शून्य लागतमा खाडीका तारे होटलमा रोजगारी

अन्तिम छनोटको अन्तर्वार्ताका लागि उमेशसहित ४ सय ३० जना छानिए । यो रिसोर्टका लागि कामदार भर्नाको जिम्मेवारी पाएको भिजन एन्ड भ्यालु म्यानपावरले २५ सय जनाबाट उनीहरूलाई छानेको थियो । रिसोर्टले ‘हाउसकिपिङ, रुम सर्भिस, फ्रन्ट अफिस र म्यानेजमेन्ट ट्रेनी’ का लागि कामदार लैजान लागेको हो । रोयलले एक महिनाअघि मात्र १ सय ४३ जना नेपाली कामदार छनोट गरेको थियो । आफूहरूलाई चाहिने जनशक्ति उपलब्ध भएको भन्दै रोयल दोस्रो पटक पनि नेपाल आएको हो ।

‘म चार वर्षअघि कुवेतस्थित होटलमा सेफको काम गर्न गएको थिएँ । कोभिडको महामारीपछि फर्केर घरमै बसेको थिएँ । दुबईको राम्रो अवसर छ भन्ने थाहा पाएपछि सिधै म्यानपावर गएँ,’ उनले भने, ‘मैले अहिलेसम्म यस्तो व्यवस्थित र पारदर्शी अन्तर्वार्तामा सहभागी हुने अवसर जुरेको थिएन । योभन्दा अगाडि कुवेत जाँदा धेरै हन्डर र सास्ती बेहोर्नुपरेको थियो ।

^{यूएईको दुबईस्थित द रोयल एटलान्टिज रिसोर्ट एन्ड रेसिडेन्सका लागि अन्तर्वार्ता दिन सहभागी नेपाली कामदार । तस्बिर : होम/कान्तिपुर}

अन्तर्वार्ता लिनुअघि एक घण्टाजति कम्पनीबारे औपचारिक जानकारी गराइएको उनले बताए । ‘हामीले पाउने न्यूनतम तलब, सेवा सुविधा, खाने, बस्ने अवस्था, कामको प्रकृति र लागत शुल्कको विषयमा पूर्ण जानकारी दिइएको थियो,’ उनले भने । अन्तर्वार्ता दिन आएकाहरूलाई वातानुकूलित हलमा राखिएको थियो । त्यही नै खानाको समेत व्यवस्थापन गरिएको थियो । अन्तर्वार्ता प्रक्रियाको सम्पूर्ण रोयलले नै बेहोरेको थियो ।

रिसोर्टले मासिक ६० हजार रुपैयाँदेखि चार लाख रुपैयाँसम्म तलब सुविधा दिने गरी कामदार छनोट गरेको छ । रिसोर्टले म्यानपावर कम्पनीको सेवा शुल्क पनि आफैंले भुक्तानी गरेको छ । रोयलले छनोट भएका कामदारले कुनै शीर्षकमा पनि खर्च भुक्तानी गर्न नपर्ने पनि जनाएको छ । ‘कामदारको हवाई यातायात, भिसा शुल्कदेखि श्रममा लाग्ने सबै शुल्क कम्पनीले नै बेहोर्छ,’ रोयलको मानव संसाधनका प्रतिनिधिले भने, ‘हामीले भर्ना प्रक्रियामा आईएलओको मापदण्डलाई शतप्रतिशत पालना गरेका छौं ।’

डेढ महिना अगाडि कुवेतस्थित ग्रान्ड हायत होटलले पनि शून्य लागतमा कामदार भर्ना गरेको थियो । ‘ग्रान्ड हायतले ४३ जना नेपालीलाई छनोट गरेको थियो । त्यसमध्ये अधिकांश साथीहरू आइपुगेका छन् । केही साथीहरू आउने प्रक्रियामा छन्,’ कुवेत पुगेका अनिमेश गुरुङले कान्तिपुरलाई भने, ‘हामीले कुवेत आउन कुनै सेवा शुल्क तिर्नुपरेको छैन । अन्तर्वार्ता लिने बेला कम्पनीले भनेका सबै तलब तथा सेवा सुविधाहरू पूरा छ । करारपत्रमा फेरबदल छैन ।’

खाडीस्थित नेपाली दूतावासहरूका अनुसार पछिल्लो समयमा खाडीका अन्तर्राष्ट्रिय ब्रान्डका होटल तथा रिसोर्टको रोजाइमा नेपालीहरू पर्न थालेका छन् । श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयको पछिल्लो आप्रवासन प्रतिवेदनअनुसार वैदेशिक रोजगार गएको मध्ये १८ प्रतिशत होटल क्षेत्रसहित सेवा र बिक्री गर्ने काममा संलग्न छन् । त्यसमा सबैभन्दा बढी कुक, वेटर र हाउसकिपिङमा जानेहरू छन् । सेफमा मात्रै ४ हजार ५ सय ३१ जना गएका छन् । जसमा यूएई १ हजार ५४, कतार ६९६, कुवेत ४४१, साउदी अरब ३७५, ओमन ३२८ र अन्य देशमा १६ सय ३७ जना गएका छन् । यसबाहेक वेटर र वेटर्समा ६४ सय जना गएका छन् । जसमध्ये सबैभन्दा बढी यूएईमा १९ सय १५, साउदी अरबमा १३ सय ५८, कतार १ हजार ४४, कुवेत ९८३, माल्टा २३६ र अन्य देशमा ८६४ जना रहेका छन् । यी पाँचतारेसहित अन्य रेस्टुरेन्टहरूमा पनि कार्यरत छन् ।

