मह र मौरी बेचेर गाउँमै मनग्य आम्दानी

कात्तिक–मंसिर घर–मह झिक्ने उपयुक्त सिजन हो । यतिबेला म्याग्दीका मौरीपालक कृषकलाई मह झिक्ने र बेच्ने चटारो छ । केसीले मात्र होइन बेनी नगरपालिका डडुवाकी रामकुमारी खत्री अर्की अगुवा मौरीपालक कृषक हुन् । खत्रीले हाल १ सय २० घारमा मह र मौरी गरी वार्षिक १० लाख रुपैयाँभन्दा बढी आम्दानी गर्दै आएकी छन् । मह र मौरी बेच्न समस्या छैन, अग्रिम नगद पेस्की लिएर उपभोक्ता घरमै आउँछन् । शुद्ध मह भएकाले उपभोक्ता घरमै पुग्ने गरेका हुन् ।

प्रशस्त वनजंगल र मौरीको चरन क्षेत्र भएकाले जिल्लाका सबै बस्ती मौरीपालनका लागि अनुकूल छन् । डडुवा, पूर्णगाउँ, कुहुँ, हिदी, थाइबाङ, भर्जुजा, सल्यान र भकिम्लीका दुई दर्जनभन्दा बढी कृषकले मह र माहुरी बेचेर मासिक न्यूनतम ६० हजारदेखि १ लाख २० हजार रुपैयाँ आम्दानी गर्दै आएका छन् ।

मौरीपालनको अनुकूल वातावरण र पर्याप्त चरन क्षेत्र भएकाले कम लगानीमा छिटो राम्रो आम्दानी गर्न थालेपछि म्याग्दीका कृषकले रैथाने सीप तथा प्रविधिमा सुधार गरी व्यावसायिक रूपमा मौरीपालन पेसा अपनाएका हुन् । गाईगोठ वा खेतीपातीमा जस्तो धेरै समय र पुँजी लगानी गर्नु नपर्ने तर राम्रो आम्दानी हुने भएकाले मौरीपालनमा कृषकको आकर्षण बढेको हो । ‘फुर्सदको समय उपयोग गर्न मौरी पाल्न थालेको हुँ । मह र मौरीको घार बेचेर वार्षिक १२ लाख रुपैयाँभन्दा बढी आम्दानी हुन्छ,’ अगुवा मौरीपालक कृषक गोविन्द केसीले भने, ‘गाईगोठ, खेतीबाली र सामाजिक काममा पनि भ्याएको छु । खासमा मौरीपालन पैसा फल्ने फुर्सदको व्यवसाय भएको छ ।’

मौरीपालन विस्तार हुन थालेपछि नयाँ घार र गोलाको माग बढेको छ । उपयुक्त हावापानी र पर्याप्त चरन क्षेत्र रहेको म्याग्दीमा परम्परागत काठको मुडेघारमा मौरीपालन गर्दै आएका यहाँका कृषकले पछिल्लो समय आधुनिक घारमा मौरी पाल्न थालेका छन् । व्यावसायिक मौरीपालन गरेका कृषकले मह र मौरीको गोला बेचेर राम्रो आम्दानी गर्न सकेका हुन् ।

जिल्ला कृषि विकास कार्यालयले पात्लेखेत, पिप्ले, डडुवा, घार, भकिम्ली, कुहुँ, भरजुलासमेतका दर्जन बस्तीलाई मौरीपालन पकेट क्षेत्र घोषणा गरिएको छ । सातवटा समूहमा आबद्ध १ सय ४० जना कृषकले चार हजार पाँच सय घारमा सेरेना जातको व्यावसायिक मौरीपालन गरेको कार्यालयले जनाएको छ ।

म्याग्दीमा वार्षिक २२ हजार ५ सय किलोग्राम घरमह उत्पादन हुन्छ । ‘हिमालमुनिका बस्तीदेखि बेंसीका बस्तीसम्म मौरी पाल्न सकिन्छ । सहरी बस्तीमा घटदो खेती र मौरीचरन नासिने क्रम बढेकाले माथिल्लो क्षेत्रमा राम्रो भइरहेको छ,’ अगुवा कृषक रामकुमारीले भनिन्, ‘जिल्लामा मौरीको माग बढी भएकाले महभन्दा बढी माहुरीको घार बेच्ने गरेकी छु । कृत्रिम प्रविधिले मौरी उत्पादनले सजिलो भएको छ ।’

मौरीपालनको प्रशस्त सम्भावना देखेपछि यहाँका कृषकले परम्परागत शैलीलाई परिवर्तन गरी थप व्यावसायिक बनाउन कृत्रिम प्रविधिबाट रानो मौरी उत्पादन गर्छन् । कृत्रिम प्रविधिबाट रानी मौरी उत्पादन गर्ने भएकोले मह झिकेर पनि मौरी विक्रि गर्न सम्भव भएको हो । मौरी घार विस्तार र मह उत्पादन बढाउन आवश्यकताअनुसार मौरी पालनको पकेट क्षेत्रमा कृषकले आफैले स्थानीय सेराना जातको मौरीमा कृत्रिम प्रविधिबाट गुणस्तरीय रानीमौरी उत्पादन गर्न थालेका हुन् ।

‘कृत्रिम प्रविधिबाट रानीमौरी उत्पादन जिल्लामा पहिलोपटक प्रयोगमा ल्याइएको प्रविधि हो । यस्तो प्रविधिले जिल्लामा बढदो मौरी घारको माग थेग्न सहयोग गर्नेछ,’ वरिष्ठ कृषि विकास अधिकृत श्यामप्रसाद रिजालले भने, ‘पर्याप्त भीरमौरी पाइने क्षेत्र रहेको र यहाँका कृषकले खेतवालीमा विषादी ज्यादै न्यून गर्ने भएकाले म्याग्दी मौरीपालनको पकेट क्षेत्र बन्न सक्छ ।’

कृत्रिम प्रविधिबाट रानीमौरी उत्पादन गर्न ‘डिपिङ रड’ को सहायताले ताजा मैनलाई ‘क्विन कप’ बनाई ‘ग्राफ्टिङ फ्रेम’ मा टाँसिन्छ । त्यसपछि १–२ दिन उमेरका माहुरीका लार्भालाई क्विन कपमा ट्रान्सप्लान्ट गरिन्छ । कृत्रिम रानोमौरी उत्पादन गर्नु २४ घण्टा पहिला नै मौरीको घारलाई रानीविहीन बनाइन्छ । क्विन कपमा ट्रान्सप्लान्ट गरेको ग्राफटङ फ्रेमलाई रानीविहीन मौरीको घारमा राखिन्छ । यदि मौरीहरूले स्वीकार गरेमा १५ दिनमा छुट्टै रानीमौरीको जन्म हुन्छ ।