बजेट नहुँदा ४४ मठमन्दिर पुनर्निर्माण हुन सकेनन्

स्रोत सुनिश्चित नभएसम्म ठेक्का गर्न नसकिने विभागका महानिर्देशक दामोदर गौतम बताउँछन् । ‘मठमन्दिरको पुनर्निर्माणमा चाहिने रकम अर्बमा छ, विनियोजित रकम करोडमा छ,’ उनले भने, ‘यस्तो अवस्थामा कसरी काम गर्न सकिन्छ ?’ अहिले स्रोत सुनिश्चित गरेर काम गर्न नसके बजेटकै कारण भविष्यमा निर्माण रोकिन सक्ने उनको भनाइ छ । ‘अहिले जति छ, त्यति बजेटले काम गरौंला । तर अर्को वर्ष बजेट आउने निश्चित हुनुपर्‍यो,’ गौतमले भने, ‘थोरै बजेटमा काम थाल्दा गुणस्तर र मूल्यवृद्धिका कुरा पनि हुन्छन्, एकै पटक बजेट आउँदा काम गर्न पनि सजिलो हुने थियो ।’

चालु आर्थिक वर्ष २०७७/७८ का लागि विनियोजित बजेट २६ करोड १५ लाख रुपैयाँ छ । थोरै बजेटमा काम हुन नसक्ने भएकाले विभागले सम्पन्न हुँदासम्म लाग्ने बजेट माग गरेको जनाएको छ । विभागका अनुसार ४४ वटा मठमन्दिरको लागत अनुमान १ अर्ब ६४ करोड २ लाख ४० हजार ७ सय १३ रुपैयाँ छ । ‘अहिलेसम्म कुनै पनि मठमन्दिरको ठेक्का गर्न सकिएको छैन,’ उनले भने, ‘स्रोत सुनिश्चित भए हामीलाई खरिद प्रक्रिया अघि बढाउन सजिलो हुन्थ्यो ।’ उपत्यकाभित्र २७ र बाहिर १७ वटा मठमन्दिरको संरक्षण, पुनर्निर्माण र मर्मत गर्नुपर्नेछ ।

बहुवर्षीय कार्यक्रमका लागि बजेट स्वीकृत भएर आएपछि मात्र ठेक्कामा जान सकिने विभागका प्रवक्ता रामबहादुर कुँवर बताउँछन् । विभागको योजना शाखाका अनुसार सबै योजना पूरा हुन ३ अर्ब रुपैयाँभन्दा बढी लाग्छ । अन्य मठमन्दिरको पनि ठेक्का हुन सकेको छैन । ‘कुनैको पनि काम सुरु भएको छैन,’ योजना शाखाका एक कर्मचारीले भने । विनियोजित बजेट पनि फ्रिज हुने अवस्था आए अन्य काममा खर्च गरिने शाखाले जनाएको छ । ‘गारो लगाउँदै गयो, तर छाना लगाउन पाइएन भने बजेटले रोकिने हुन्छ,’ ती कर्मचारीले भने, ‘केही समय कुर्छौं, आउँदै आएन भने जति बजेट र जति काम हुन्छ, त्यति नै भए पनि गर्छौं ।’ पछि बजेट आए त्यसलाई नियमित गरिने विभागको भनाइ छ ।

धेरैजसो मन्दिर उपत्यकाभित्रकै छन् । आर्थिक वर्ष सकिन धेरै समय बाँकी छैन । ‘चाँडो स्वीकृत भएदेखि ठेक्का प्रक्रियामा जान पनि चाँडो हुने थियो,’ महानिर्देशक गौतमले भने, ‘जति ढिला भयो, काममा पनि त्यति नै सुस्ती आउँछ ।’ भूकम्पले क्षति पुर्‍याएको लामो समयसम्म पनि मन्दिर पुनर्निर्माण नहुँदा पूजापाठको कामसमेत प्रभावित बनेको छ । चहलपहल हुने मन्दिर नै सुनसान छन् । राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणका प्रवक्ता गोपालप्रसाद अर्यालले पनि पुरातात्त्विक सम्पदा पुनर्निर्माणको काम गर्नुपर्ने प्रोजेक्टको संख्या र विनियोजित बजेटबीचमा तालमेल नमिलेको बताए । ‘४४ वटा मठमन्दिर पुनर्निर्माणका लागि ठूलो रकम चाहिन्छ, चालु आर्थिक वर्षमा विनियोजित बजेटले योजना नसकिने अवस्था छ,’ उनले भने । बर्सेनि काम गरिरहनुपर्ने र बजेट पनि थपिरहनुभन्दा एकै पटक ठेक्का गरेर काम गर्दा सहज हुने उनको भनाइ छ ।