चीनतिर सुन्तला जात फलको निर्यात बढ्ला ?

सम्झौताअनुसार सुन्तला जातका फलफूलको न्यूनतम गुणस्तर जाँच र निर्यात सुरु गर्ने हो । कृषि विभागको तथ्यांकअनुसार यी फलफूलको उत्पादत्कव घट्दो क्रममा छ । उत्पादित फलफूल करिब दुई महिना मात्रै पुग्छ । सुन्ताला जातलाई रोगले थप समस्या बनाएको छ । यीबाहेक भन्सार प्रक्रियाले निर्यात बढ्नेमा विज्ञ ढुक्क छैनन् ।

पूर्ववाणिज्य सचिव पुरुषोत्तम ओझाका अनुसार चीनसँग २०१० मा ४ हजार ७ सय वस्तुका लागि भन्सार शुल्करहित सम्झौता भएको थियो । तर, सुविधा उपयोग भएन । त्यसपश्चात् २०१४ मा सुविधा बढाएर करिब ८ हजार वस्तुमा पुग्यो । ‘सुविधा बढ्दा पनि निर्यात व्यापार बढेन । निर्यातको तुलनामा आयात सयौं गुणा बढ्यो,’ पूर्ववाणिज्य सचिव ओझाले भने, ‘अहिले पनि गैरभन्सार अवरोधको समस्या छ । भन्सार अवरोध हटाउने विषय प्रोटोकलमा के/कस्तो व्यवस्था गरिएको छ, त्यसले निर्यात बढ्ने/नबढ्ने निर्धारण गर्छ ।’

कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयका प्रवक्ता तेजबहादुर सुवेदीका अनुसार सुन्तला जातका फलफूल निर्यातका लागि २०१२ पनि सम्झौता भएको थियो । क्वारेन्टाइन र ग्रेडिङ समस्याका कारण निर्यात हुन सकेन । ‘सम्झौतामा ५ झिँगा प्रजातिका किरा र दुई प्रकारको ढुसीबाट मुक्त हुनुपर्ने, बगैंचा किरा मुक्त हुनुपर्ने सर्त थियो,’ उनले भने, ‘सानोसानो पकेटमा (बगैंचा) मा रोग र किरामुक्त सम्भव भएन । जसले गर्दा कार्यान्वयन हुन सकेन ।’ अहिले सम्झौतामा केही लचिलो अपनाएको छ ।

चीनले किरा/ढुसी मुक्त भने पनि बगैंचा किरा मुक्त हुनुपर्ने सर्त राखेको छैन । जसले गर्दा निर्यातमा केही सम्भवना भएको उनले बताए । ‘सम्झौताले नयाँ खेती गर्नेलाई सकारात्मक प्रभाव परेको छ । सुन्तला बिक्दैन भन्ने चिन्ता अब रहेन । धनकुटाको सुन्तला जोगबनीदेखि सिलगुडी, पाल्पाको बुटवल हुँदै नजिकैकको बजारमा पुगेको छ,’ प्रवक्ता सुवेदीले भने, ‘अहिले बगैंचाको सर्त हटेको छ । त्यसैले सम्भावना छ ।’

निर्यातका लागि बजार दिन चीन केही लचिलो भए पनि स्वदेशमा उत्पादन भने पर्याप्त छैन । कृषि विभागको तथ्यांकअनुसार अहिलेको उत्पादन दुई महिना मात्रै पुग्छ । कृषि विभागका वरिष्ठ बागबानी अधिकृत नारायण काफ्लेका अनुसार सुन्तला जात फलफूलको कुल क्षेत्रफल ४४ हजार ४ सय २४ हेक्टर हो । उत्पादनशील क्षेत्र २५ हजार ९ सय ६४ हेक्टर हो । उक्त क्षेत्रबाट गत वर्ष २ लाख ४५ हजार १ सय ७३ टन उत्पादन भएको थियो । ‘उत्पादन बिगतको तुलनमा करिब १ प्रतिशतले बढेको छ,’ नारायण काफ्लेले भने, ‘तर, उत्पादन दुई महिनालाई पनि पुग्दैन ।’

अघिल्लो वर्षको तुलनामा उत्पादन बढे पनि २०६४/६५ को तुलनामा उत्पादकत्व घटेको जनाएको छ । विभागका अनुुसार २०६४/७५ मा उत्पादकत्व ११.३ प्रतिशत थियो । अहिले घटेर ९.४ टन प्रतिहेक्टर पुगेको जनाएको छ । ‘जुनार, सुन्तला, कागतीको खपत बढ्दो छ,’ काफ्ले भने, ‘समयमै मल, सिँचाइ, काँटछाँट र रोगका कारण उत्पादन बढ्न सकेको छैन ।’

