रश्मिदेवीको अपार्टमेन्टमा यहाँलाई स्वागत छ 

हामी छौं पाशुपत क्षेत्रमा । पशुपतिनाथ मन्दिरको दक्षिणपट्टि गौशाला पुरानो बानेश्वर सडकमा तपाईँ आइपुग्नु पर्नेछ । मूलबाटोबाट भित्र छिर्ने ठ्याक्कै पर्खालको भित्तामा निकै मेहनत र मायाले बनाएको श्रीकाल भैरव आजुको भित्तेचित्रले तपाईंहरुलाई स्वागत गर्नेछ । अब अलिकति मात्र दुः ख गरेर ५० मिटरभित्र छिर्नु होला । वर्षौंदेखि बन्द रहेको क्यापिटल मर्चेन्ट बैंक र देवान मेनपावर कट्नु होला । तपाईंहरुको नजर अंग्रेजीमा नै लेखिएको शिल्पी क्याफेमा पक्कै पर्नुपर्छ ।

हेर्नुहोस् त, त्यो बोर्ड निक्कै हार्दिकताका साथ घामपानी, आइयाआत्था, चिसोतातो, भोकतिर्खा केही नभनी रातदिन निस्वार्थसँग हाम्रो स्वागतमा लट्किरहेको छ । ध्यान दिनुहोस् तपाईंले टेकिरहेको भुइँ कालोपत्र पीच छ । अब विस्तारै 'प्यासन फर आर्ट' लेखेको गेटबाट प्रवेश गर्नु पर्नेछ । शिल्पी थिएटरका कलाकारहरुले निकै मेहनतका साथ छापेको सिमेन्टको ब्लकमा टेकिनेछ ।

चारैतिर नजर पनि घुमाउनुहोस् । दायाँतिर नाटककार अभि सुवेदीको नाममा निर्मित अभिमञ्च देख्नुभयो होला । केही जीवित र केही स्वर्गको मार्ग तय गरिसकेका वरिष्ठ रंगकर्मीहरुका लहरै झुन्डिरहेका तस्बिरहरु पनि देख्नु भयो होला । ती तस्बिरमा फोटो कवि कुमार आलेको मिहिनेत छ । नत्र भने हामीले कसरी देख्न पाउँनु र ! उहाँको नाममा एउटा मिठो मुस्कान त अवश्य नै बन्छ । बायाँतिर शिल्पी क्याफे छ देख्नु भो ? वर्तमान मौसम अनुसार 'कुछ ठन्डा गरम त मिलेगा ही ।' तपाईं उभिएको ठिक दक्षिणपट्टि जुन घर छ नि, यो विशेष घर हो । जसलाई नाटककार गोविन्दबहादुर मल्ल गोठालेको नाममा समर्पण गरिएको छ । नपत्याए हेर्नुस् त, माथि भित्तामा गोठालेको ठूलो तस्बिर छ ।

• दमन र उत्पीडनबाट 'विमोक्ष'

हो यही घरमा केही समयदेखि रश्मिदेवी भाडामा बस्छिन् । पख्नुस्, पख्नुस् ! रश्मिदेवीलाई भेट्न हतार नगर्नुस् ।

क्याफेको छेऊमा बक्स अफिस छ । देख्नु भयो ? त्यहाँ केही रकम टक्रयाएपछि प्रवेशपत्र पाउनु हुनेछ । धन्दा नमान्नुहोस्, नहिच्किचाउनुहोस् त्यसको क्षतिपूर्ति गरौंला । एकछिन प्रवेशपत्रलाई ध्यानपूर्वक निहाल्नुहोस् । प्रवेशपत्रसहित पाएको कागज नपढ्न पनि तपाईंलाई छुट छ । सायद त्यही बेला एउटा मिडियम खालको घन्टीको आवाज गुन्जिन्छ । टिङ्ग टिङ्ग टिङ्ग ! त्यो घन्टीको आवाजले तपाईंलाई सतर्क रहन अनुरोध गर्नेछ र रश्मिदेवीलाई पनि आफ्नो गहिरो निन्द्राबाट ब्युँझाउने छ । माथि झुन्ड्याइएको सुन्दर तस्बिरबाट नाटककार गोविन्दबहादुर मल्ल गोठालेका आँखाले तपाईंलाई स्नेहले हेर्नेछन् । गोठाले नाटकघर अर्थात् रश्मिदेवीको अल्पकालीन डेरामा तपाईं छिर्दै हुनुहुन्छ ।