‘पाँचतारे होटलहरूले नेपाली कामदारलाई प्राथमिकता दिइरहेको भेटिन्छ । कमाइ र कामको प्रकृतिको हिसाबले यो नेपाली कामदारको लागि महत्त्वपूर्ण अवसर हो,’ कुवेतका लागि नेपाली राजदूत दुर्गाप्रसाद भण्डारीले भने, ‘अन्य क्षेत्रभन्दा यो क्षेत्रमा तुलनात्मक हिसाबले राम्रो देखिन्छ । करारपत्र पनि फरक–फरक छैन । कामदारहरू पनि सन्तुष्ट नै देखिन्छ । उनीहरूले समस्या छ भनेर दूतावासमा कुनै उजुरीसमेत दिन आएको छैन ।’

वैदेशिक रोजगार व्यवसायीहरूका अनुसार पछिल्ला वर्षहरूमा पाँचतारे होटलहरूमा नेपालीको प्रवेश क्रमिक रूपले बढ्न थालेको छ । ‘सन् २००९ तिर होटल क्षेत्रका कामदार पठाउन मार्केटिङमा जाँदा होटलका व्यवस्थापकहरूले नेपालीले होटलमा काम गर्छ भन्ने विश्वास नै गर्दैनथे । नेपाली अंग्रेजी बोल्न पनि जान्दैन । तल्लो लेबर मात्रै हो भन्ने उनीहरूको अपूरो बुझाइ थियो । नेपालीको परम्परा नै आतिथ्य संस्कारसँग जोडिएको छ भनेर उनीहरूलाई बुझाउन धेरै समय लाग्यो,’ भिजन एन्ड भ्यालुका प्रबन्ध निर्देशक पदमराज पौडेलले भने, ‘अहिले होटल व्यवस्थापकले नेपालीहरू हृदयदेखि नै सेवा गर्छन् है भनेर बुझ्न थाले । राम्रा होटलहरू नेपाली खोज्न नेपाल आउन थालेका छन् । कमाइ, सुरक्षा र मर्यादाको हिसाबले होटल क्षेत्र आकर्षक बन्दै छ ।’

पाँचतारे होटलका व्यवस्थापन पक्षले ‘रोजगारदाता पे मोडल’ को प्रभावकारी कार्यान्वयनमा निकै जोड दिन थालेको छ । उनीहरूले कामदार भर्ना प्रक्रियामा लाग्ने सबै प्रकारका शुल्कहरू आफैं बेहोर्ने मात्रै नभई त्यसको पूर्ण कार्यान्वयन भए नभएको भनेर अनुगमनसमेत गर्न थालेका छन् । श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालयका अनुसार खाडीमा शून्य लागत अर्थात् रोजगारदाता पे मोडलमा कामदार लैजाने श्रम सम्झौता यूएईसँग मात्रै गरेको छ । यूएईका अन्य क्षेत्रमा यो नीति प्रभावकारी कार्यान्वयनमा नआए पनि होटल क्षेत्रमा भने कार्यान्वयनमा आउन थालेको छ । खाडीका पाँचतारे होटलमा कार्यरत कामदारको अध्ययन गरेका इक्विडेम रिसर्चका दक्षिण एसिया निर्देशक रामेश्वर नेपालका अनुसार अन्तर्राष्ट्रिय मानव अधिकार संस्थाहरूको निगरानी बढेकाले पाँचतारे होटलहरू आईएलओ मापदण्ड पालना गर्न बाध्य भएका हुन् ।

आईएलओको न्यायोचित भर्नासम्बन्धी सामान्य सिद्धान्त र कार्यविधिअनुसार भर्ना गर्नुअघि कामदारलाई सही सूचना दिइनुका साथै श्रमिकले भर्ना शुल्क वा यससँग सम्बन्धित लागत तिर्नुपर्ने अवस्थाबाट हटाइनुपर्छ । श्रमिकलाई रोजगारदातासँग सम्बन्ध गाँसिदिएबापत म्यानपावर कम्पनीले श्रमिकसँग सेवा शुल्कसमेत लिन पाइँदैन । राहदानी, स्वास्थ्य परीक्षण र पूर्वअभिमुखीकरण तालिममा लागेको खर्चसमेत रोजगारदाता आफैंले बेहोर्नुपर्छ ।

‘न्यून आएका भएका श्रमिकहरू कमाउन जाने हो । त्यसरी कमाउन जाने मान्छेले उल्टो ऋण काढेर जाने अवस्था भयो भने उसले कसरी सेवा दिन सक्छ ? त्यही भएर अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा जुन रोजगारदाताले श्रमिकमाथि आर्थिक भार पार्छ, त्यसमा बाध्यकारी श्रम र शोषण हुन्छ भन्ने मान्यता स्थापित गराइदिएको छ । र, त्यस्तो होटल वा रिसोर्टले बदनामी हुन थालेको छ,’ नेपालले भने, ‘अहिले त्यो बदनामी वा लाञ्छनाबाट जोगिन रोजगारदाताहरूले आफ्नो जिम्मेवारी देखाउने विषय सकारात्मक हो ।’ उनले शून्य लागतको नीतिमा कामदार भर्ना नगर्ने रोजगारदाताहरू बहिष्कारमा पर्न थालेको बताए । ‘अब रोजगारदातालाई जिम्मेवार तवरले व्यवसाय गर्न ठूलो दबाब छ,’ उनले भने, ‘जसले न्यायोचित भर्ना प्रक्रियालाई अनुसरण गर्छ, उसमाथि अन्तर्राष्ट्रिय प्रहार हुँदैन ।’