घरमा हुँदा हातले सिधै मूर्ति बनाउँथें,’ उनले भनिन्, ‘यहाँ आएपछि टुल्स चलाउन जाने । मूर्ति बनाउनुअघिका प्राविधिक ज्ञान पाएँ ।’

यस्तै, कानेपोखरी ५ मोरङकी हेमा सुनुवार राई कार्यशालामा सगरमाथा चढ्ने पहिलो नेपाली महिला पासाङल्हामु शेर्पाको मूर्ति बनाउँदै गरेकी भेटिइन् । उनमा सानैदेखि पासाङप्रति सम्मान थियो । यही सम्मान आफ्नो मूर्तिकलामा पोख्न पाउदा निकै खुसी छिन् ।

प्रदेश नं. १ सरकारको सामाजिक विकास मन्त्रालयले गरेको डेढ महिने आवासीय कार्यशालाको इटहरी मेट्रिक्स र शन्ति निकेतनले संयोजन गरेको छ । कार्यशालामा प्रदेश १ का ३२ जना सहभागी छन् । जसमध्ये चार जना महिला छन् ।