नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता पत्रकार रेसासँगको त्यो भेट  

न्युयोर्क,अमेरिका — सेप्टेम्बर २९ । संयुक्त राष्ट्रसंघमा सन् २०२३ मा विश्वका विभिन्न क्षेत्रका मुलुकहरु आएका हामी १२ पत्रकारको अन्तिम दिन थियो । किनकी हामी ‘रेहम अल–फरा मेमोरियल जर्नालिज्म फेलेपिल’ मा छनौट भएर संयुक्त राष्ट्रसंघको लागि आएको कार्यक्रम त्यहि दिन सकिँदै थियो ।

उक्त कार्यक्रमको नाम सन् २००३ मा इराकको राजधानी बगदादमा राष्ट्र संघको मुख्यालयमा भएको बम आक्रमणमा मारिएकी जोर्डनकी २९ वर्षीय ‘पब्लिक इनफरमेसन अफिसर’ लाई उल्लेख गर्दै राखिएको हो ।

अन्तिम दिन भएकोले सबै कार्यक्रम पूरा गरेर अन्त्यमा राष्ट्र संघकै मूख्यालयभित्रै प्रमाणपत्र हस्तान्तणदेखि बेलुकी खानाको पनि व्यवस्था गरिएको थियो ।

हामीलाई हौसला दिनको लागि उक्त कार्यक्रमकी अतिथिको रुपमा एक जना छोटो कदकी एक हँसिली महिला पनि आएकी थिइन् । ब्याइज कट कपाल, कोट र साइडमा झोला भिरेकी उनी अरु कोहि नभएर सन् २०२१ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार पाएकी फिलिपिनो–अमेरिकी पत्रकार मारिया रेसा थिइन् । त्यस वर्ष उनीसँगै रुसी पत्रकार दिमित्री मुरातोभले उक्त पुरस्कार पाएकी थिइन् ।

रेसा र मुरातोभले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको रक्षाका लागि गरेको प्रयासका लागि नोबेल शान्ति पुरस्कार दिइएको थियो । प्रजातन्त्रको पूर्वसर्त र शान्तिका लागि अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता महत्वपूर्ण भएको र त्यसको रक्षाका लागि उनीहरुले उल्लेख्य भूमिका निर्वाह गरेको नोबेल पुरस्कार छनोट कमिटीले जनाएको थियो ।

उनले सन् २०२१ मा उक्त पुरस्कार जिते लगतै मैले मारियाकै समाचार संस्था ‘र्‍यापलर’ मा काम गर्ने मेरो साथी मारा सेपेडासँग इमेल मागेर संवाद गर्ने कोसिस गरेको थिएँ । तर पुरस्कार पाउने बित्तिकै उनी व्यस्त भएको कारण कुराकानी हुन सकेन । फिलिपिन्सकी पत्रकार मारालाई मैले सन् २०२१ कोभिड–१९ को कारण भर्चुअल रुपमा भएको ‘रेहम अल–फरा मेमोरियल जर्नालिज्म फेलेपिल’ कै दौरान चिन्ने मौका पाएको थिएँ ।

यस पटक कस्तो संयोग पर्‍यो भने म र मारा दुवै भर्चुअलबाट न्युयोर्कस्थित राष्ट्रसंघको मुख्यालमा हुने छात्रवृत्ति कार्यक्रममा छनोट भयौं (भर्चुअलमा छनोट भएका मध्ये केहिलाई मात्र यस पटक फेरि छनोट भएर न्युयोर्क आउने अवसर मिलेको थियो) । हाम्रो १८ दिने कार्यक्रम सकिने अन्तिम समयमा नोबेल पुरस्कार विजेता रेसा पनि न्युयोर्क नै आइपुगेकी रैछिन् । रेसाले भने अनुसार उनी राष्ट्रसंघको अर्को एउटा कार्यक्रमसहित अहिले प्रविधिको दुनियाँमा आफ्नो न्यूज अनलाइन ‘र्‍यापलर’ कसरी प्रभावकारी बनाएर लाने लगायतको विषयमा प्राविधिक टोलीहरुसँग छलफल गर्न आएकी पनि रैछिन् ।

उनकै समाचारको कक्षमा काम गरेकी मारा (जो अहिले सिगांपुरको ‘द स्ट्रेक्स टाइम्स’ को लागि फिलिपिन्सबाट काम गर्छिन्) र राष्ट्रसंघका उच्च पदाधिकारीहरुसँग पनि राम्रो चिनजान भएको कारणले गर्दा हाम्रो १२ जना पत्रकारको१८ दिने कार्यक्रमको ‘ग्राजुएसनम’ मा आइन् । सेप्टेम्बर २९ मा न्युयोर्कमा लगातार ठूलो पानी पारेपछि आपत्तकालिन अवस्था घोषणा गर्दै घरबाट बाहिर ननिस्कनको लागि स्थानीय सरकारले आग्रह गरिरहेको थियो । त्यसका बावजुद पनि मारासँगको लगातार सम्पर्कमा रहेर हाम्रो कार्यक्रममा आइपुगिन् ।

