स्यानिटरी प्याडमा थपिँदै स्वदेशी ब्रान्ड

कतिपय प्याडबाट भने दुर्गन्ध आउने, चुहावट हुने, कापमा घाउ हुने जस्ता समस्या झेलेको उनले बताइन् । ‘थरीथरीका प्याड फेरीफेरी लगाइसकेकी छु,’ उनले भनिन्, ‘लगभग सबै ब्रान्ड ट्राई गरिसकें । कपडा लगाएको अनुभव छैन ।’

कल्पनालेझैं महिनावारी हुँदा स्यानिटरी न्याप्किन प्रयोग गर्नेको संख्या पछिल्ला दिनमा बढेको छ । स्वदेशमै पनि प्याड उत्पादन गर्ने उद्योग बढेका छन् । ती कम्पनी भने अप्ठ्यारामा रहेको उद्योगीहरूको गुनासो छ । ‘हामी आफैं पनि पछिल्लो दुई वर्षदेखि घाटामा छौं,’ शारदा ग्रुपका प्रबन्ध निर्देशक पुनित शारदाले भने । वीरगन्ज र काठमाडौंमा रहेका दुई उद्योग बन्द भएका छन् ।

नेपालमा यसको उत्पादन गर्ने शारदाले भने, ‘नेपालमा स्यानिटरी प्याडको वार्षिक १ अर्बको मार्केट छ तर ९० प्रतिशत बजार विदेशी ब्रान्ड वा विदेशबाट आयातित प्याडले ओगटेका छन् ।’

स्यानिटरी प्याड उत्पादन गर्ने उद्योगहरूको रक्षाका लागि आफूहरूले सरकारसँग माग गरिरहेको उनले बताए । ‘कच्चा पद्धार्थ आयातमा हामीलाई कुनै छुट सुविधा दिइएको छैन,’ उनले भने, ‘नेपाली ब्रान्डका प्याडको जम्मा १० प्रतिशत मार्केट छ ।’ विदेशी ब्रान्डको व्यापक विज्ञापनले आफूहरूलाई छायाँमा पारेको उनको अनुभव छ ।

शारदा ग्रुपको ज्यास्मिन हाइजिन प्रोडक्टले १४ वर्षअघिबाट ‘सेफ्टी’ स्यानिटरी प्याड उत्पादन गर्न थालेको हो । शारदाका अनुसार यो नेपालमा उत्पादित पहिलो स्यानिटरी प्याड पनि हो । योसँगै ‘माया ममता’, ‘लभ लेडी’, ‘सजिलो कपडा’ लगायत ब्रान्डका नेपाली प्याड बन्ने गरेका छन् । यी प्रायः इको–प्याड हुन् । महिला समूह वा सरकारी/गैरसरकारी संस्थाहरूले महिला उद्यमशीलता बढाउन र महिला स्वास्थ सुधारका लागि इको–प्याड बनाउने गरेको बताउँदै आएका छन् ।

‘हामीले माया ममता प्याड बनाउन थालेको दुई वर्ष भयो,’ फर्पिङस्थित होप इज लाइफ नेपालकी अध्यक्ष सम्झना शर्मा भन्छिन्, ‘यही क्षेत्रका दिदीबहिनीहरूलाई तालिम दिएर प्याड बनाउन सिकाएका छौं । दिनमा ५/६ वटा बन्छ । आठजना महिलाले रोजगारी पाउनुभएको छ ।’ उनीहरूले बनाउने भनेको सुती कपडाको प्याड हो, यो पुनः प्रयोग गर्न मिल्ने र प्लास्टिक एवं रसायन प्र्रयोग नहुने शर्माको भनाइ छ । चुहावट रोक्ने वस्तु राखिएको प्याड धुन मिल्ने बताइन् ।

