अमेरिकी कम्पनीको चिपमा चीनले किन लगायो प्रतिबन्ध ?

विश्वका प्रभावशाली देशहरूको संगठन जी-सेभेनको हालै सम्पन्न बैठकले 'सेमिकन्डक्टर चिपको उत्पादन र विकासमा सहकार्य गर्ने र चीनप्रतिको निर्भरता कम गर्दै लाने' लगायत विषयमा छलफल गरेको थियो । त्यसको प्रतिक्रियास्वरूप चीनले अमेरिकी कम्पनी माइक्रोन टेक्नोलोजीका उत्पादनमा प्रतिबन्ध लगाएको छ । चीनको साइबर एडमिनिस्ट्रेसन अर्थात क्याकले आइतबार 'राष्ट्रिय सुरक्षामा जोखिम ल्याउनसक्ने' भन्दै चीनका महत्त्वपूर्ण सूचना तथा अन्य प्रविधिका सञ्चालकहरूलाई माइक्रोन टेक्नोलोजीसँग खरिद कार्य नगर्नुु भन्ने व्यहोराको निर्देशनात्मक विज्ञप्ति जारी गरेको हो ।

अमेरिका र चीनलगायत अन्य विकसित देशबीच केही समययता बढ्दो प्राविधिक तुसको यो पछिल्लो संकेत हो । अमेरिकाले संसद्बाट कानुन नै पारित गरेर चिनियाँ कम्पनीहरूलाई कस्न सुरू गरेको महिनौंपछि चीनले पहिलोपटक कुनै अमेरिकी कम्पनीलाई चिपको विषय लिएर प्रतिबन्ध लगाएको हो । जी-सेभेन बैठकबाट बाहिरिने क्रममा अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले चीनसँगको आफ्नो सम्बन्धलाई जोखिम न्यूनीकरण र विविधता बढाउनेतिर लग्ने भन्दै आपूर्ति संयन्त्रको दायरा बढाउने छलफल भएको प्रतिक्रिया दिएका थिए ।

जी-सेभेनको आधिकारिक विज्ञप्तिमा पनि चीनको 'वित्तीय दबाबको अधिक प्रयोग' को आलोचना गरिएको छ । बीबीसीका अनुसार चीन माइक्रोनको प्रमुख बजारमध्ये एक हो र कम्पनीको कूल कारोबारको १० प्रतिशत हिस्सा चीनबाट आउने गरेको छ । सन् २०२२ मा झन्डै ३१ अर्ब डलर कमाइ गरेको सो कम्पनीले लगभग ३.३ अर्ब डलरभन्दा बढीको आम्दानी चीनबाट प्राप्त गरेको उसको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । गएको साता मात्र सो कम्पनीले जापानमा प्रविधि विकासको लागि ३.६ अर्ब डलर लगानी गर्ने घोषणा गरेको थियो ।

अमेरिकाको वाणिज्य मन्त्रालयले चीनको यो प्रतिबन्धलाई निराधार कदम भएको प्रतिक्रिया दिएको छ । अमेरिकाको सबैभन्दा ठूलो चिप निर्माता माइक्रोनले भने आफूहरूले क्याकको पत्र प्राप्त गरेको र स्थितिको मूल्यांकन गरिरहनुका साथै चिनियाँ अधिकारीहरूसँगको संवाद जारी राख्ने जनाएको छ ।

सन् २०२२ को अक्टोबरमा एक कानुन नै पारित गरेर अमेरिकाले आफ्नो देशका कम्पनीहरूलाई चीनले सैन्य प्रयोजनका लागि दुरूपयोग गर्नसक्ने भन्दै सेमिकन्डक्टर चिप, चिप निर्माण गर्ने उपकरणहरूको आपूर्तिमा प्रतिबन्ध लगाएको थियो । त्यति मात्र नभई आफ्ना नागरिकहरूलाई चिनियाँ सेमिकन्डक्टर उत्पादकहरूसँग काम गर्नमा समेत रोक लगाएको थियो । डिसेम्बरमा फेरि अमेरिकाले सो दायरा बढाउँदै चर्चित याङजे मेमोरी टेक्नोलोजीलगायत चीनका २१ प्रमुख प्रविधि कम्पनीहरूलाई वाणिज्य मन्त्रालयको कालोसूचिमै राखेर प्रतिबन्ध लगाएको थियो । त्यसयता याङ्जेलाई बिनाअनुमति अमेरिकी उत्पादन खरिदमा रोक लगाइएको छ। त्यसलाई पछ्याउँदै जापान, ताइवान, नेदरल्यान्ड्स लगायत देशले पनि ती कम्पनीहरूसँगको कारोबारमा अनौपचारिक प्रतिबन्ध लगाएका थिए ।