हाम्रो कार्यक्रम राष्ट्रसंघमा रिपोर्टिङ गर्ने पत्रकारहरुको संस्था ‘युनाइडेट नेसन्स करेसपोन्डेन्ट्स एसोसिएसन’ को हलमा भएको थियो । म हलमा प्रवेश गर्दा राष्ट्रसंघकी उपमहासचिव तथा हाम्रो छात्रवृत्ति कार्यक्रमलाई हेर्ने विभाग ‘डिपार्टमेन्ट अफ ग्लोबल कम्युनिकेसन्स’ की प्रमुख मलिसा फ्लेमिङ, उक्त विभागका निर्देशक माहेर नासेर र फिलिपिन्सकी साथी मारा कुराकानी गरिरहेका थिए । उनीहरुसँगै उही हँसिली नोबेल पुरस्कार विजेता पत्रकार कुराकानी गरिरहेकी थिइन् ।

त्यसपछि माराले हामी सबै साथीहरुलाई एकपछि अर्को गर्दै चिनाउन थालिन् । मेरो पालो आयो । मैले आफ्नो परिचयसहित नेपालबाट आएको बताएँ । उनले हार्दिकतापूर्वक ‘तपाईंलाई भेट्न पाउन खुसी लाग्यो’ भनिन् । त्यसपछि हामी सबैले एकपछि अर्को गर्दै पत्रकार रेसासँग फोटो खिचाउने काम गर्यौं । उक्त अवसरमा हामीसँग उनी पनि उत्साहित रुपमा फोटो खिच्नको लागि तयार भइन् । मैले नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता भेटेको यो दोस्रो पटक थियो । यस अघि भारतमा बालबालिकाहरुको संरक्षण गर्ने र अधिकारको लागि संघर्ष गरेका कैलाश सत्यार्थीलाई भेट्ने अवसर पाएको थिएँ । सत्यार्थीले सन् २०१४ मा पुरस्कार पाएपछि नेपालको भ्रमण गरेका थिए । त्यस अवसरमा मैले उनको नेपाल भ्रमणको रिर्पोटङ गरेको थिएँ । साथै, त्यस अवसरमा उनले मलाई अन्तर्वार्ता पनि दिएका थिए । रेसा जस्तै सत्यार्थी पनि सरल र मिलनसार स्वभावका थिए ।

यी दुवै नोबेल पुरस्कार विजेतासँग भेट्दा मैले कुनै पनि घमन्ड पाइँन । बरु उनीहरुले मलाई नै आनन्दित रुपमा कुरा गर्ने र सोधेका प्रश्नहरुमा जवाफ फर्काउने काम गरे ।

हाम्रो कार्यक्रममा उपस्थित भएकी रेसालाई प्रमाण पत्र वितरण अघि उपमहासचिव फ्लेमिङले मनतव्यको लागि बोलाइन् । त्यसपछि फ्लेमिङले एकपछि अर्को गर्दै पत्रकारिकताको बारेमा प्रश्नहरु पनि गरिन् । त्यहि दौरानमा रेसाले फिलिपिन्समा पत्रकारिताका गर्दा दौरान भइरहेको समस्याको बारेमा मात्र सुनाइन्, साथै अब कसरी अगाडि बढ्नु पर्छ भन्ने बारे पनि सुझाव दिइन् । उनले विगत १० वर्षमा आफ्नो संस्था ‘र्‍यापलर’ लाई अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग नभएको भए अहिले टिक्नको लागि गाह्रो पर्ने बताइन् ।

उनले आफूले राज्यद्वारा लगाइएका धेरै मुद्दाहरुमा अझै दुईटा बाँकी रहेको उल्लेख गरिन् । साथै, सरकारको तर्फबाट समाचार कक्षमा पटक पटक भएका चेकिङको बारेमा पनि सुनाइन् । ‘सरकारले कति बेला, के कारणले हाम्रोमा सुरक्षाकर्मी पठाउँछ थाहा हुन्न । त्यसैले हामीले पटक–पटक त्यस्तो अवस्थालाई मध्यनजर गरेर समाचार कक्षामा तालिम पनि गर्छौं, पूर्वतयारीको रुपमा,’ उनले भनिन्,‘एक पटक त पूर्व तयारीको लागि गरिएको अभ्यास एक जना साथीको कारण लाइभ भएछ । त्यसलाई लिएर हामीले आफ्ना पाठक र ग्राहकहरुसँग क्षमा माग्नु नै पर्यो ।’

रेसाले अहिलेको विश्वमा कोहि पनि एक्लै जान नसक्ने उल्लेख गर्दै मिलेर अगाडि बढेमात्र समस्याको समाधान गर्न सक्ने बताइन् ।

उनले अबको १ देखि २ वर्ष पत्रकारिकताको लागि सबैभन्दा चुनौतिको वर्ष भएको ठहर गरिन् । ‘यदि हामीले यो समयमा पत्रकारितालाई बचाइराख्न सक्यौं भने सबैको लागि राम्रो हुन्छ,’ उनले भनिन्,‘हाम्रो पत्रकारिताको महत्त्वपूर्ण छ ।’ पत्रकारिता गर्दा सबैभन्दा कठिन समस्या भोग्छु भनेर गर्दा राम्रो हुने उनको ठम्याई छ । उनले पत्रकारितालाई बलियो बनाउन संयुक्त राष्ट्र संघले भूमिका खेलिरहेको र अझै थप भूमिका निर्वाह गर्ने पर्ने बताइन् । अन्त्यमा, नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता रेसाले थपिन्,‘यो पत्रकारिता गर्ने सबैभन्दा राम्रो र सबैभन्दा खराब समय हो ।’