सावधान ! यस घरभित्रका आफ्नै नियमहरु छन् । तपाईं पूर्णरुपमा रश्मिदेवीलाई सुन्ने मुडमा हुनुहुन्न भने भित्र नछिरेकै राम्रो । रश्मिदेवीले तपाईंलाई निश्चित समय दिनेछिन् । ठिक ८० मिनेट । ८० मिनेटमा उनले आफ्नो कुरा सक्ने छिन् । ८१ मिनेटमा तपाईंलाई उनलाई गुडबाई गर्ने छिन् । त्यसो त मन भए तपाईं भित्रै बस्न पनि सक्नु हुन्छ । तर रश्मिदेवी कोमामा गैसकेकी हुने छिन् । अब सम्झनुस् रश्मिदेवीसँग तपाईंको ८० मिनेट कति महत्त्वपूर्ण हो भनेर । के अझै तपाईं फोन चलाउने, फोटो भिडियो खिच्ने वा गाइँगुइँ गर्ने मनस्थितिमा हुनुहुन्छ ? पक्कै तपाईं एउटा विशेष मनस्थिति लिएर भित्र छिर्दै हुनुहुन्छ ।

• विगत भर्सेस वर्तमान, प्रेम भर्सेस यौन !

प्रिय तपाईंलाई स्वागत छ । रश्मिदेवीको अल्पकालीन अपार्टमेन्टमा ! त्यसो त हामी मानिसहरुको लागि यो पृथ्वी नै अल्पकालीन अपार्टमेन्ट नै हो । खैर, तपाईं मूल ढोकाबाट भित्र छिर्नु भयो भने अचम्म हुनेछ । ८० मिनेटसम्म ढोका बन्द रहने छ । तपाईंको सम्मानका निम्ति कोही पनि ढोकाबाट ओहोर दोहोर गर्ने छैन ।

भव्य पलङ, सोफा, कलात्मक र्‍याकहरु, पेन्टिड र तस्बिरहरुले सिंगारिएको ७० वर्षे रश्मिदेवी बस्नेतको अपार्टमेन्टको मूल आकर्षण हो, अक्सिजन सिलिन्डर । अक्सिजन सिलिन्डरमा टाँगिएकी रश्मिदेवीले तपाईंलाई जीवनका अनेकौँ रोमाञ्चक र टिठ लाग्दा यात्रा गराउने छिन् । तपाईं ढुक्क हुनु होस्, उनीसँगको एकालापको ८० मिनेट तपाईंको जीवनको एउटा विशेष सम्झना हुनेछ । उनी ठट्टा गर्न पनि सिपालु छिन् । उनका जोकहरु अलिक डार्क र व्यंग्य मिसिएका हुन्छन् । ख्याल गर्नु होला । ध्यान दिएर सुन्नु होला, चित्त चाहिँ नदुखाउनु होला ।