कोभिड-१९ को महामारीपछि अमेरिका र चीनबीच सेमिकन्डक्टर चिपहरूको उत्पादन, विकास र आपूर्तिलाई लिएर विवाद सुरू भएको थियो । प्रविधिको विकाससँगै विद्युतीय, चिकित्सा, रक्षा र आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्ससमेत कैयौं क्षेत्रमा सेमिकन्डक्टर चिपको माग बढेको छ भने रूस-युक्रेन युद्ध र चीन-ताइवानबीच बढ्दो तनावसँगै विश्वका दुई ठूला अर्थतन्त्र खुला रूपमै प्रविधिको लडाइँमा उत्रिएपछि चिप बजार र विश्व अर्थतन्त्रमा यसले पार्ने प्रभाव अझै अनिश्चित बनेको विश्लेषकहरूको राय छ ।

अमेरिकाको प्रतिबन्धको प्रत्युत्तरमा चीनले आफ्ना चिप निर्माता कम्पनीहरूलाई आगामी दशकमा १४३ अर्ब अमेरिकी डलर बराबरको सहायता उपलब्ध गराउने घोषणा गरिसकेको छ । साथै, चिनियाँ अधिकारीहरू चिप निर्माण र उत्पादनमा आत्मनिर्भर बन्ने प्रयास निरन्तर रहेको बताउँदै आएका छन् । चिप बजारको अनिश्चितता हेरेर जापानले आफ्नै प्रविधि विकासका लागि २० अर्ब र युरोपेली संघले सेमिकन्डक्टर चिपको उत्पादनमा ४३ अर्ब अमेरिकी डलरको सुरुवाती लगानी गर्ने घोषणा गरिसकेका छन् । अमेरिकी चिप निर्माता कम्पनीलाई प्रतिबन्ध नै लगाउने कदममा चीन उत्रिएको भने यो पहिलो पटक हो ।

चीनले विश्वको सेमिकन्डक्टर उत्पादनको लगभग १६ प्रतिशत हिस्सा ओगटेको छ । माइक्रोनमाथि प्रतिबन्धको घोषणा गर्नुअघि चीनले अमेरिकाद्वारा प्रतिबन्धित याङ्जेलाई झन्डै २ अर्ब अमेरिकी डलर बराबरको तत्काल आर्थिक सहयोग उपलब्ध गराएको थियो । यो सहयोगले सो कम्पनीलाई अमेरिकाको प्रतिबन्धबाट तत्काललाई जोगिन र विस्तारै सामसङ वा एस हाइनिक्सको हाराहारीमा पुग्न सघाउने चीनको अनुमान छ । शेन्जेन विशेष आर्थिक क्षेत्रबाट प्रकाशित हुने एक दैनिकका अनुसार शेन्जेनको एक कम्पनी पावेभ इलेक्ट्रोनिक टेक्नोलोजीले केही प्रकारका चिपहरूको ठूलो संख्यामा उत्पादन सुरू गरिसकेको छ ।

ताइवानी प्राध्यापक लिना सु नान भूराजनीतिक चालबाजीमा आधारित पछिल्लो प्रतिबन्धले चीनलाई नै नोक्सान हुने तर यो कदम राष्ट्रपति सीले राष्ट्रियताको भावना बढाउन र जी-सेभेनको अघिल्तिर आफू बलियो रहेको जनाउन उठाएको दाबी गर्छन् । भ्वाइस अफ अमेरिकासँगको कुराकानीमा उनले भनेका छन्, 'यो चर्चित मार्शल आर्टस् मुभमा जस्तो देखिने कदम हो जसले चीन र माइक्रोन दुवैलाई घाटा पुर्‍याउनेछ । तर चीनले लेखाजोखा गरेकै हुनुपर्छ, आफैंले आफूलाई पुर्‍याएको चोट घातक भने हुँदैन ।'

(एजेन्सीको सहयोगमा)