यसपालि छिट्टै रोपाइँ

जानकी–६ का भोलाराज मिश्रलाई यस वर्ष सिँचाइको भन्दा मल अभावले सताएको छ । सधैं मल हालेर रोपाइँ गर्थे । यसपालि बिनामल रोपाइँ गरे । प्राय: किसानले मलबिनै रोपाइँ गरेको उनले बताए । सहकारीमा मल नहुँदा सीमावर्ती भारतीय बजारबाट किनेर ल्याउँथे । यसपालि त्यो पनि सम्भव भएन । स्थानीय तहले मल व्यवस्थापनमा चासो नदिँदा किसान निराश छन् । मिश्रको आठ कट्ठा खेत छ । उनी प्रत्येक वर्ष ‘३१२’ नामक धान लगाउँछन् । कम जमिनमा धेरै फल्ने भएकाले यो जातको धान रोजेको उनले बताए । ‘गाउँपालिकाले नाम मात्रैको बीउ ल्याउँछ,’ उनले भने, ‘उत्पादन बढी हुने धानको बीउ ल्याउँदै ल्याउँदैन ।’

यस वर्ष अघिल्ला वर्षको तुलनामा दुई साताअघि रोपाइँ सुरु भएको कृषि ज्ञान केन्द्र बाँकेका प्रमुख सागर ढकालको भनाइ छ । सिँचाइ समस्या र रासायनिक मल अभावले किसान चिन्तित रहेको उनले सुनाए । गाँज हाल्ने बेलासम्म मल प्रयोग गरे उत्पादनमा कमी नआउने उनले बताए ।

पश्चिम नवलपरासी धान उत्पादनमा अग्रणी मानिन्छ । असार दोस्रो सातासम्म रोपाइँ धमाधम छ । सरावल गाउँपालिका–२ का रामानन्द गुप्ताले दुई बिघा खेतमा धान खेती गर्छन् । उन्नत जातको धान रोपेर धेरै उत्पादन गर्छन् । धान बेचेर वर्षभरिको खर्च धान्छन् । यसपालि लकडाउनले उन्नत जातको बीउ पाएनन् । ‘रैथाने धान खेतीले मजदुरको खर्च पनि उठ्दैन,’ उनले भने, ‘मलबीउ नपाएपछि कसरी खेती गर्नु ?’ जिल्लामा २८ हजार ५ सय हेक्टरमा धान खेती गरिन्छ ।

रूपन्देहीको तिलोत्तमाका शिव चौधरीले लकडाउनका कारण रोपाइँ प्रभावित भएको बताए । ट्रयाक्टर, मल र बीउ समयमा नपाएपछि रोपाइँ ढिलो सकिएको उनको भनाइ छ । लकडाउनका कारण मजदुर नपाएकाले दु:ख बढेको उनले सुनाए । पहिले नै राखेको ब्याडमा बीउ सुकेर समस्या हुने हो कि भन्ने चिन्ता गर्दागर्दै सकिएको उनले सुनाए । यस पटक प्रशस्त वर्षा भएकाले पानीको समस्या नभएको उनले बताए । रूपन्देहीमा ८० हजार १ सय २२ हेक्टर जमिनमा धान खेती गरिन्छ । प्रदेशका तराईका ६ जिल्लामा कोरोना संक्रमित धेरै छन् । संक्रमणको बेवास्ता गर्दै किसान रोपाइँमा व्यस्त देखिन्छन् । समयमै वर्षा भएकाले उत्साहित पनि छन् । तर आवश्यक मल र बीउ उपलब्ध नहुँदा निराशा व्यक्त गर्छन् ।

कपिलवस्तुको यशोधरा गाउँपालिका–८ बाँसखोरकी वसन्त माली यस वर्ष असार १५ अगावै रोपाइँ सकिने भएपछि खुसी छन् । ‘सधैं साउनमा सकिन्थ्यो,’ उनले भने, ‘यस पटक कोरोनाका कारण पनि छिट्टै रोपाइँ भइरहेको छ ।’ जिल्लामा संक्रमण उच्च रहेका बेला उनले जेठ पहिलो साता बीउ छरेका थिए । तीन सातामा तयार भयो । जेठ अन्तिममा रोपाइँ सुरु गरे । अहिले आठ बिघाभन्दा बढी खेत रोपेर सक्नै लागेको उनले बताए । यसपालि गाउँमै खेताला पाइए । कपिलवस्तु नगरपालिका–९ बन्डीहुलीका अब्दुल रसिद खाँको पनि पाँच बिघाभन्दा बढी खेत रोपेर सकिन थाल्यो । ‘महामारीले फुर्सद थियो,’ उनले भने, ‘बीउ राखिहालें । समयमै वर्षा भयो । बीउ हलक्क बढ्यो । स्थानीय मजदुर पाइएपछि धमाधम रोपाइँ थालेको उनले बताए ।

