पर्यटनमा प्रबल

यसमध्येको पछिल्लो खोजीका रूपमा जल यातायातको सम्भावनालाई लिन सकिन्छ । सबैतिर सडक पुर्‍याउन जति गाह्रो छ, उति नै सजिलो जल यातायातका साधन चलाउने व्यवस्था गर्दा हुने देखिन्छ । यसलाई साहसिक खेलका रूपमा लिन सकिन्छ । र्‍याफ्टिङ र जेटबोट चलाउन सकिन्छ । सामान्य पुँजी परिचालन गरेर केही युवा उद्यमीले चतराबाट भोजपुरको हतुवागढीसम्म जल यातायात सुरु गरेका छन् । त्यस्तै अरुण नदीतर्फ धनकुटाको सहिदभूमि गाउँपालिकाको सिम्लेसम्म जेटबोट सञ्चालनमा छ । कतिपय भूभागमा नदीको बीचमा पर्ने ढुंगाहरूको व्यवस्थापन गर्ने हो भने दोलालघाटदेखि चतरासम्म जल यातायातको राम्रो सम्भावना छ । यस सम्बन्धमा अध्ययनहरू भएका छन् । यो हुन सके पर्यटक आकर्षित गर्न सकिन्छ । यसले व्यापार व्यवसाय प्रवर्द्धन गर्नेछ । त्यस्तै जनसंख्याको पाटोलाई पनि हेरिनुपर्छ । भारतको सीमावर्ती विहारको जनसंख्या हाम्रो देशको भन्दा बढी छ । जुन जनसंख्यालाई हामीले आकर्षित गर्न सक्छौं । नेपाली सीमा क्षेत्रबाट पारि १० किलोमिटरसम्म ६ लेनको सडक बनेको छ । कतै बन्दै छ । सीमा क्षेत्रबाट ६ लेनको सडक चतरासम्म आवश्यक छ ।

पूर्वाधार राम्रो बनाएर भारतीय पर्यटकलाई अतिथिका रूपमा स्वागत गर्न सकिन्छ । भारतीय पर्यटकहरू उपयुक्त पूर्वाधार, आतिथ्य भए उल्लेख्य संख्यामा नेपाल घुम्न आउने सम्भावना रहन्छ । यस्तो अवस्थामा गाडीलाई नेपाल–भारत सहज रूपमा आउजाउ गर्न दिनुपर्छ । यसमा सरकार लागिपर्ने हो भने असम्भव छैन । तराई झरेपछि कोसी टप्पु वन्यजन्तु आरक्ष भेटिन्छ । आरक्षले सबै भाग ओगटेको छैन । कोसी क्षेत्रमा आरक्ष आधाभन्दा कम छ । बाँकी कोसीमा श्रीलंका, चिलैयालगायत टापु छन् ।

यो ठाउँमा बालुवा धेरै छ । तीन/चार घण्टा बालुवामा पैदल हिँड्नुपर्छ । बीच भलिबलदेखि समुद्र हेर्न पैसा खर्च गरेर कहाँ–कहाँ पुग्छौं । त्यो सबै यहीं हेर्न मिल्ने व्यवस्था गर्न सकिन्छ । कोसी नदीमा चलिरहेको जेटबोट दक्षिण भारततिर जान सक्दैन । त्यसका लागि अनुमति छैन । अनुमति कसरी लिने ? कहाँ जाने ? यी सबै कुरामा सञ्चालक र स्थानीय तह नीतिगत रूपमा अन्योलमा छन् । जेटबोट भारतसम्म पुर्‍याउन सके पर्यटक आवागमन बढ्ने थियो ।