७० वर्षे रश्मिदेवीले तपाईंलाई अचानक सरप्राइज गराउन सक्छिन् । उनले तपाईंलाई आफ्नो स्मृतिलोकमा पनि लान सक्छिन् । उनले आफ्ना बैंसालु दिनहरुको यात्रा गराउने छिन् । आफ्ना स्वर्गीय श्रीमान् कर्नेल श्यामकुमार बस्नेतका किस्सा सुनाउने छिन् । दाम्पत्य जीवनका चिसाताता सम्बन्धहरुका बारेमा सुनाउनेछिन् । अर्को रोचक र तपाईंलाई चकित पार्ने क्षण पनि रश्मिदेवीले ल्याउने छिन् । उनले आफ्नो २५ वर्ष कान्छो प्रेमीसँग भेट गराउने छिन् । झन् अचम्म लाग्दो त के छ भने स्मृतिलोकमा पुर्‍याएर आफ्नै ४५ वर्षे स्वरुप र आफ्नो २० वर्षे प्रेमीलाई पनि तपाईंसँग साक्षात्कार गराउने छिन् । उनको जीवनमा सुख र खुसी नआएको हैन । तर यसो विचार गरी ल्याउँदा उनको जीवनमा संघर्ष र दुःखका कथा अथाह छन् । तर भ्रममा नपर्नुहोस् रश्मिदेवी आफ्नै दुःखको घाउ चाटेर भने बसेकी छैनन् । उनी त आफ्ना जीवनका स्मरणीय वा बिर्सन लायक पलहरु तपाईंसँग बाँड्न चाहन्छिन् । उनी अतितबाट उर्जा लिन चाहन्छिन् ।

^{तस्बिहरू : दीपक केसी/कान्तिपुर}

बरु उनलाई चिन्ता छ आफ्नो कथा सुनाउँदा सुनाउँदै कतै फोन बजिहाल्छ कि ! गाँइँगुँइँ भैहाल्छ कि ? क्यामेराको फ्ल्यास बलि हाल्छ कि ? एनी वे, तपाईंहरुलाई स्मृतिलोकमा स्वागत छ ! कर्णेल श्यामकुमार बस्नेतको भव्य तीन तले घर । हेर्दा यस्तो लाग्छ कुनै महलभन्दा कम छैन । यो घरमा के छैन ? हेर्दै मायालु लाग्ने कलिलो चित्तलको सिङ छैन कि, देशीविदेशी महँगा रक्सी छैनन् कि, महँगा एस्ट्रे छैनन् कि, महँगा एन्टिक सामान छैनन् कि, सुनका गहना र मोतीका हार छैनन् कि, आफैंलाई हेर्ने बडेमानको ऐना छैन कि ? ल भन्नुहोस् त के के मात्र छैन । एउटा हैकमदार, शक्तिशाली र सम्पन्न श्रीमान्‌की एउटी संस्कारी श्रीमतीलाई यो भन्दा बढी अरु के चाहिन्छ ? यही आलिसान महल भित्रकी रानीसाहेब कर्नेलनी रश्मिदेवीले आफ्ना अन्तर्यका कथा यहाँ भन्दै छिन् ।

बाहिरबाट हेर्दा देखिने सम्पन्नता र सुखभित्र लुकेको भयानक दुःख र संघर्ष पनि रश्मिदेवीले 'फेरिटेल' झैं रोचक पारामा सुनाउँछिन् । रश्मिदेवी बस्नेतको अपार्टमेन्टमा कथाको अर्को सिंगै पाटो पनि छ । रश्मिदेवीको प्रेम । खासमा त्यो प्रेम थियो कि थिएन ? असलीप्रेमी कमल घिमिरे हुन् वा दीप दर्नाल ? खासमा कमल घिमिरे र दीप दर्नालबीचको सम्बन्ध हो चाहिँ के ? हिजोको रश्मिदेवीको प्रेमी कमल घिमिरे कसरी दीप दर्नाल भएर २५ वर्षपछि भेट्न आउँदैछन् ? हिजो रश्मिदेवी भनेपछि मरिहत्ते गर्ने कमल आज दीप बनेर किन रश्मिदेवीलाई घृणा गर्छन् ? यी कुराको रहस्य खोल्ने हैसियत मसँग छैन । रश्मिदेवीले तपाईंलाई आफ्नै अपार्टमेन्टमा यी जेलिएका कथा सुनाउने छिन् । हस् त, उतै भेटौंला ।

(खड्का शिल्पी नाटकघरमा हाल चलिरहेको महिला र दलित उत्पीडनविरुद्धको आवाज बोल्ने नाटक 'विमोक्ष' की कलाकार हुन् ।)