झन्डै ७ खर्ब निक्षेपको बिमा

अघिल्लो आर्थिक वर्षको तुलनामा गत आवको यो रकम करिब ८६ अर्ब रुपैयाँले बढी हो । वाणिज्य बैंक, विकास बैंक, फाइनान्स कम्पनी र दुई वटा लघुवित्त वित्तीय संस्था (निर्धन उत्थान र छिमेक) गरी ७० वटा संस्थामा रहेको व्यक्तिगत खाताको रकम बिमा भएको हो । अघिल्लो आवमा ८५ वटा वित्तीय संस्थाको २ करोड २१ लाख वटा खातामा रहेको ६ खर्ब ३ अर्ब रुपैयाँ निक्षेपको बिमा भएको थियो ।

राष्ट्र बैंकको निर्देशनअनुसार क, ख र ग वर्गका वित्तीय संस्थाले आफ्नो संस्थामा रहेको प्राकृतिक व्यक्तिको खातामा रहेको रकममध्ये प्रतिखाता ३ लाख रुपैयाँका दरले बिमा गर्नुपर्छ । ०७६ असारसम्म ८५ वटा बैंक तथा वित्तीय संस्थामा रहेको ६ खर्ब ३ अर्ब रुपैयाँ बराबरको निक्षेप बिमा भएको थियो । आव ०७५/७६ को बजेट वक्तव्यमार्फत सरकारले निक्षेप बिमाको सीमा बढाएर प्रतिखाता २ लाखबाट ३ लाख रुपैयाँ पुर्‍याएको थियो । यो सुविधा व्यक्तिगत निक्षेप खातामा मात्र हो । संस्थाले जम्मा गर्ने निक्षेप (कम्पनीले जम्मा गरेको) खातामा बिमा हुँदैन । निक्षेप बिमा गरेपछि कुनै कारणले बैंक तथा वित्तीय संस्था डुबे (खारेजी गएमा) त्यस संस्थामा निक्षेप गर्ने प्रत्येक व्यक्तिगत निक्षेपकर्ताले बढीमा ३ लाख रुपैयाँ भुक्तानी पाउँछन् । बैंक तथा वित्तीय संस्थामा रहेको निक्षेपमध्ये एउटा संस्थामा एक व्यक्तिको मात्र निक्षेप सुरक्षण हुने हो । उदाहरणका लागि एक संस्थामा एकै व्यक्तिको एकभन्दा बढी खाता भए पनि ती सबै खातामा रहेको निक्षेप सुरक्षण हुने होइन । तर सोही व्यक्तिको एकभन्दा बढी बैंक तथा वित्तीय संस्था खाता भए पनि रहेका खातामा ३ लाखका दरले बिमा हुन्छ ।

साना निक्षेपकर्ताको बचत सुरक्षित गर्ने उद्देश्यले सरकारले करिब एक दशकअघि यस्तो कार्यक्रम ल्याएको हो । यो प्रावधानअन्तर्गत हालसम्म हिमालय फाइनान्सका निक्षेपकर्ताले करिब ११ करोड रुपैयाँ फिर्ता पाइसकेका छन् । हिमालय फाइनान्स खारेजीमा गएपछि त्यो संस्थामा निक्षेप गर्ने व्यक्तिगत निक्षेपकर्ताले साविकको व्यवस्थाअनुसार बढीमा २लाखका दरले रकम फिर्ता पाएका थिए ।

निक्षेप सुरक्षणका लागि बैंक तथा वित्तीय संस्थाले निक्षेप तथा कर्जा सुरक्षण कोषसँग निक्षेप सुरक्षणबारे सम्झौता गर्नुपर्छ । यो एक प्रकारको निक्षेप बिमा हो । तर अन्तर्राष्ट्रिय प्रचलनअनुसार यस्तो बिमालाई निक्षेप सुरक्षण नै भनिने भएकाले नेपालले पनि त्यही अनुसरण गरेको हो । नेपालमा यसको आधिकारिक निकाय निक्षेप तथा कर्जा सुरक्षण कोष हो । ०३१ सालदेखि कर्जा सुरक्षण गर्दै आएको कोषले ०६७ देखि निक्षेपको पनि सुरक्षण गरिरहेको छ । कोषका अनुसार गत असारसम्म ७ लाख ६० हजार ऋणीको ५७ अर्ब ४७ करोड रुपैयाँबराबरको कर्जाको बिमा भएको छ । अघिल्लो आवको अन्त्यसम्म ३ लाख ५८ हजार ऋणीको २२ अर्ब २४ करोड रुपैयाँबराबर कर्जाको बिमा भएको थियो ।

गत जेठसम्म बैंक तथा वित्तीय संस्थामा ३ करोड १८ लाख ८५ हजार निक्षेप खाता खुलेका छन् । तीमध्ये व्यक्तिगत खाता २ करोड ६० लाखभन्दा केही बढी छन् । बाँकी संस्थागत हुन् । साना तथा मझौला उद्यम (एसएमई) अन्तर्गत गत आवको अन्त्यसम्म १ हजार १८ ऋणीको १ अर्ब ७४ करोड रुपैयाँ बराबर कर्जा सुरक्षण भएको छ । अघिल्लो आवमा ७ सय ४२ ऋणीको १ अर्ब २४ करोड रुपैयाँबराबर कर्जाको बिमा भएको कोषले जनाएको छ ।

‘असारसम्म ३ हजार ९ सय १८ जना ऋणीले लिएको २ अर्ब ३७ करोड रुपैयाँ कृषि कर्जाको बिमा भएको छ,’ कोषले भनेको छ, ‘अघिल्लो आवको अन्त्यसम्म ३ हजार ८ सय ऋणीको २ अर्ब १९ करोड रुपैयाँबराबर कृषि कर्जाको बिमा भएको थियो ।’ यस्तै ब्याज अनुदानको सहुलियत कर्जाअन्तर्गत ७ हजार ८ सय जना ऋणीको २ अर्ब ९६ करोड रुपैयाँ बराबरको बिमा भएको छ । अघिल्लो आवको अन्त्यसम्म २ सय १० वटा ऋणीको ६६ करोड रुपैयाँ बराबरको मात्र सहुलियत कर्जाको बिमा भएको तथ्यांक छ ।

गत आर्थिक वर्षका शैक्षिक कर्जाअन्तर्गत ५ जना ऋणीले लिएको १२ लाख ५० हजार रुपैयाँ बराबर कर्जाको बिमा भएको कोषले जनाएको छ ।