१२ महिनामा भित्रियो पौने ९ खर्ब रेमिट्यान्स

गत आर्थिक वर्षका सुरुका महिनामा रेमिट्यान्स वृद्धिदर उच्च भए पनि पछिल्ला महिनामा निरन्तर रूपमा घटदै गएको थियो । सोही क्रममा असारसम्म आइपुग्दा रेमिट्यान्स वृद्धिदर १५ प्रतिशतको हाराहारीमा बसेको छ । यसको अर्थ अघिल्लो आर्थिक वर्षको तुलनामा गत वर्ष थप १ खर्ब रुपैयाँभन्दा केही बढी रकम रेमिट्यान्समार्फत नेपाल आएको हो ।

गत आर्थिक वर्षको अघिल्ला तीन महिना (साउन, भदौ र असोज) मा लगातार बढेको रेमिट्यान्स वृद्धिदर त्यसपछिका महिनामा घटेको हो । खासगरी अमेरिकी डलरको मूल्यमा आएको गिरावटसँगै, बैंक तथा वित्तीय संस्थामा निक्षेपको ब्याजदर घटेकाले गत मंसिरपछि रेमिट्यान्स वृद्धिदर पनि घटेको जानकारहरू बताउँछन् ।

गत वर्षको रेमिट्यान्स आप्रवाह सोही अवधिको कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी) को अनुपातमा करिब २५ प्रतिशत मात्र हो । यसअघि यस्तो अनुपात जीडीपीको २९ प्रतिशतसम्म पुगेको थियो ।

निर्यात, पर्यटनलगायत बाह्रय क्षेत्र अपेक्षित रूपमा विकास हुन नसकेको बेला विदेशी मुद्राको प्रमुख स्रोत रेमिट्यान्स मात्र बनेको छ । विगतमा व्यापार घाटा भन्दा रेमिट्यान्स आप्रवाह धेरै रहेको अवस्था थियो । त्यतिबेला व्यापार घाटाको कमीलाई रेमिट्यान्सले क्षतिपुर्ति गरेकाले चालू खाता र शोधानान्तरमा चाप परेको थिएन ।

केही वर्षयता परिस्थिति बदलिएको छ । व्यापारघाटा अकासिएको छ । रेमिट्यान्स वृद्धिदर घटदो छ । गएका दुई वर्षका प्रायः सबै महिना चालु खाता र शोधनान्तर ऋणात्मक हुनु यसैको प्रभाव भएको अर्थविदहरू बताउँछन् ।

रोजगारीका लागि बिदेसिने नेपालीको संख्या घट्नुका साथै सरकार नागरिकलाई विदेशी विनिमय सटही सुविधमा कडाइ गरेकाले अपेक्षित रूपमा रेमिट्यान्स बढ्न नसकेको राष्ट्र बैंकका पूर्वकार्यकारी निर्देशक नरबहादुर थापाले बताए । ‘विगतका वर्षमा कामका लागि मेलेसिया, दुबई, कतारलगायत राष्ट्र जाने नेपाली धेरै थिए,’ उनले भने, ‘अहिले परिस्थिति बदलिएको छ, जापान, अस्ट्रेलिया, अमेरिकालगायत ठूला राष्ट्रमा अध्ययन भिसामा जाने नेपाली धेरै छन् ।’ उनीहरूले अध्ययनसँगै काम पनि गर्ने भएकाले पछिल्ला वर्षमा अमेरिकालगायत राष्ट्रबाट मुलुक भित्रिने रेमिट्यान्स बढेको उनको भनाइ छ ।

‘जीडीपीको अनुपातमा रेमिट्यान्स २५ प्रतिशत छ, यो गत वर्षकै हाराहारीमा हो, अब योभन्दा तल जानु हुँदैन,’ उनले भने ।

