खाने तेल नै धेरै निर्यात

निर्यात व्यापार गत वर्षको पहिलो ५ महिनाको तुलनामा १०५ प्रतिशत बढी हो । निर्यात व्यापार बढ्नुको मुख्य कारण भटमास, प्रशोधित पाम र सूर्यमुखीको तेल हुन् । कुल निर्यातमध्ये खाने तेल मात्रै ६० अर्ब २७ करोड ५ लाख रुपैयाँको निकासी भएको छ ।

निर्यात भएका वस्तुमध्ये पहिलो नम्बरमा प्रशोधित भटमास तेल छ । यो तेल ५ महिनामा ३० अर्ब ५५ करोड ८ लाख रुपैयाँको निर्यात भएको विभागको तथ्यांक छ । उक्त मूल्य गतवर्षको पहिलो ५ महिनाको तुलनामा १ सय २६ प्रतिशत बढी हो । दोस्रोमा प्रशोधित पाम तेल २७ अर्ब ४२ करोड ७३ लाख रुपैयाँको निर्यात भएको छ । सरकारले निर्यात बढाउन सहुलियत दिएको पाम तेल प्रशोधन भएर भारत निर्यात हुने गरेको छ ।

व्यवसायीहरूले मलेसिया र इन्डोनेसियाबाट पाम तेलको कच्चा पदार्थ आयात गर्छन् । नेपालमा उत्पादन नहुने पाम तेल भारतले आयातमा कडाइ गरेपछि निर्यात हुन सकेन, जसले गर्दा ५ महिनामा करिब ४ लाख रुपैयाँको मात्रै निर्यात भएको थियो । भारतले आयातमा खुकुलो नीति लिएपछि भने अहिले नेपालबाट निर्यात पुनः बढेको हो । आठौं नम्बरमा सूर्यमुखीको प्रशोधित तेल २ अर्ब २८ करोड ५२ लाख रुपैयाँको निर्यात भएको विभागको तथ्यांक छ । उक्त मूल्य गत वर्षको ५ महिनाको तुलनामा ५ सय १२ प्रतिशत बढी हो ।

जानकारका अनुसार खाने तेलले मुलुकको निर्यात व्यापार बढाए पनि मूल्य अभिवृद्धि गर्दैन । यसले मुलुकभित्र पर्याप्त रोजगारी पनि सृृजना हुँदैन । राजस्वमा पनि योगदान पुग्दैन । ‘कच्चा पदार्थ आयात गरेर नेपालमा प्रशोधन मात्रै गर्ने हो । कतिपय उद्योगले प्रशोधित नै आयात गरेर पुनः निर्यात पनि गर्छन्,’ अर्थविद् केशव आचार्यले भने, ‘भारतमा जीएसटी लगाइएको छ । नेपालबाट निर्यात गर्दा व्यवसायीले अनुदान पाउँछन्, आयात महसुल पनि न्यून छ । निर्यात बढे पनि यसले अर्थतन्त्रमा योगदान गर्दैन ।’

भारतले मलेसियाबाट आयातित कच्चा पदार्थमा करिब ४० प्रतिशत भन्सार लगाउने गरेको आचार्यले बताए । नेपालका कतिपय वस्तुमा भने छुट दिएको छ, जसले गर्दा भारतमा पाम तेलको माग बढ्दो छ । पाम तेलले समग्र निर्यातको आकार बढाएपछि दुई वर्षअघि भारतको वाणिज्य विभागअन्तर्गतको वैदेशिक व्यापार निर्देशनालयले परिपत्र जारी गर्दै प्रशोधित तेलको पैठारीमा रोक लगाएको थियो । भारतको राजनीतिक–कूटनीतिक द्वन्द्वका कारण निकासीमा रोक लागेपछि निर्यात घटेको थियो । त्यसपछि पटकपटक अवरोध भएको थियो, जसले गर्दा निर्यात हुन सकेन । अहिले भने पामको निर्यात फेरि बढेको हो । भारत र नेपालको भन्सारबीचको फरकले भारतमा तेलको माग बढिरहेको आचार्यले बताए ।

