विछोडको पीडा, नारायणगोपाल र दसैं

कहिले सितार, त कहिले तानपुरामा विभिन्न धुनहरू रचेर नारायणगोपालले रत्नशमशेरलाई सुनाउँथे । नारायणगोपालले रेडियो नेपालको स्वर परीक्षामा पनि पास गरिसकेका थिए, त्यति बेलासम्म । रेडियोमा उनले रत्नशमशेर थापाकै दुइटा लाइभ गाए, 'गाजलु आँखा' र 'मधुमासमा दिलको यो बाग', जुन निकै चर्चित पनि भए ।

त्यसपछि नारायणगोपालले ६ वटा गीत रेकर्ड गर्ने कोटा पाए, त्यो पनि भारतको कोलकातामा । उनका सर्वप्रिय गीतकार रत्नशमशेर थापाकै गीत उनले छाने र धुन भरे । स्वर्गकी रानी, ए कान्छा, कुन्जमा गुन्जियो, आँखाको भाका आँखैले, भो भो नसोध र मधुमासमा दिलको यो बाग ती गीत थिए । नेपालबाट मादल बजाउन इन्द्रलाललाई कोलकातासम्म लगेर उनले ती गीतमा नेपालीपन भरेका थिए । नारायणगोपाल र रत्नशमशेर थापाको अनुमानअनुसार नै स्वर्गकी रानी, ए कान्छा ठट्टैमा र आँखाको भाका निकै लोकप्रिय पनि भए र वर्षौंसम्म रेडियो नेपालको फर्माइसी कार्यक्रममा पनि निरन्तर बजिरहे । तिनै गीतबाट नारायणगोपालको गायिकी र साङ्गीतिक जीवनको सुरुवात पनि भयो ।

कोलकातामा रेकर्ड भएका ६ वटा गीतमधेयको एउटा गीत 'मधुमासमा दिलको बाग'को भने 'स्पुल स्याम्पुल' कोरिएर आयो र त्यसलाई फेरि रेकर्ड गर्नुपर्ने भयो । त्यसको सट्टामा रेकर्ड भएको गीत थियो, 'विछोडको पीडा नसकी खप्न दशैंको बेलामा, तिमीलाई भेट्न आउँदै छु फर्की रमाइलो गाउँमा !'

१९९७ साल असोज १८ मा काठमाडौंको किलागलमा जन्मिएका नारायणगोपाल त्यति बेला २३ वर्षका केटौले उमेरका थिए तर व्यवहार निकै परिपक्व थियो । यो गीत रेकर्ड गर्नेबेला उनी बडौदामा शास्त्रीय संगीत पढ्न गैसकेका थिए । गीत रेकर्ड गर्नेपर्ने भएपछि उनले खरसाङ रेडियोमा गीत गाइरहेकी दिलमाया खातीलाई कोलकाता बोलाए । उनी पनि निकै कलिलो उमेरकी भएकोले नारायणगोपालसँग गीत गाउन निकै दकस मानिरहेकी थिइन् रे तर उनले कोलकाता पुगेर सो गीत गाइन् ।

किलागलको आफ्नो घरमा सितारमा धुन भरेर त्रिचन्द्र कलेजमा डेस्कलाई तबला बजाएर सुनाएको गीत थियो त्यो गीत, जसको लयलाई रत्नशमशेर थापाले एकैपटकमा ओके गरिदिएका थिए । रत्नशमशेर थापा पनि लय र संगीतमा कम थिएनन् । २०१३ सालमा नै एउटा गायन प्रतियोगितामा गीत गाएर प्रथम भएका थिए । तबलावादक त छँदै थिए । एक गायक र गीतकारको 'जगेडा'मा रहेको सो गीत रेकर्ड भएपछि बडौदाबाट छुट्टीमा लिएर आए, नारायणगोपालले । त्यस गीतको अन्तिममा नारायणगोपालले प्रयोग गरेको 'हमिङ'को तार अक्टेभभन्दा माथिको स्वर सुनेपछि उनलाई भने, "नारायण, तिम्रा लागि अब अर्कै हार्मोनियम बनाऊ ।"

यही गीतमा भनेजस्तै 'दुख पनि नासिएला भाग्यमा घाम उदाए' यो गीतले भाग्यमा नै बोकेर लिई आएको रहेछ, जब यो गीत रडियो नेपालबाट बज्न थाल्यो, तब दसैं आएको महसुस हुन थाल्यो । मालश्री धुन बजेपछि शरद् ऋतुको आगमन भएजस्तै यो गीत बजेपछि नेपालीहरूले परदेशिएका आफन्तको बाटो कुर्न र हेर्न थाले | अनि मात्रै दसैंको रौनकताको चर्चा हुन थाल्यो । निरन्तर ६० वर्ष यही गीतले नेपालीहरूको महान् पर्व दसैंको संगीतिक प्रतिनिधित्व गरिरहेछ ।

रेडियो नेपालको स्थापना भएको ७२ वर्ष र निजी एफएमहरूको २५ वर्ष नाघे पनि आजको मितिसम्म पनि यही गीत नबजाई कुनै पनि आरजे, प्रसारक वा उत्पादकको दशैं गीतको श्रीगणेश हुँदै हुँदैन । त्यसपछि पनि दर्जनौं कलकारले दर्जनौं दसैं गीतहरू रेकर्ड गराए तर यो गीतको अस्तित्व अमिट छ, अमर छ ।

जनजीवनको दुखका भाकाहरूलाई भनिएको यो गीतका शब्दले हाम्रो जीवनशैलीलाई मात्रै बुझाएका छैनन्, मोटोको माया र देशभक्तिको मर्मलाई पनि दसैंसँग जोडेर बुझ्न सन्देश दिएका छन् ।

नारायणगोपाल सबथोक थिए, एउटा जीवनमा । तर गीतकार थिएनन्, भएनन् । उनीजस्ता गीतलाई बुझ्नसक्ने शक्ति भएका अर्का गायक वा संगीतकार नेपालमा सायदै छन् ।
त्यसैले यो गीत शब्द, संगीत, संगीत संयोजन र पूर्ण गायिकीले भरिएको गीत भएकैले नै आज पनि हाम्रो जिब्रोमा मात्रै होइन, मनमा शरद्-ध्वनि बनेर गुन्जिरहेको छ ।

(लेखक खड्काको प्रकाशोन्मुख पुस्तक 'स्वरसम्राट्'बाट)

_{सम्पादकीय नोट : यसअघि प्रकाशित 'स्वरसम्राट्' किताबको अंश प्राविधिककारणवस अन्यथा भएकाले लेखकको अनुरोधमा यो अंश प्रकाशन गरिएको छ ।}