मन्त्रालयका प्रवक्ता सुवेदीले पनि उत्पादन आन्तरिक बजारमै खपत भएको बताए । दुई/तीन वर्षयता सुन्तलाको उत्पादनमा ह्रास र रोगले उत्पादनमा केही घटेको बताए । व्यापार तथा निकासी प्रवद्र्धन केन्द्रका अनुसार चीनबाट ५७ हजार रुपैयाँको सुन्तला आयात भएको छ ।

निर्यात भने हुन सकेको छैन । स्वदेशी उत्पादनले अपुग भएपछि अन्य मुलुकबाट २ अर्ब ३१ करोड रुपैयाँ सुन्तला जातका फलफूल आयात भएको छ । ‘गत वर्ष सुन्तला खरिदमा १ अर्ब १२ करोड २१ लाख ८९ हजार रुपैयाँ बाहिरिएको देखिन्छ ।

कागतीमा ७२ करोड ५२ लाख रुपैयाँ बाहिरिएको छ,’ केन्द्रका तथ्यांक शाखा वरिष्ठ अधिकृत कृष्ण बजगाईले भने, ‘९९ प्रशितत आयात भारतबाटै हुन्छ । अन्य मुलुकको नगन्य छ ।’ यही अवधिमा ९ लाख ४८ हजार रुपैयाँको सुन्तला जातका फलफूल निर्यात भएको छ ।

बजार विस्तार हुँदा उत्पादन बढ्ने मन्त्रालयको दाबी छ । ‘भारतभन्दा महँगोमा खासामा पठाउन सकिन्छ । क्वारेन्टाइन र ग्रेडिङ प्याकेजिङको समस्या हो,’ सुवेदीले भने, ‘विदेशबाट ग्रेडिङको माग हुन्छ । त्यो पाटो सुधार गर्नुपर्छ ।’ कोल्डस्टोरमा राख्दा फलफूल किरामुक्त हुने बताए ।

यीबाहेक स्वास्थलाई प्रतिकूल असर नगर्ने औषधि प्रयोग गरी उत्पादन वृद्धि तथा निर्यात गर्न सकिने बताए । विभागका अनुसार सुन्तला उत्पादन मंसिरदेखि पुसको अन्तिमसम्म हुन्छ । माग भने भदौदेखि हुन्छ । जसले गर्दा आयात बढ्छ । काफ्लेका अनुसार बागबानी विकास कार्यक्रमअन्तर्गत सुन्तला बगैंचा सुदृढीकरण कार्यक्रम जिल्ला कृषि विकास कार्यालय कास्की, पर्वत, म्याग्दी, स्याङ्जा, लमजुङ, पर्वत, तनहु, धादिङ र गोर्खा गरी १३ जिल्लामा कार्यक्रम सञ्चालन हुन्छ । यसले उत्पादन र व्यावसायिक खेतीको विस्तार हुने उनको दाबी छ ।

‘बगैंचा व्यवस्थापनका लागि संघसँगै प्रदेश सरकारलाई पनि जिम्मेवारी दिएको छ । आगामी वर्ष उत्पादन क्रमश: बढ्ने अपेक्षा गरेका छौं,’ काफ्ले भने, ‘१० वर्षभित्रै आत्मर्निभर हुने अपेक्षा गरेका छौं ।’

विभागका अनुसार सुन्तलाको कुल क्षेत्रफल २७ हजार १ सय ५० हेक्टर हो । उत्पादनशील क्षेत्रफल १६ हजार १ सय ५५ हेक्टर हो । उक्त क्षेत्रफलबाट १ लाख ६१ हजार ४ सय ३४ टन उत्पादन भएको थियो । जुनारको कुल ६ हजार २ सय ७७ हेक्टरमा खेती हुन्छ । उत्पादशील क्षेत्रफल ३ हजार ८ सय ६५ हेक्टर हो । गत वर्ष ४१ हजार ५ सय ५६ टन उत्पादन भएको थियो । यस्तै कागतीको क्षेत्रफल ८ हजार ८ सय ७६ हेक्टर हो । उत्पादशील क्षेत्रफल ४ हजार ६ सय १२ हेक्टर हो । यस क्षेत्रफलबाट ३१ हजार ३ हेक्टर उत्पादन भएको उल्लेख छ ।