नेपालमा २६ हजार हेक्टरमा भटमास खेती गरिने कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयको तथ्यांक छ । यसबाट वार्षिक करिब ३४ हजार ४ सय ३४ टन उत्पादन हुन्छ । तेलहन (तोरी, आलस, सनफ्लावर) खेती २ लाख ६१ हजार ४ सय ३२ हेक्टरमा हुन्छ । यसबाट वार्षिक २ लाख ७४ हजार ५ सय ४ टन उत्पादन हुन्छ । उक्त उत्पादन स्वदेशी उपभोक्तालाई नै पुग्दैन । नेपाली उद्योगीले ब्राजिल, अर्जेन्टिना, क्यानडा, अस्ट्रेलिया, युक्रेनलगायत मुलुकबाट कच्चा पदार्थ क्रुड सोयाबिन र सनफ्लावर तेल आयात गर्छन् । त्यसलाई प्रशोधन गरेर भारत पठाउँछन् । ‘कुन दिन भारतले आयात रोक्छ वा कर घटाउँछ, त्यसपछि फस्ने नेपाली बैंक हुन् । नेपाली बैंक डुब्नु भनेको जनता डुब्नु हो,’ आचार्यले भने ।

तेलपछि ४ अर्ब ८१ करोड २६ लाखको सेन्थेटिक यार्न, ३ अर्ब ७५ करोड ७९ लाखको ऊनी गलैंचा कार्पेट, ३ अर्ब २२ करोड ४८ लाखको तयारी कपडा र २ अर्ब ८७ करोड ६ लाख रुपैयाँको जुटका बुनिएका कपडा निर्यात भएको विभागको तथ्यांक छ । आयात व्यापारमा पनि भटमास र पाम तेल अगाडि छन् । ५ महिनामा ८ खर्ब ३८ अर्ब ४० करोड रुपैयाँको आयात भएकामा पहिलो नम्बरमा ४९ अर्ब २ करोड रुपैयाँको डिजेल छ । गत वर्षको पहिलो ५ महिनामा भने २३ अर्ब ४३ करोड रुपैयाँको मात्रै डिजेल आएको थियो ।

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा भइरहेको मूल्य वृद्धिका कारण डिजेल खरिदमा बढी रकम बाहिरिएको विभागले बताएको छ । गत वर्ष प्रतिलिटर औसत ४१ रुपैयाँमा खरिद गरिएको डिजेल अहिले ७४ रुपैयाँ पुगेको छ । परिमाणमा १४ प्रतिशत वृद्धि भए पनि रकममा भने १ सय ८ प्रतिशत बढेको विभागले जनाएको छ । डिजेलपछि दोस्रो नम्बरमा भने भटमासको तेल कच्चा पदार्थ नै आयात भएको छ । विभागका अनुसार ५ महिनामा ३३ अर्ब ६६ करोड ५५ लाखको भटमासको कच्चा पदार्थ र तेस्रो नम्बरमा २४ अर्ब ६१ करोड ७६ लाखको कच्चा पाम तेल आयात भएको छ । चौथो नम्बरमा भने पेट्रोल २४ अर्ब १० करोड ७ लाखको आयात भएको छ । यसैगरी २३ अर्ब ११ करोड ७ लाखको एलपी ग्यास आयात भएको विभागको तथ्यांक छ ।

५ महिनामा आयात निर्यातसँगै व्यापार घाटा पनि बढेको छ । कोभिड संक्रमण घटेपछि समग्र अर्थतन्त्र चलायमन भइरहेकाले वैदेशिक व्यापार पनि बढिरहेको विभागका महानिर्देशक नारायणप्रसाद सापकोटाले जानकारी दिए । ‘अर्थतन्त्र विगतकै जस्तो बन्न थालेकाले व्यापार बढिरहेको छ,’ उनले भने । ५ महिनामा कुल वैदेशिक व्यापार ९ खर्ब ४१ अर्ब ३२ करोड भएको विभागको तथ्यांक छ । यसमध्ये ७ खर्ब ३५ अर्ब ४८ करोड रुपैयाँको व्यापार घाटा भएको छ । घाटा ५ महिनाको तुलनामा ५४.७० प्रतिशत बढी हो ।