सामाजिक सञ्जालका कारण खस्कियो झण्डाको व्यापार
काठमाडौँ — यसअघिका चुनावमा बागबजारका सडक र गल्लीहरू विभिन्न राजनीतिक दलका झण्डाहरूले झकिझकाउ हुन्थे । झण्डा छाप्ने पसलमा चुनावी चटारो देखिन्थ्यो । तर, यसपाली माहोल सुस्त छ । पार्टीहरूले र्यालीको सट्टा सामाजिक सञ्जालमार्फत् चुनावी प्रचारप्रसार गरेकाले झण्डा व्यवसायमा कमी आएको व्यापारीहरू बताउँछन् ।
‘पहिले–पहिलेको चुनावमा दैनिक ८ देखि १० हजार पिसको अर्डर आउँथ्यो,’ व्यापारी नरेश चौधरी भन्छन्, ‘किन्न आउनेहरू पनि उत्तिकै हुन्थे । अहिले ७/८ सय पिस मात्र अर्डर आउँछ । किन्ने मान्छेको आवात–जावत नै छैन ।’ अघिल्ला चुनावको दाँजोमा यसपटक ८५ प्रतिशत काम घटेको चौधरीले बताए । चुनावमा पार्टीका झण्डा, टिसर्ट, क्याप बेचेर आफूहरूले कुनै बेला १५ देखि २० लाख रुपैयाँ कमाउने गरेको व्यापारीहरूको भनाइ छ । यस वर्ष भने पार्टीका झण्डा बनाएर मौज्दात राख्दा पनि कोही किन्न आएका छैनन् ।
निर्वाचन आचारसंहितले टिर्सट र क्याप उत्पादन, प्रयोग, विक्रि-वितरण र प्रदर्शनमा रोक लगाउँदा व्यापार स्वात्तै घटेको व्यापारीहरूको अनुभव छ । आचारसंहित २०७८ को परिच्छेद २ को दफा ४ मा राजनीतिक दल वा उम्मेदवारको निर्वाचन चिन्ह अंकित ज्याकेट, कमिज, भेस्ट, टिसर्ट, टोपी वा क्याप, गम्छा, मास्क, लकेटलगायत सांकेतिक सामग्री उत्पादन, प्रयोग, विक्रि-वितरण, प्रदर्शन गर्न वा गराउने नहुने उल्लेख छ ।
‘पहिलाको चुनावमा सुरुमा टिसर्ट, क्याप प्रयोग गर्न दिइएको थियो तर पछि दिइएन,’ व्यवसायी शंकर मानन्धरल भन्छन्, ‘तर, यसपाली सुरुमै रोक लगाइयो । चुनावका लागि टिसर्ट अर्डर आएको भए पनि पछि फिर्ता पठाउनुपर्यो ।’ अब झण्डाको अर्डर आएमा २३/२४ गतेसम्म छाप्ने र अर्डर नआए मौज्दात झण्डा मात्रै बेच्ने उनले बताए । चुनावताका बागबजारका सबै व्यवसायी झण्डा बेच्नतिर लाग्दा प्रतिस्पर्धा अत्यधिक बढेको मानन्धरको भनाइ छ ।
साइजअनुसार झण्डाको मूल्य १७ रुपैयाँदेखि ३ सय रूपैयाँसम्म पर्छ । तर, व्यापार नभएकाले सस्तोमै बेच्ने गरेको व्यापारी सञ्जय खत्रीले बताए । ‘किन्ने मान्छे नआउँदा झण्डाको मूल्य सस्तो भयो, कच्चा पदार्थको मूल्य महंगो छ,’ उनी भन्छन्, ‘पहिला चुनाव आउँदा व्यापार धेरै हुने गरे पनि यसपाली ठप्प छ ।’ बागबजारका लगभग प्रत्येक घरमा कम्तीमा एउटा डिजाइन एन्ड प्रिन्टिङ प्रेस छन् । प्रेसमा मात्रै नभएर लुगा पसल, पुस्तक पसलमा समेत झण्डा बेच्न राखिएको देखिन्छ ।
‘पहिला चुनावमा मात्र १० देखि २० लाख रुपैयाँ कमाइन्थ्यो, यो चोटी २ लाख कमाउन पनि मुस्किल होला जस्तो छ,’ व्यवसायी रत्न खड्गी भन्छन्, ‘झण्डा छाप्न भ्याइ–नभ्याइ हुनुपर्ने समय हो अहिले । तर, त्यस्तो छैन । दिनमा ६/७ सय पिस मात्र बिक्रि भइरहेको छ, अर्डर पनि कम छ ।’ यसपाली र्यालीभन्दा फेसबुकबाट धेरै मार्केटिङ गरिएकाले झण्डाको व्यापार सुकेको उनको बुझाइ छ ।
मनोनयन दर्ता सकिएपछि झण्डा किन्न आउनेको भिड हुने व्यापारीहरूले अनुमान गरेका थिए । त्यो पनि भएन । पहिलाको चुनावमा मागअनुरुप झण्डा छाप्न नसकिएकाले व्यवसायी रमा बस्नेतले यसपाली महिना दिनअगाडि नै विभिन्न पार्टीका झण्डा छाप्न सुरु गरेकी थिइन् । तर, विक्रि नहुँदा करिब ६ लाख रुपैयाँको झण्डा पसलमै थन्किरहेको सुनाइन् । ‘पहिला खोज्दै आउँथे, छाप्दा-छाप्दै अवस्थामा झण्डा उठाएर लैजान्थे,’ उनले भनिन्, ‘यसपाली छापेका झण्डा पनि लिन आएका छैनन् ।’ झण्डा मौज्दात भएकाले बिहेको कार्ड, स्कुलका टिसर्ट प्रिन्ट गरिरहेको उनले सुनाइन् । ‘अहिलेसम्म एक लाख जतिको बेचियो होला,’ उनले भनिन्, ‘धेरै बेच्नेले ३/४ लाख रुपैयाँको बेचे होलान् । यसपालि यति नै हाेलाजस्तो छ ।’