विराटनगर — वर्षभरिको तिक्तता बिर्सेर एक अर्कासँग रंग साटासाट गर्ने सुन्दर पर्वका रूपमा मनाइन्छ, होली (फागु पूर्णिमा) । यो पर्व पहाडमा अघिल्लो दिन र तराईमा भोलिपल्ट उमंगका साथ मनाइन्छ ।

तराईमा विशेष गरी मारवाडी एवं मधेशी समुदाय उत्साहका साथ फागु पूर्णिमामा सहभागी हुन्छन् । तर पछिल्लो समय यो पर्व आधुनिकतातर्फ उन्मुख हुँदै गएको देखिन्छ । ‘पाँच दशक पहिले महाशिवरात्रिदेखि संगीत एवं नृत्यका साथ होलीको आरम्भ हुन्थ्यो,’ मारवाडी मारवाडी युवा मञ्चका पूर्वअध्यक्ष नन्दकिशोर राठीले भने, ‘अहिले बढीमा १० दिन मात्र मनाइन्छ ।’

उनका अनुसार समय अभावले यस्तो भएको हो । ‘पहिला फुर्सद हुने भएकाले २५ दिनसम्म मनाइन्थो,’ उनले भने । आफूहरूले पाँच दशक पहिला विराटनगरमा होली पर्वमा सातासम्म डान्डिया नृत्य गरेर होली मनाउने गरेको उक्त समुदायका साहित्यकार लक्ष्मण नेवटियाले बताए । उक्त समुदायद्वारा सञ्चालित उद्योग एवं व्यापारमा कार्यरत मजदुरहरू ‘जोगिरा सरर...’ गाउँदै स्थानीय भट्टा चोकमा पुगेर होलिका दहन गर्ने गरेको उनले सम्झे ।

‘मजदुरले मालिकलाई अनिवार्य रंग दल्थे,’ ६६ वर्षीय नेवटियाले भने, ‘मनमा रिसराग हुनेसँग रंगले मिलन गराएरै छाड्थ्यो, अहिले त्यो परम्परा देखिँदैन ।’ होलीलाई विशुद्ध अबिर, रंगको महोत्सव भनिए पनि अहिले गाढा रंगको नाममा विकृति सुरु भएको स्थानीय ७२ वर्षीय ताराचन खेतानको बुझाइ छ । ‘उबेला प्रयोग गरिने अबिर शुद्ध हुन्थो, अहिले अबिरमा रंग मिसाएर दल्दा छाला नै बिग्रिन्छ,’ उनले भने, ‘अहिले रंगको नाममा हिलो पनि छ्याप्ने गरेको पाइएको छ । यो विकृति नै हो ।’

खेतानका अनुसार विगतमा होलीका नाममा मट्का फुटाउने कर्मले बेग्लै रौनक हुन्थ्यो, अहिले पनि मटका फुटाउने परम्परा छ तर विगतको जस्तो व्यवस्थित एवं उत्साहजनक छैन ।’ ‘विगतमा चोकचोकमा मटकाको प्रबन्ध हुन्थ्यो, अहिले सीमित ठाउँमा देखिन्छ,’ उनले भने, ‘मदिराले होलीलाई भाँड्दै लगेको देखिन्छ ।’ मदिराजन्य पदार्थ र उच्छृंखलताले होलीको मिठास एवं मौलिकता हराउँदै जान थालेको उनले बताए ।

स्थानीय पहाडे समुदायले मंगलबार नै रंग र भोजनको आनन्द लिंदै यस पर्वलाई बिदाइ गर्छन् । ‘उबेला अबिर पाइँदैन्थ्यो,’ विराटनगर–४ का ७७ वर्षीय हरिबहादुर कार्कीले भने, ‘गोलभेंडा, सिमी र बोडीको पातको हरियो झोलको रंग बनाई खेल्थियौं ।’ उनले अहिले रसायनयुक्त मिसावट रंगले होली खेल्दा पनि डराउनुपर्ने स्थिति रहेको बताए ।

होली मनाउँदा सावधानी अपनाउन छाला रोग विशेषज्ञले आग्रह गरेका छन् । कोशी अस्पतालका छालारोग विशेषज्ञ डा. अशित घिमिरेले अबिरमा इँटा र सीसाको धूलोसहित रसायन मिसाइएको हुनाले छाला पोल्ने, पास्ने, एलर्जी हुने, चिलाउने र रातो हुने हुनाले सकभर रंग नखेल्न सुझाव दिएका छन । ‘हरेक वर्ष होलीको भोलिपल्ट यस्तो लक्षणका बिरामी आउँछन्,’ उनले भने । मोरङ प्रहरीले होलीको अवसरमा अपरिचितलाई रंग नदल्न, मादक पदार्थ सेवन नगर्न, नशामा सवारी नचलाउन र जथाभावी भीड नगर्न सार्वजनिक अपिल गरेको छ ।