चितवनको मितेरी जीविका स्यानिटरी उद्योगले यसै साताबाट डिस्पोजेबल इको–स्यानिटरी प्याड बजारमा ल्याएको छ । राधा पौडेल फाउन्डेसन र विमेन फोरम फर जस्टिसको संयुक्त लगानीमा मितेरी जीविका स्थापना गरिएको अध्यक्ष सावित्री भण्डारीले जानकारी दिइन् ।

पुनः प्रयोग गर्न मिल्ने यो मितेरी प्याडको मूल्य १ सयदेखि १५० रुपैयाँ छ । पछिल्लो समय वातावरणमैत्री प्याड बनाउने लहरजस्तै चलेको छ । धुलिखेलको धर्ती माता सस्टेनेबल वर्कसपले पनि इको–प्याड बनाउन थालेको लामै भइसक्यो ।

‘सुती कपडाको प्याड त पुरानै कन्सेप्ट हो,’ होप इज लाइफकी शर्माले भनिन्, ‘यसलाई अलिकति परिमार्जन गरेर, लेयरहरू थपेर, लिक प्रुफ बनाउन हामीले महिलाहरूलाई तालिम दिँदै आएका छौं । यस्ता प्याडको माग बढ्दो छ ।’ होप फर लाइफको माया ममता प्याडलाई २ सय रुपैयाँ पर्छ । एउटा प्याड दुई वर्षसम्म प्रयोग मिल्ने हुँदा डिस्पोजेबल स्यानिटरी प्याडभन्दा यो सस्ता पर्ने शर्माको दाबी छ । शारदा समूहले पनि इकोप्याड बनाउने गरेको छ ।

‘हामीले १४ वर्षअघि प्याड उत्पादन थाल्दा नेपालमा विदेशी ब्रान्ड मात्र थिए,’ शारदा समूहका पुनितले भने, ‘यसको बजार सम्भावना राम्रो देख्यौं । प्रयोगकर्ता बढ्दै थिए । कम्पनी स्थापनाको दुई/तीन वर्ष गाह्रै भयो । बीचमा राम्रो भइसकेको थियो तर अहिले फेरि अप्ठ्यारो अवस्थामा छौं ।’ घरेलु उद्योगहरूले म्यानुअल म्यानुफ्याक्चरिङ (हातैले बनाएको) मार्फत प्याड बनाउनुलाई पनि उनले सराहना गरे । ठूला उद्योगलाई अझ प्रोत्साहन गर्नुपर्ने उनको माग छ ।

‘नेपालका ८० प्रतिशत महिला तथा युवतीहरू अझै पनि स्यानिटरी प्याडको पहुँचभन्दा बाहिर छन्,’ उनले भने, ‘स्वदेशी उद्योग सबल बने मात्रै प्याडको उपलब्धता बढ्छ । विदेशी ब्रान्डले गाउँगाउँमा प्याड पुर्‍याउँदैनन् । पुर्‍याए पनि हामीले जस्तो सस्तोमा बेच्दैनन् ।’

कतिपयले अझै पनि महिनावारी हुँदा पुरानो, फोहोर, मिल्काएको कपडा प्रयोग गर्ने गरेका छन् । त्यसलाई धोएर घाममा सुकाउनुपर्छ भन्नेबारे पनि कतिलाई जानकारी नहुँदा उनीहरूले प्रजननसम्बन्धी अनेक समस्या झेल्ने गरेका छन् ।

नेपालमा भारत, अमेरिका, क्यानडा, जापान, चीन, सिंगापुरबाट प्याड आयात हुने गर्छ । यहाँ करिब २७ वटा ब्रान्डका स्यानिटरी प्याड बजारमा उपलब्ध रहेको शारदाले जानकारी दिए । विशेषतः सहरी क्षेत्रमा प्याडको विकल्पमा ट्याम्पुन र मेन्स्ट्र्युअल कपसमेत प्रयोग गर्ने चलन छ । प्याडहरूको मूल्य चर्को भएकामा महिलाहरूले बेलाबखत गुनासो गर्दै आएका छन् ।