टुँडिखेल जनताको हो

नागरिक आन्दोलनमा नागरिकहरुको आवाज सुन्न उपस्थित भएका सुरक्षाकर्मीहरुलाई पनि म सलाम गर्छु । यो काठमाडौं सहर हो । काठमाडौं सहर यो देशको राजधानी हो । कुनै पनि सहरको, त्यसमा पनि राजधानी सहरको केही विशेषताहरु हुन्छन्, केही गुणहरु हुन्छन् । पहिलो गुण, प्रत्येक सभ्य सहरमा एउटा पेटी हुन्छ । जहाँ नागरिकहरु एक अर्कालाई नछोइकन हिँड्न सक्छन् । प्रत्येक सभ्य सहरमा साइकल चलाउने लेन हुन्छ, जहाँ मानिसहरु साइकल चलाउँछन् । प्रत्येक सभ्य सहरमा सडकका दायाँबायाँ रुखहरु हुन्छन् । रुखले सहरलाई शोभा दिन्छ र नागरिकलाई स्वस्थ बनाउँछ । प्रत्येक सभ्य सहरमा पुष्पवाटिका हुन्छ, पार्क हुन्छ, जहाँ मानिसहरु आराम गर्छन्, मनोरन्जन गर्छन् । प्रत्येक सभ्य सहरमा व्यवस्थित किसिमको पुस्तकालय हुन्छ, व्यवस्थित किसिमको नाट्यगृह हुन्छ ।

तर यो काठमाडौं सहरमा अहिले मैले गनिरहेको कुनै पनि कुरा छैन । जे जे हुनुपर्ने त्यो छैन । जे जे हुनु नर्पने त्यही छ । हुनु नपर्ने एउटा के हो भने, राजधानी सहरको बाक्लो बस्तीको बीचमा जंगीअड्डा छ । कुनै पनि सभ्य सहरको बीचमा, बाक्लो बस्तीको बीचमा जंगीअड्डा हुँदैन । जंगीअड्डामा के हुन्छ, बारुदको थुप्रो हुन्छ, जिलेटिन हुन्छ, बम हुन्छ । बन्दुक हुन्छ, मेसिनगन हुन्छ । जसले विनाश गर्छ । संसारैभरी तानाशाहहरु जहिल्यै पनि जनतासँग डराउँछन् । तानाशाह जब जनतासँग डराउँछन् तब तिनले आफ्नो दरारको बलेसीमुनि प्रहरीहरुको, सेनाहरुको जमात लगाउँछन् ।

नेपालको सेना, शाह राजाहरुले आफ्नो नोकरको रुपमा पालित पोषी हुर्काएको सेना हो । पछि त्यसको नाम नेपाली सेना भएको छ । तानशाह जब डराउँछ, त्यसले आफ्नो बलेसीमुनि अड्डा बनाउँछ । यो जंगी अड्डा पनि त्यसैगरी बनाइएको हो । हामी आज टुँडिखेल हाम्रो भन्न आएका छौं । अघिल्लो नागरिक आन्दोलनमा मलाई सम्झना छ, रत्नपार्क हाम्रो हो भन्न आएका थियौं ।

कुनै पनि देशको सेना बस्तीभन्दा धेरै टाढा बस्छ । सेना सामान्यत: नागरिकले देख्ने गरी कहिले पनि आउँदैन । दुई अवस्थामा मात्र आउँछ । ठूलो प्राकृतिक विपत्ति भएपछि राहत बाड्न सेना देखिन्छ । अथवा गृहयुद्ध वा सिमानायुद्ध भयो भने सेना देखिन्छ । सैनिक जवानहरु बिहान बिहान 'आई लभ यु' भन्दै सहरमा कुद्दैनन् । त्यसैले यो सेना नेपालका शासकहरुको बर्बरताको प्रतीक हो । यो सेना सहरको असभ्यताको प्रतीक हो । यो सेनाले नागरिकहरुले घेर्ने, डुल्ने टुँडिखेल पनि कब्जा गरेको छ ।

आज हामीलाई टुँडिखेलमा पस्न दिइएन । हाम्रो डरले बालुवाटारको आदेशमा टुँडिखेलका सबै ढोकाहरु बन्द भएका छन् । तर मेरा मित्र कृष्ण खनालले अघिल्लो आन्दोलनको भाषणमा भन्नुभएको थियो, नागरिक आन्दोलन तबसम्म रहन्छ, जबसम्म विश्वमा एउटा नागरिक रहन्छ । अधिकार जहिले पनि जोखिममा रहन्छन् । तानाशाहले जहिले पनि अधिकार खोस्न चाहन्छ, जीवनलाई सीमित बनाउन चाहन्छ, सबैलाई कमारो बनाउन चाहन्छ । त्यसैले आज हामीले टुँडिखेल नागरिकको हो भनेर उद्घोष गरेका छौं । टुँडिखेल नागरिकको हुनेछ । आज टुँडिखेलको ढोका हाम्रो लागि खोलिएन । टुँडिखेल सधैंभरी यसरी नै बन्द भयो भने टुँडिखेलको ढोका फोडिनेछ । यो सहरमा बसिरहेका सभ्य नागरिकहरुले टुँडिखेललाई पार्क बनाउनका लागि पुष्प वाटिका बनाउनका लागि, वृद्धवृद्धाहरु आराम गर्ने, मनोरन्जन गर्ने, केटाकेटीहरु खेल्ने ठाउँ बनाउनका लागि टुँडिखेल कब्जा गरिनेछ । टुँडिखेललाई पार्कमा परिणत गरिनेछ ।

हामी त्यो कुरा भन्दैनौं, सेना प्रतिकात्मक रुपमा भए पनि देशका लागि आवश्यक छ । नेपालको लागि यत्रो सेना आवश्यक छ कि छैन त्यो बहसको विषय होला । यो सेना जहाँ राखिएको छ, त्यो सेनाको ठाउँ होइन । सेनालाई नागरिकहरुको आवाजले, नागरिकहरुको दबाबले, नागरिकहरुको हुंकारले सैनिक अड्डा सहरको बीचबाट कतै एकान्तमा सारिनेछ । जंगी अड्डा एकलासमा हुनुपर्छ, एकान्तमा हुनुपर्छ । त्यसले आफ्नो पेशाअनुसार आफ्नो गोप्यताहरु कायम गर्दै काम गर्ने हो ।

जोसुकैले जेसुकै भने पनि भन्ने कुरा जम्मा यत्ति हो, टुँडिखेल नागरिकहरुको हो, टुँडिखेल नेपालीहरुको हो । टुँडिखेलबाट जंगीअड्डा पन्छिनुपर्छ । जंगी अड्डा पन्छिएन भने जंगीअड्डालाई टुँडिखेलबाट लखेटिनेछ । टुँडिखेल जब खाली हुन्छ, यो पार्क बन्नेछ, पुष्पबाटिका बन्नेछ । काठमाडौं राजधानीका निम्ति त्यो शोभायमान पनि बन्नेछ । मानिसहरुको स्वास्थ्यका लागि मनोरन्जनका लागि उपयुक्त ठाउँ पनि हुनेछ ।

(बृहत् नागरिक आन्दोलनले शुक्रबार आयोजना गरेको टुँडिखेल मार्चका क्रममा लेखक तथा अधिकारकर्मी संग्रौलाले राखेको धारणाको सारसंक्षेप)

प्रस्तुति : जनकराज सापकोटा