भाइरस संक्रमणका बेला फुर्सदिला भएका किसानले समयमै बीउ छरे । वर्षा पनि निरन्तर भयो । मौसमले पनि साथ दियो । संक्रमणको डरले घरमा बस्दाबस्दा हैरान भएका किसान खेतमा व्यस्त हुन थालेका छन् । ‘मन भुलाउन खेतका आली चहार्न थालियो,’ मायादेवी गाउँपालिका बिजुवाका कृष्णनारायण तिवारीले भने, ‘रोपाइँको माहोल छ ।’ अहिले यहाँ रोपाइँको माचो छ । किसान खेतखेतमा छन् । जिल्लाको उत्तरी क्षेत्रमा बढी रोपाइँ भएको छ भने दक्षिणतर्फ सुरु हुँदै छ । जिल्लामा अहिलेसम्म १५ प्रतिशत मात्रै रोपाइँ भएको कृषि ज्ञान केन्द्रका कृषि अधिकृत वासुदेव पौडेलले बताए । यस वर्षको रोपाइँ गत वर्षको भन्दा अगाडि भइरहेको छ । अहिलेकै गतिमा रोपाइँ भए साउन पहिलो सातामा सकिन्छ ।

‘पानी परिरहेकाले किसान रोपाइँको चटारोमा छन्,’ कपिलवस्तु नगरपालिका–४ मलपरवाका कृषक खैरुल्ला मुसलमानले भने, ‘छिटो रोपाइँ गरेकाले रोग/कीरा लागेन भने उत्पादन बढ्छ ।’ जिल्लामा ८२ हजार हेक्टर खेतीयोग्य जमिनमध्ये यस वर्ष ७१ हजार ५ सय हेक्टरमा धान रोपाइँ हुने अनुमान छ । यहाँ राधा ४, सावित्री, राम, साभा सव वन र सम्पूर्णलगायत धानका जात रोपिएका छन् ।

सन्जु पौडेल (तिलोत्तमा), मनोज पौडेल (कपिलवस्तु), नवीन पौडेल (परासी), मधु शाही (बाँके)

मल र मजदुर नहुँदा पनि ५० प्रतिशत रोपाइँ

धनगढी– सयममा मनसुनी वर्षा सुरु भएकाले किसानले मल र मजदुर अभावबीच पनि रोपाइँ सुरु गरेका छन । कैलालीमा ५० प्रतिशत रोपाइँ सकिएको छ । कोभिड–१९ का डरले मजदुर नपाए पनि जसोतसो रोपाइँ गरिरहेका धनगढी बेलाका खुसीराम चौधरीले बताए । ‘मल पनि पूरै खेतका लागि पाएनौं,’ उनले भने । परिवारका सदस्यबाटै तीन बिघा जग्गा रोपाइँ सकेको उनले जानकारी दिए ।

सामान्य अवस्थामा रोपाइँका बेला ४०/५० जना मजदुर धान रोप्न लगाउने गरेका उनले यसपालि परिवारबाटै काम चलाए । ‘मजदुरलाई रोपाइँमा सहभागी गराउँदा आफूलाई पनि कोरोना सर्ने डर भयो,’ उनले भने । कैलाली थापापुरका गंगा चौधरीले पनि किसानले मल अभावमा रोपाइँ गर्नुपरेको गुनासो गरे । ‘किसानले कहिल्यै पर्याप्त मल पाएनन्,’ उनले भने, ‘यसपालि त ५० बोरी मल प्रयोग गर्ने किसानले आधा पनि पाएनन् ।’

समयमा किसानलाई पर्याप्त मल पुर्‍याउन नसकेको नेपाल कृषि सामग्री कम्पनी लिमिटेडका प्रदेश प्रमुख नवलसिंह बोगटीले स्विकारे । कैलालीमा धान खेतीका लागि ४ हजार डीएपी र ५ हजार मेट्रिक टन युरिया चाहिन्छ । त्यसमध्ये युरिया २ हजार ५ सय ९० र डीएपी २ हजार २५ मेट्रिक टन मात्रै उपलब्ध गराउन सकिएको उनले बताए । पछिल्लो समय ४ सय मेट्रिक टन डीएपी भैरहवाबाट आएको उनले जानकारी दिए ।

वाग्मतीमा २३ प्रतिशत रोपाइँ

हेटौंडा – वाग्मती प्रदेशमा आइतबारसम्म २३ प्रतिशत रोपाइँ सकिएको छ । गत वर्ष भने सोही अवधिमा १० प्रतिशत मात्र रोपाइँ सकिएको थियो । मनसुन छिट्टै सुरु भएकाले रोपाइँ पनि छिटै भएको वाग्मती प्रदेशको कृषि विकास निर्देशनालय हेटौंडाका निर्देशक रवीन्द्रकुमार प्रधानले जानकारी दिए ।

वाग्मतीका १३ जिल्लामध्ये सिन्धुलीमा वर्षा नभएकाले रोपाइँ हुन सकेको छैन । ‘सिन्धुलीमा पानी नपरेकाले रोपाइँ हुन सकेन,’ उनले भने । भक्तपुर र ललितपुरमा आइतबारसम्म ७५ प्रतिशत रोपाइँ सकिएको छ । यसैगरी नुवाकोटमा ७, रामेछापमा १०, धादिङमा ११, मकवानपुरमा १५ र चितवनमा २० प्रतिशत मात्र रोपाइँ सकिएको प्रधानले बताए । यसैगरी रसुवामा २०, दोलखामा ३०, काभ्रेमा ३० र काठमाडौंमा ७० प्रतिशत रोपाइँ सकिएको छ । वाग्मतीका १३ जिल्लामा एक लाख ३० हजार ९८ हेक्टरमा धान खेती गरिन्छ ।