कोसी नदीमा र्‍याफ्टिङ गर्दै आरक्षका अर्ना हेर्न किन नपाउने ? अहिले यो सुविधा छैन । धार्मिक पर्यटनका रूपमा बराह क्षेत्र छ । प्राचीन हरिद्वार छ । यहाँ अर्बौंको लगानी भएको छ । आफ्नै हिसाबमा काम गर्नेलाई सहयोग गरिएको छैन । अरूको देखासिकी गर्न सक्छौं । भारतमा जसरी गंगा परियोजनालाई व्यवस्थित गरिएको छ, त्यसरी नै यो क्षेत्रलाई व्यवस्थित गर्न सकेनौं । भारतमा काबेरी नदीको किनारमा वृन्दावन गार्डेन छ, जहाँ वर्षमा २० लाख पर्यटक घुम्छन् । हामीले पनि त्यस्तो पूर्वाधार बनाउन चाहेमा ठाउँहरू छन् ।

कोसी ब्यारेजको छेउलाई यस्तै बनाउन सकिन्छ । वृन्दावन गार्डेनमा वर्षमा दुई हजारभन्दा बढी नेपाली पुग्छन् । नेपालमा पनि यस्तै बनाउन सकिए भारतबाट आउने पर्यटकको भीड लाग्ने थियो । चतरा र बराहक्षेत्र धाममा प्रत्येक १२/१२ वर्षमा कुम्भ मेला लाग्छ । यो मेलामा लाखौं धार्मिक पर्यटक आउँछन् । १२ वर्षमा आउने यी धार्मिक पर्यटकलाई वर्षैपिच्छे ल्याउने वातावरण बनाउन सकिन्छ । तर यसका लागि योजना छैन । राम्रोसँग हरेराम गर्ने ठाउँ, राम्रोसँग नुहाउन सक्ने घाट र बस्ने धर्मशाला छैन । यी सबै कुरालाई हेरेर पूर्वाधारको विकास गरिनुपर्छ । राज्यले धार्मिक पर्यटन प्रवर्द्धन गर्न केही गरेको छैन । नेपालीभाषीहरू भारतको ठूला मठमन्दिरहरूका पुजारी छन् । उनीहरूसँग समन्वय गर्न सके भारतबाट धार्मिक पर्यटक पठाउन सक्छन् । यसमा राज्यले सोच्न जरुरी छ । यो अवसरलाई एक नम्बर प्रदेशले सदुपयोग गर्न सक्छ । कोसी नदीलाई पर्यटकीय हवका रूपमा विकास गर्न गुरुयोजना बनाइएको छ । यसमा केही प्रगति छैन । कोसीटप्पु एउटा बगैंचा हो, जुन क्षेत्रलाई पर्यटकीय हवका रूपमा विकास गर्न सकिनेछ । तर सबै क्षेत्रमा मौलिकता बिगार्दै गएका छौं । नेपालमा जो घुम्न आउँछ, हाम्रो मौलिकता हेर्न आउने हो । मन्दिरसम्म नै गाडी पुग्ने संरचना बनायौं । यो गलत हो, कम्तीमा मन्दिरसम्म एक/दुई किमि हिँडेर जाने वातावरण बनाइनुपर्छ । एक नम्बर प्रदेशको धार्मिक करिडोरका लागि प्रदेशले योजना अघि सारे पनि त्यसमा प्रगति छैन ।

जसमा सुनसरीको बराह क्षेत्र, चतरा, उदयपुरको मैनामैनी, धनकुटाका छिन्ताङ, सुनसरीको रामधुनी जोड्नेछ । यसका लागि बजेट छैन । त्यस्तै पूर्वको पशुपतिनाथका रूपमा परिचित खोटाङको हलेसी महादेवस्थानमा मोटरबाटो पुगेपछि धार्मिक पर्यटकको आवागमन बढेको छ । पर्याप्त पूर्वाधार नहुँदा पर्यटकले यात्रादेखि बाससम्म सास्ती खेप्नुपर्ने बाध्यता छ । एक नम्बर प्रदेशमै विश्वकै सर्वोच्च शिखर सगरमाथा छ । लुक्लादेखि सगरमाथासम्म ट्रेकिङ रुट छ । त्यो रुटमा ५०औं वर्षसम्म पनि केही गर्न सकिएको छैन । ‘ए’ क्लासको पर्यटक ल्याउन सकिएको छैन । बहुराष्ट्रिय कम्पनीलाई यो क्षेत्रमा लगानी गर्न दिनुपर्छ । जसले पर्यटक भित्र्याउन सहयोग गर्ने छन् ।

