चोरी पैठारीले नेपाली कपडालाई समस्या

क्षमतावान् उद्योग छन् । धेरै उत्पादनले लागतमा कमी ल्याउँछ । तर, नेपालमा भने भारतको भन्दा ठीक उल्टो छ । उत्पादन लागत बढी छ । धेरै उद्योगहरू छैनन् । त्यसमाथि भन्सार छली गरेर भारतबाट आयात भएका कपडासँग प्रतिस्पर्धा गर्न समस्या भएको हो ।

श्रेष्ठले २० वर्षदेखि नेपाली ढाकाको कारखाना सञ्चालन गर्दै आएका छन् । उनको कारखानाले महिनामा सुती र पोलिस्टारका ४ हजार किलो धागो खपत गर्छ । धागोको प्रतिकेजी ५ सय रुपैयाँ पर्ने उनी बताउँछन् । अहिले ढाकाको प्रयोगमा विभिन्न प्रयोजनका लागि आउन थालेको छ । ढाका जुत्ता, ब्याग, पर्स, दौरा सुरुवाल, टोपीलगायतमा यसको प्रयोग बढ्दो रहेको उनले सुनाए । ‘महिनामा ३० लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार भइरहेको छ,’ उनले भने, ‘१२ जनाले प्रत्यक्ष रोजगार पाइरहेका छन्, टेक्स्टाइल उद्योगबाट रोजगारको अवसर राम्रो छ ।’

टेक्स्टाइल क्षेत्रमै १५ वर्षदेखि काम गर्दै आएका रवि महर्जनले नेपालमै रोजगार गरेर बस्न सकिने बताए । उनले टेक्स्टाइलमै काम गरेर ३ जहान पालिरहेका छन् । २ वर्ष कतारमा विदेशी जीवन बिताएका उनी भन्छन्, ‘विदेश पनि बसियो तर केही गर्न सकिएन, त्योभन्दा नेपालमै काम गरेर खान सजिलो छ ।’ टेक्स्टाइल उद्योगबाट निस्कने आवाजले बाहिर ध्वनि प्रदूषण गर्छ । यसका लागि छुट्टै औद्योगिक ग्राम बनाए स्थानीयलाई राहत मिल्ने सागर कपडा उद्योगका राजमान श्रेष्ठले बताए । ‘यहाँ धागोलाई कलर गर्नर् े(डाइङ), धागो बेर्ने (र्कोन), बिम बनाउने र कपडा बुन्नका लागि १० वटा मेसिन सञ्चालनमा छन्, जसले धेरै आवाज निकाल्छ,’ उनले भने, ‘स्थानीयले गुनासो गर्छन्, त्यसका लागि औद्योगिक क्षेत्र निर्माणमा आए राम्रो हुन्थ्यो ।’ उनले स्थानीय गार्मेन्टका लागि २० वर्षदेखि सुतीका कपडा तयार पार्दै आएका छन् । महिनामा १५ टन धागोबाट २० हजार मिटर कपडा उत्पादन हुने बताए । प्रतिमिटरको ८० रुपैयाँ पर्ने उनी सुनाउँछन् । ‘बजारको मागअनुसार उत्पादन हुन नसकेका कारण पनि नेपाली कपडाको घटेको छ,’ उनले भने, ‘भारतबाटै धागो किनेर भारतसँगै प्रतिस्पर्धा गर्न धेरै समस्या छ ।’

नेपालमा चार किसिमका धागो उद्योग सञ्चालनमा छन् । सुती, सिन्थेटिक्स, पोलिस्टार र एग्रेलिक धागोका उद्योग सञ्चालनमा रहेका छन् । यसका साथै धागो तथा कपडा गार्मेन्टका गरेर ठूला र साना गरी २ हजारको हाराहारीमा उद्योग सञ्चालनमा रहेको नेपाल धागो उत्पादन संघका अध्यक्ष पवन गोल्यानले बताए । ‘यस क्षेत्रले २ लाखभन्दा बढीलाई प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रोजगार दिइरहेको छ ।

नेपालमा अहिलेसम्मकै सबैभन्दा बढी निर्यात हुने वस्तु नै धागो रहेको छ,’ उनले भने, ‘गत वर्ष ८ अर्ब रुपैयाँ बराबरको धागो निर्यात भएको थियो । यो वर्ष अझ बढ्ने अनुमान छ ।’

नेपालबाट सबैभन्दा धेरै निर्यात हुने वस्तु धागो रहे पनि भारतीय खुला सिमानाका कारण भन्सार छली गरी आयात हुने गरेको प्रवृत्तिमाथि उनी जानकार छन् । जसले नेपाली बजारमा परेको प्रभावबारे उनी भन्छन्, ‘कच्चा पदार्थ मात्र भारत तथा थाइल्यान्डबाट आयात हुन्छ । यसमा पनि सुतीको धागो मात्र सबैभन्दा बढी आयात हुनेमा पर्छ । भन्सारमा न्यून बिजकीरणले नेपाली उत्पादनलाई असर परेको हो ।’

उनका अनुसार भन्सारमा न्यून बिजकीरणले गर्दा १ सय रुपैयाँको सामान १०/२० रुपैयाँ पर्छ । अझ गलत विवरणले पनि प्रभाव पार्छ । सुतीमा भन्सार कम छ । त्यसैले सिन्थेटिक्सको धागो सुतीको भनेर आएपछि यसले प्रभाव पार्छ नै । सबैभन्दा पहिले भन्सारमा चोरी पैठारी कम गर्न सरकारले आयातमा कडाइ गर्नुपर्छ । यसका साथै रिटेल पसलमा भ्याट (मूल्य अभिवृद्धि कर) बिल अनिवार्य काट्नुपर्ने बाध्यात्मक अवस्था बनाए चोरीको सामान आफैं निरुत्साहित भएर जान्थ्यो र नेपाली उद्योगीलाई सरकारले राहत दिन सके बजारमा प्रतिस्पर्धामा जान सकिन्छ ।

नेपाली बजारलाई प्रभाव पार्ने भनेको खुला सिमाना रहेको नेपाल कपडा उत्पादक संघका उपाध्यक्ष जितेन्द्र लोहियाले बताए । खुला सिमानालाई व्यवस्थित गर्न सके सुधार आउने उनको बुझाइ छ । यसको अर्को कारण बताउँदै उनले भने, ‘भारत सरकारले भारतीय कपडामा ८ प्रतिशत जीटीएस लगाउँछ । नेपालमा भने १३ प्रतिशत कर लाग्छ । यसले हेर्दा नेपालमा ५ प्रतिशत कपडा महँगो पर्ने देखिन्छ । सरकारले यसमा करमा भारतसँग बराबर गर्नुपर्‍यो कि सहुलियत दिनुपर्‍यो ।’