एकातिर डलरको विनिमय दर घटेको तथा नेपालमा पनि बैंक ब्याजदर बढ्न नसक्दा रेमिट्यान्स वृद्धिदरमा कमी आएको जानकारहरू बताउँछन् । यसअघि ब्याजदर उच्च हुँदा राम्रो प्रतिफल कमाउने आशले आएको रेमिट्यान्स अहिले ब्याजदर कम भएकाले केही घटेको हुन सक्ने उनीहरूको अनुमान छ ।

गत आर्थिक वर्ष वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीको संख्या ३७.३ प्रतिशतले घटेको छ । रोजगारीका लागि अन्तिम श्रम स्वीकृतिका आधारमा उक्त तथ्यांक निकालिएको हो । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो संख्या ८.२ प्रतिशतले घटेको थियो । सो अवधिमा पुनः श्रम स्वीकृतिका आधारमा वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीको संख्या ५.४ प्रतिशतले बढेको देखिन्छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा यस्तो संख्या १.३ प्रतिशतले घटेको थियो ।

नेपाल भित्रने रेमिट्यान्समध्ये करिब ७० प्रतिशतभन्दा बढी खाडी मुलुकबाट आउने गरेको छ । खाडी राष्ट्रहरूमध्ये पनि साउदी अरब, कतार, कुवेत, युनाइटेड अरब इमिरेट्स (दुबई) र बहराइनबाट मात्र उक्त रकम नेपाल भित्रिएको हो । सो क्षेत्रका सदस्य राष्ट्र ओमनबाट औपचारिक माध्यमबाट रेमिट्यान्स भित्रने गरेको छैन ।

हाल परिस्थिति बदलिएको छ । पछिल्ला एक/डेढ वर्षयता साउदी र कतारको हिस्सा घट्दै छ भने मलेसियाको अंश केही बढ्न थालेको तथ्यांहरूमा देख्न सकिन्छ ।

यस्तै हाल नेपाल भित्रिने रेमिट्यान्समध्ये सबैभन्दा धेरै अमेरिकाबाट आएको छ । विगतमा अर्थतन्त्रका हिसाबले ठूला र धेरै कमाइ हुने भनिएका राष्ट्र (जापान, दक्षिण कोरिया, अस्ट्रेलिया, क्यानडा, अमेरिका आदि) बाट निकै कम मात्र रेमिट्यान्स आउने गरेको थियो । दुई वर्षअघिको राष्ट्र बैंकको एक प्रतिवेदनमा जापान, दक्षिण कोरिया, अस्ट्रेलिया, क्यानडा, अमेरिकालगायत ठूला राष्ट्रबाट कुल रेमिट्यान्सको करिब १२ प्रतिशत मात्र भित्रँदै आएको देखाएको छ ।

अघिल्लो आर्थिक वर्ष भारतबाट मात्र सवा खर्ब रुपैयाँ रेमिट्यान्स नेपाल भित्रिएको थियो । गत वर्ष पनि त्यत्तिकै अनुपातमा भारतबाट नेपाल रेमिट्यान्स आएको छ । गत आर्थिक वर्ष भारतबाट आएको रेमिट्यान्स सोही अवधिको कुल रेमिट्यान्सको करिब १५ प्रतिशत हो । गत वर्ष करिब साढे १ खर्ब रुपैयाँ बराबर रेमिट्यान्स भारतबाट मात्र आएको देखिन्छ । राष्ट्र बैंकको तथ्यांकअनुसार गत वर्ष बैंकिङ प्रणाली (बैंक तथा वित्तीय संस्था र रेमिट्यान्स कम्पनी) बाट मात्र ७ खर्ब २८ अर्ब रुपैयाँ रेमिट्यान्स नेपाल आएको छ । भारतबाट बैंकिङ प्रणालीबाट थोरै मात्र रेमिट्यान्स आउँछ । बाँकी अरू प्रणालीबाट आउँछ । राष्ट्र बैंकले विभिन्न विधिबाट भारतबाट आउने रेमिट्यान्सको अनुमान गर्दै आएको छ ।