पूर्वाधारले विकास निम्त्याउने हो । त्यसैले पहिला पूर्वाधार तयार गर्नुपर्छ । भारतमा सरकारले नै गेस्ट हाउस बनाइदिएको छ । नेपालमा त्यो हुन सकेको छैन । झापाको धुलाबारीमा सुविधा सम्पन्न होटल खोलिएको भए पनि अन्यत्र प्रदेशभरि नै ‘हाई इन्ड’ पर्यटकीय सुविधाका होटल नगन्य छन् । नाम चलेका गन्तव्यहरू भेडेटार, धनकुटाको हिले, इलाममा राम्रा होटल भए त्यहीअनुसार पर्यटक आउने थिए । तर हामीले चाहिनेभन्दा धेरै विमानस्थल बनायौं । जबकि ती विमानस्थलको उपयोगिता एकदमै कम छ । अर्बौं खर्च गरेर विमानस्थल बनाइएको छ, तर चल्दैनन् । यो बनाउन लाग्ने खर्चले सडक पूर्वाधारमा लगानी गरे पर्यटक आवागमन बढ्ने थियो । अप्ठ्यारा पहाडलाई छेडेर सुरुङ बनाइदिए गाडी यात्रा सहज र छिटो हुने थियो । त्यस्तै सर्लाहीको भरत तालले धेरै कुरा सिकाएको छ । यस्तै सम्भावना उदयपुरमा पनि छ । त्रियुगा नगरपालिकाको चुहाडेदेखि रामपुर ठोक्सिलासम्म सर्लाहीको भरतताल जस्तै ताल बनाएर पर्यटक आकर्षित गर्न सकिन्छ । अर्को पाटो भनेको एक नम्बर प्रदेशमा ठूलो सम्पत्ति र देशलाई नै टेवा दिने बंगलादेशमा ढुंगागिट्टी निकासी हो । एक वर्षमा ५ खर्ब रुपैयाँ बढीको ढुंगा बिक्री गर्न सक्ने व्यवसायीको बुझाइ छ । चियाको सबैभन्दा ठूलो बगान यही प्रदेशको इलाम र झापामा छ । माओवादी द्वन्द्व र ०६२/६३ सालको जनआन्दोलनपछि चियाको विकास शून्य बराबर छ । चिया रोपेर चियाको पकेट क्षेत्र बढाउनुपर्छ । सुन्तला फल्ने ठाउँहरू प्रशस्त छन् । यो खेतीलाई निरन्तरता दिँदै लानुपर्छ । एक नम्बर प्रदेशमा जलविद्युत् आयोजनाको उस्तै सम्भावना छ । तमोर जलविद्युत् आयोजनालाई छिटो निर्माणको चरणमा लानुपर्छ । दूधकोसी जलविद्युत् आयोजनाबारे कुरा धेरै भए पनि यसलाई चाँडो कार्यान्वयनमा लगिनुपर्छ । यो प्रदेश आर्थिक रूपमा प्रचुर सम्भावना बोकेको प्रदेश हो । सिँचाइ सुविधाको पर्याप्त व्यवस्थापन गर्न सके देशभरलाई भात खुवाउन धान फलाउन सकिन्छ । अब सरकारले निजी क्षेत्रलाई लगानी लेउभन्दा पनि तिमीहरूलाई के चाहिन्छ भनेर सोध्न जरुरी छ ।

(कान्तिपुरका विमल खतिवडाले गरेको संवादमा आधारित)