मलको पर्खाइले रोपाइँ ढिलो
काठमाडौँ — कृषि मन्त्रालयका अनुसार गत साउन १२ सम्म मुलुकभर ८६.३ प्रतिशत मात्रै रोपाइँ भएको छ । गत वर्ष साउन १२ सम्म ९५.६० प्रतिशत क्षेत्रफलमा रोपाइँ भएको थियो । ‘गर्मीका कारण धान उत्पादन बढ्नुपर्ने हो । तर बिरुवालाई पानी पुगेको छैन । बिरुवाले सहन नसक्ने गर्मी छ,’ कृषिविज्ञ कृष्ण पौडेलले भने, ‘रोपाइँ ढिला हुँदा बीउ बूढो भई उत्पादन क्षमता घट्छ ।’
रासायनिक मलको उचित व्यवस्थापन, बीउको अवस्था, रोपाइँ क्षेत्रफलमा बाढी/पहिरोजस्ता कारणले पनि उत्पादनमा असर गर्छ । यसपालि किसानले समयमै रासायनिक मल पाएनन् । तराईका कतिपय ठाउँमा रोपाइँका लागि पानीको समेत अभाव भयो । ‘अहिले पानीको ठेगान छैन, तराईका धेरै ठाउँमा पानी छैन । किसानले रासायनिक मल नपाउँदा सरकारले वैकल्पिक व्यवस्था पनि गर्न सकेन,’ पौडैलले भने ।
जानकारका अनुसार बीउको जातअनुसार २० देखि २५ दिनमा रोप्नुपर्छ । बीउ महिना कट्दा बूढो हुन्छ । त्यसपछि उत्पादन राम्रो हुँदैन । मुलुकभर १५ लाख ४ हजार ४ सय ८६ हेक्टरमा रोपाइँ हुने गरेको मन्त्रालयको तथ्यांक छ । साउन १२ सम्म १२ लाख ९८ हजार ९ सय ३५ हेक्टरमा रोपाइँ भएको छ । सबैभन्दा धेरै सुदूरपश्चिममा ९२.८ प्रतिशत रोपाइँ भएको छ । मुलुकमा २६ लाख ४१ हजार हेक्टर कृषियोग्य भूमिमध्ये १७ लाख ६६ हजार हेक्टर मात्रै सिँचाइयोग्य छ । महालेखा परीक्षकको प्रतिवेदनअनुसार ०७७/७८ सम्म १५ लाख ९ हजार ४ सय २७ हेक्टर क्षेत्रफलमा सिँचाइ सुविधा पुगेको छ । बाँकी अकासे बालीमै निर्भर हुनुपर्ने बाध्यता छ ।
खाद्यका लागि कृषि अभियान संयोजक उद्धव अधिकारीले मुख्यतः सिँचाइ र मलकै कारण समयमै रोपाइँ हुन नसकेको बताए । ढिला रोपाइँले धानबालीको उत्पादन त्यति उत्कृष्ट नहुने उनको दाबी छ । ‘मनसुनमा आधारित रोपाइँ भए पनि सामान्यतया असारको सुरुदेखि साउन पहिलो साता उपयुक्त समय हो । त्यसपछि लगाइएको धानबालीको उत्पादन राम्रो हुँदैन,’ उनले भने ।
कुल जीडीपीमा कृषि क्षेत्रको योगदान २५ प्रतिशत छ । कृषि जीडीपीमा धान र परालको योगदान १५ प्रतिशत छ । कुल जीडीपीमा धानको योगदान भने ३.०३ प्रतिशत छ । ढिला रोपाइँकै कारण अहिले नै कति प्रतिशत उत्पादन घट्छ भनेर अनुमान गर्न नसकिने कृषि मन्त्रालयका वरिष्ठ तथ्यांक अधिकृत रामकृष्ण रेग्मीले बताए । अबको एक महिनामा अनुमान गर्न सकिने उनको भनाइ छ । ‘धानको रोपाइँबाहेक अन्य कारक पनि हुन्छन् । गत वर्ष समयमै मनसुन सक्रिय र उत्पादन राम्रो भए पनि असोज ३१ र कात्तिक १/२ को बेमौसमी वर्षाले झन्डै ५ लाख टन क्षति गर्यो । बजारमा मल अभाव देखिए पनि अनौपचारिक रूपमा भित्रिएको सुनिन्छ । कतिपय किसानले मल पाएका छन्,’ रेग्मीले भने ।
भारतमा पनि खेती घट्यो
विश्वको सबैभन्दा ठूलो धान–चामल निर्यातकर्ता भारतमा यस वर्ष तीन वर्षयताकै न्यून धान खेती भएको छ । मनसुनी वर्षा पर्याप्त नहुँदा यस वर्ष जुलाई अन्तिमसम्ममा रोपाइँ पोहोरको तुलनामा १३.२७ प्रतिशतले कमी आएको भारतको कृषि एवं किसान कल्याण मन्त्रालयले जनाएको छ ।
धान उत्पादन घट्दा भारतको आन्तरिक बजारमा त असर पर्छ नै, उसमाथि आश्रित अरू देश पनि समस्यामा पर्नेछन् । भारतले १ सयभन्दा बढी देशमा धान–चामल निर्यात गर्छ । विश्वभर हुने धान तथा चामलको कारोबारमा भारतको मात्रै करिब ४० प्रतिशत हिस्सा छ । नेपाल, बंगलादेश, चीन र मध्यपूर्वी देश उसमाथि बढी निर्भर छन् ।
भारतमा खासगरी बंगाल र उत्तरप्रदेशमा पर्याप्त वर्षा नहुँदा धान खेती न्यून भएको हो । यी दुई राज्यले मात्र भारतभर उत्पादन हुने धानको करिब एक चौथाइ हिस्सा ओगट्छन् । ‘आजतक’ का अनुसार उत्तरप्रदेशमा सबैभन्दा धेरै ३५.२९ प्रतिशतले कमी आएको छ । त्यस्तै छत्तिसगढमा १९.६९, मध्यप्रदेशमा ९.६३ र बिहारमा ८.७७ प्रतिशतले धानखेती घटेको छ । नेपालमा जस्तै भारतमा पनि धानखेती मनसुनी वर्षामा निर्भर छ । अगस्ट र सेप्टेम्बरमा पनि रोपाइँ हुने भएकाले खेती केही बढ्ने अनुमान गरिएको छ ।
प्रकाशित : श्रावण २४, २०७९ ०६:५२