क्लिंकरमा मुलुक आत्मनिर्भर बन्दै

‘केही वर्षदेखि क्लिंकरमा परनिर्भरता घट्दै जान थालेको छ,’ उद्योग वाणिज्य महासंघ सदस्य तथा उद्योगी राजेश अग्रवालले भने, ‘अबको दुई वर्षमा आत्मनिर्भर हुने अवस्था छ ।’ अहिले क्लिंकर उत्पादनका साथै ठूला सिमेन्ट उद्योग स्थापना हुने क्रम बढ्न थालेपछि परनिर्भरता घटिरहेको उनले बताए । उनका अनुसार अहिले वार्षिक ७० लाख टन क्लिंकर खपत हुने गर्छ । गत आवमा करिब ३० लाख टन क्लिंकर आयात भएको थियो । पाँच वर्षअघिसम्म कुल खपतको झन्डै ९० प्रतिशत कच्चा पदार्थ भारतबाट आयात हुने गथ्र्यो । पछिल्लो वर्ष यसको आयात घट्दो क्रममा छ ।

आर्थिक वर्ष ०७३/७४ मा करिब ४० प्रतिशत र गत आवमा ०७४/०७५ मा करिब ३० प्रतिशतमा झरेको छ । चालु वर्ष १० देखि १५ प्रतिशतमा रहने र आव ०७६/०७७ सम्ममा मुलुक आत्मनिर्भर हुने व्यवसायी दाबी गर्छन् । यस अवधिमा ठूलो परिमाणमा क्लिंकरसहित सिमेन्ट उत्पादन गर्ने उद्योग सञ्चालनमा आउने अग्रवाल बताउँछन् । यहाँ उत्पादन भएको क्लिंकरका कारण गत वर्ष ३५ अर्ब रुपैयाँ बराबरको भारतीय क्लिंकरको आयात घटेको देखिन्छ । आगामी वर्ष यहाँको उत्पादन बढ्ने र आयात रोकिने व्यवसायीले बताए । उनीहरूका अनुसार दुई वर्षभित्रमा ६५ अर्ब रुपैयाँ बराबरको क्लिंकर आयात रोकिनेछ ।

उत्पादन धमाधम
चुरे पहाडमा क्लिंकर उत्पादनका लागि आवश्यक चुनढुंगा खानी प्रशस्त छन् । तिनको सदुपयोग हुन थालेपछि यहाँ उत्पादन बढेको हो । नेपालका अधिकांश क्लिंकरसहितका ठूला सिमेन्ट उद्योग चुरे आसपास र नजिक स्थापना भइरहेका छन् । ०३१ फागुनमा क्लिंकरसहित सिमेन्ट उत्पादन गर्ने हिमाल सिमेन्ट उद्योग ०५८ देखि बन्द छ । ०४२ बाट उत्पादन सुरु गरेको हेटौंडा सिमेन्ट उद्योग र ०४९ देखि उत्पादन सुरु गरेको उदयपुर सिमेन्ट उद्योग सरकारी लगानीका क्लिंकरसहितका सिमेन्ट उत्पादन हुने उद्योग हुन् ।

०५५ सालबाट क्लिंकर आयात गरी त्यसलाई पेलेर (ग्रान्डिङ युनिट) सिमेन्ट उत्पादन सुरु भएको हो । अहिले नेपालमा यस्ता ग्रान्डिङ युनिटका सिमेन्ट उद्योग चार दर्जनको हाराहारीमा छन् । ०६८ देखि क्लिंकरसहित उत्पादन सुरु गरेको अर्घाखाँची सिमेन्ट निजी लगानीको पहिलो ठूलो सिमेन्ट उद्योग हो । अहिले दाङको तुलसीपुरमा सोनापुर, घोराही, शुभश्री अग्नि सिमेन्ट सञ्चालनमा छन् ।

यसैगरी नवलपरासीमा हवाङ्सी शिवम्, सर्वोत्तम, जनकपुरमा कस्मोस, सर्लाहीमा मारुती सिमेन्ट उद्योग सञ्चालनमा छन् । आफूले उत्पादन गरेको क्लिंकर यिनले अन्य उद्योगलाई पनि बिक्री गर्दै आएका छन् ।

शुभश्री अग्नि सिमेन्टका सञ्चालक राजकुमार पोखरेलले स्वदेशमा प्रशस्त चुनढुंगाको खानी भएको र यसको सदुपयोग गरिएपछि क्लिंकरमा मुलुक आत्मनिर्भर हुन लागेको बताए । ‘चुनढुंगा खानीको उचित व्यवस्थापन जरुरी छ,’ उनले भने, ‘स्वदेशमा सिमेन्ट उद्योग फस्टाउनका कोइला आयात सहज बनाउन जरुरी छ ।’

अर्घाखाँची सिमेन्टका महाप्रबन्धक उद्धव कार्कीले आउँदो दुई वर्षमा ठूलो परिमाणको क्लिंकरसहित सिमेन्ट उत्पादन गर्ने थप चारवटा उद्योग सञ्चालनमा आउने जनाए । ‘ती उद्योग सञ्चालनमा आएपछि नेपाललाई आवश्यक पर्ने क्लिंकर स्वदेशमै उपलब्ध हुनेछ,’ उनले भने, ‘पश्चिम नवलपरासीमा पाल्पा सिमेन्ट, मकवानपुरमा रिद्धिसिद्धि, उदयपुरमा सौर्या र दाङमा सम्राट सिमेन्ट उद्योग सञ्चालनको तयारीमा छन् ।’ एक वर्षमा घोराहीले वार्षिक ७ लाख टनबाट उत्पादन विस्तार गरी १४ लाख, सर्वोत्तमले ४ लाख टनबाट १० लाख र अर्घाखाँची सिमेन्टले ४ लाख टनबाट बढाएर १० लाख टन पुर्‍याएका छन् ।

हाल मुलुकमा वार्षिक ४० लाख टन क्लिंकर उत्पादन भइरहेको छ । ‘दुई वर्षभित्र वार्षिक ७० लाख टन क्लिंकर उत्पादन हुनेछ,’ कार्कीले भने, ‘अब क्लिंकरमा नेपाल आत्मनिर्भर बन्ने निश्चित छ ।’