दसैंलाई ल्याउन थालियो मुस्ताङी च्यांग्रा

‘बजार लैजान लागिएका भेडाच्यांग्राको ज्वरो, झोक्राउने, खाना नखाने, छेरौटे लागेको लगायत सामान्य परीक्षण गरी पठाउने गरेका छौं,’ उनले भने, ‘कतिपय व्यापारीले भने आफूखुसी लगिरहेका छन् ।’

मुस्ताङबाट दसैंका लागि म्याग्दी, बागलुङ, पर्वत हुँदै पोखरासम्म च्यांग्रा पुर्‍याइन्छ । मुस्ताङको लोमन्थाङ, लोघेकर दामोदरकुण्ड र बारागुङ मुक्तिक्षेत्र गाउँपालिकामा मात्र चेलुक र च्यांग्रा पालिन्छ । भेटेरिनरी अस्पताल तथा पशुसेवा विज्ञ केन्द्रले स्थानीय किसानबाट लिएको मौखिक तथ्यांकअनुसार यो वर्ष लोमन्थाङबाट ४ हजार, लोघेकर दामोदरकुण्डबाट ३ हजार ६ सय र बारागुङ मुक्तिक्षेत्रबाट ४ हजार ५ सयको हाराहारीमा च्यांग्रा तल ल्याइँदै छ ।

मुस्ताङबाहेक डोल्पाको छर्काभोट, मुगुबाट गरी ३ हजार झार्ने अनुमान छ । केन्द्र प्रमुख ऋषिराम पोख्रेलका अनुसार कोरला नाका सिल रहेकाले तिब्बतबाट यसपालि च्यांग्रा ल्याइएन । मुगु र डोल्पाबाट पनि कम आएको र मुस्ताङमा उत्पादन घटेकाले यो वर्ष दसैंमा च्यांग्रा कम झरेका हुन् । दुई वर्षअघि लामो समयसम्म भएको हिमपातमा पुरिएर उपल्लो मुस्ताङमा ८ हजारभन्दा बढी भेडाच्यांग्रा मरेकाले यो वर्ष उत्पादन घटेको लोमन्थाङ र लोघेकर दामोदरकुण्ड गाउँपालिकाले जनाएका छन् ।

लोघेकर दामोदरकुण्ड गाउँपालिका क्षेत्रभित्र ३ सय भेडाच्यांग्रा पाल्ने १३ गोठ सूचीकृत छन् । थप १०० सम्म पाल्ने १० परिवार छन् । संघीय सरकारको लगानीमा चराङमा पस्मिना उत्पादन प्रयोजनका लागि तीन सय फार्ममा च्यांग्री (रोमा) छन् । फार्म दुई वर्षदेखि उपभोक्ता समितिमार्फत रेखदेख भइरहेको छ । ‘आगामी दुई वर्षमा हाम्रो फार्मबाट पनि केही मासुजन्य च्यांग्रा उत्पादन हुन्छ ।

यो गुणस्तरीय पस्मिना उत्पादनका लागि मात्र सुरु गरिएको हो,’ उपभोक्ता समितिकी अध्यक्ष माया विष्टले भनिन्, ‘हिउँबाट बचाउन २ रोपनी क्षेत्रफलमा खोर बनाएका छौं । यो नमुना हो, अन्य कृषकलाई पनि उत्प्रेरित गरिरहेका छौं ।’ बारागुङ मुक्तिक्षेत्र गाउँपालिका पशु शाखाकी नायब पशु सेवा प्राविधिक मनीषा जीसीका अनुसार यहाँमात्र १५ हजार च्यांग्रा र २ हजार भेडा पालिएको छ ।

नाका बन्द नहुँदा दसैं–तिहारका लागि हुम्ला, डोल्पा र मुगुका उत्तरी नाकाबाट हजारौंको संख्यामा च्यांग्रा आउने गरेका थिए । स्थानीय व्यापारीले दसैंलाई लक्षित गरी हुम्लाको हिल्सा, लाप्चा, चुवाँखोला र ताँके, मुगुको नाक्चेनाङ्ला र डोल्पा ध्यो तथा तिन्जे नाका भएर तिब्बती च्यांग्राका बथान भित्र्याउने गरेका थिए तर अहिले च्यांग्रा नआउँदा स्थानीयलाई दसैंमा खसीको जोहो गर्न गाह्रो भएको छ ।

मुगुमकार्मारोङ गाउँपालिका–१ का व्यापारी टसी तामाङले ३ वर्षअघिसम्म दसैंतिहारका लागि वर्षमा ६ हजारसम्म च्यांग्रा बिक्रीका लागि ल्याउने गरेका थिए । उनले ल्याएका च्यांग्रा नेपालगन्ज, सुर्खेत, काठमाडौंलगायत सहरमा पुग्ने गरेका थिए ।

‘नाका खुल्दैन, हिमाली जिल्लामा खसी उत्पादन न्यून हुन्छ,’ उनले भने । तिब्बतबाट च्यांग्राको बथान गाउँमा आएपछि दसैं आएको आभास हुने भए पनि ३ वर्षदेखि च्यांग्रा देख्न नपाएको सोरु गाउँपालिका–४ का अमृत बुढाले बताए । ‘गाउँघरमा खसी पाल्दैनन्, तिब्बतबाट च्यांग्रा आउँदैन,’ उनले भने, ‘कसरी दसैं मान्ने ?’

कोरोनाले तिब्बती च्यांग्रा आयात ठप्प हुँदा दसैंमा स्थानीयलाई मासुको व्यवस्था गर्न समस्या भएको हुम्ला उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष नाग्मेल तामाङले सुनाए । सोरु–५ का टेकबहादुर शाहीका अनुसार कुनै समय दसैंको बेला च्यांग्राको मासु मात्र खाने चलन थियो । चीनबाट च्यांग्रा आउन छाडेपछि गाउँबस्तीमा खसीको मूल्य चर्किंदै गएको उनले बताए । उनका अनुसार अधिकांश गाउँमा खसीको मूल्य २५ हजारदेखि ३५ हजार रुपैयाँसम्म छ । ‘मासु प्रतिकिलो १२ सय रुपैयाँसम्ममा किनबेच हुन्छ,’ उनले भने, ‘तिब्बतको च्यांग्रा १०–१५ हजारमै पाइन्थ्यो ।’