रेसम खेती संकटमा

०६०/६१ सम्म केन्द्रबाट किसानमार्फत उत्पादन गरेको दुई टन कोकुन बिक्री हुन्थ्यो । तर अहिले किसानै पाउन मुस्किल रहेको केन्द्रले जनाएको छ । केन्द्र आफैंले चार हेक्टर क्षेत्रफलमा किम्बु खेती गरी वार्षिक ३० बाकस कोकुन उत्पादन गर्दै आएको छ । यो बिक्रीका लागि नभई बीउ उत्पादनका लागि मात्र प्रयोग हुन्छ । मौसम र किम्बु खेती राम्रो भए साउनदेखि कात्तिकसम्म दुई र चैतदेखि असारसम्म दुई पटक गरी एक वर्षमा चार पटकसम्म किरा पाल्न सकिने केन्द्रले जनाएको छ । ‘एक बाकस किरालाई डाँठसहित १२ सय किलो किम्बु दिनुपर्छ । पात मात्रै हो भने पाँच सय किलो आवश्यक पर्छ,’ धमनियाले भने । किराले समयमै खाना पाउने र वातावरण पनि राम्रो भए एक महिनामा धागो निकाल्न सुरु गर्ने उनले बताए । कृषकस्तरमा धेरै कार्यक्रम भए पनि यसप्रति किसानको आकर्षण नभएको उनको भनाइ छ । काम गर्न सक्ने युवा रोजगारीका लागि बिदेसिएपछि गाउँघरमा भएका बूढापाकाले काम गर्न नसक्ने उनले बताए ।

किम्बुको गुणस्तर पहिले जस्तो नभएको र किरा पनि मर्ने गर्दा रेसम किराको खेती छाडेको बन्दीपुर गाउँपालिका–३ सेराटारका ७० वर्षीय बुद्धिबहादुर जीसीको भनाइ छ । ‘वर्षमा तीन पटक किराको खेती गर्थें । ५०/६० किलोसम्म कोकुन उत्पादन हुने गरेकामा किरा पनि मर्न थालेपछि छाडिदिएँ,’ उनले भने । रेसम खेती कृषक समूह समन्वय समितिका अध्यक्षसमेत रहेका जीसीले करिब १५ वर्ष रेसम किराको खेती गरेका थिए । ‘पहिले कोरिया र जापानबाट फूल आउँथ्यो । पछि यहीँ उत्पादन गर्न थलियो,’ उनले भने, ‘पछिपछि किराहरू किम्बुको पात खाएर धागो दिने बेलामा मर्न थाले । केही गर्दा पनि यो समस्याको समाधान भएन ।’