कोरोना संक्रमणपछिको अमेरिका

ट्रम्प र उनको पार्टी प्रतिरक्षामा थियो । चीनपछि जनवरीको दोस्रो सातामा जब भाइरसको संक्रमण थाइल्याण्डमा देखियो, तब दुई ठूला अर्थतन्त्र, अमेरिका र चीन, वासिङ्टन डीसीमा नयाँ व्यापार सम्झौता गर्दै थिए । चुनावी वर्षमा ट्रम्पका लागि त्यो व्यापार सम्झौताको अर्थ विशेष थियो । ठीक त्यसैबेला, अमेरिकी खुफिया एजेन्सीलगायत स्वास्थ्य विज्ञहरुले सम्भावित भाइरसको खतराबारे ट्रम्पलाई सूचना दिइसकेका थिए । उनको प्रशासनले सुनेन । अर्थात ट्रम्पले सुन्न चाहेनन् । किनकी सबैभन्दा महत्वपूर्ण, अर्थतन्त्र बलियो थियो । हेर्दाहेर्दै, अहिले महाशक्ति भनिएको विश्वकै ठूलो अर्थतन्त्र कोभिड–१९ को गम्भीर चपेटामा संर्घषरत छ । ठूलो मानवीय क्षति भइरहेको छ । जनस्वास्थ्यभन्दा अर्थतन्त्रलाई प्राथमिकता दिइएको भन्दै अमेरिकी नेतृत्वमाथिको आलोचना तीव्र छ । अमेरिकी सर्वाेच्चता, अमेरिकी राजनीतिको कार्यशैली र संकटमा नेतृत्वको हैसियतमाथि सर्वत्र प्रश्न उठिरहेको छ ।

अमेरिकामा अब के हुन्छ ? भाइरसको संक्रमणको आतंकले कस्तो रुपमा लेला, त्यो स्पष्ट छैन । तर कोभिड-१९ प्रभावित अमेरिकी राजनितीका आगामी दिन भने अवश्य चुनौतीपूर्ण हुनेछन । किनकी यो चुनावी वर्ष हो । लेखाजोखाको समय । राजनीतिमा एउटा अकाट्टय पक्ष के हो भने राष्ट्रिय संकटले राजनीतिक नेतृत्वको परीक्षा लिन्छ । नेतृत्वको कार्यशैलीले नतिजा तय गर्छ । संकट र नेतृत्व एक अर्कासँग परस्पर जोडिएर आउँछन । त्यसैले भनिन्छ, ‘संकट यस्तो नियति हो जहां नेतृत्व बन्धक हुनपुग्छ । निकासका लागि ‘झ्याल’ मात्र उपलब्ध हुन्छ ।’ अमेरिकी नेतृत्वको नियति अहिले ठयाक्कै यही छ । एकातिर मानवीय क्षतिको ठूलै चाङ छ । अर्काेतर्फ विश्वको ठूलो अर्थतन्त्रको दायरा नियन्त्रण बाहिर जानसक्ने खतरा छ ।

ट्रम्पको आरोप प्रत्यारोपको श्रृखलाले यसै स्थितिलाई प्रस्ट्याउँदै छ । अमेरिकी राजनीतिको विगतलाई हेर्दा, के देखिन्छ भने संकटमा राजनीतिक नेतृत्वलाई जनताको दह्रो साथ हुन्छ । तर अहिले अमेरिकी माहोल त्यस्तो छैन । ट्रम्पको समर्थन खस्किएको तथ्यांकहरुले देखाउँदैछन । संकटले जनताका लागि असुरक्षा, भय र अनिश्चितता उत्पन्न गराउंँछ । जस्तो कोभिड–१९ले अमेरिकामा यो स्थिति पैदा गरेको छ । निकै उन्नत भनिएको अमेरिकी स्वास्थ्य संरचना नै लडखडाएको जस्तो भान हुन्छ । उपचार उपकरणको अभावबारे बाहिरिएका समाचारहरुले, सोचेको जस्तो अमेरिकालाई संकेत गर्दैन । त्योभन्दा पनि सबैभन्दा विषम् विषय बनेको छ, अमेरिकी नेतृत्वको कार्यक्षमता र दूरदर्शितामाथिको प्रश्न । लासहरुको चाङ बढ्दै गर्दा समेत नेतृत्वको नीति, जनस्वास्थ्य कम, बढता अर्थतन्त्रमा केन्द्रित देखिन्छ ।

अहिलेको अर्थतन्त्र खोल्ने आवाज र प्रदर्शनहरुले नेतृत्वको अकर्मण्‍यतालाई बढावा दिँदैछ । भन्दैछन– ‘कोभिड–१९ बनावटी संकट हो ।’ यो आरोप राजनीति निर्देशित फण्डा हो भनेर बुझन गाह्रो छैन । ट्रम्पलाई मात्र होइन, उनका सर्मथकहरुलाई पनि थाहा छ, संकटको जटिलताले आगामी निर्वाचन प्रभावित बन्नेछ । विज्ञहरुका अनुसार भाइरसको स्वरुप र संक्रमणको स्थितिलाई ‘ट्रयाक’ गर्न गाह्रो छ । भाइरस कहिले नियन्त्रणमा आउँछ, यकिनका साथ भन्न सकिने अवस्थै छैन ।

अर्काे महत्वपूर्ण पक्ष के भने अमेरिकी अनुदार राजनीतिको एउटा चरित्र हो, विज्ञानलाई चुनौती दिने । सन् १९८० को दशकमा एड्सले अमेरिकालाई आक्रान्त पार्दा, रोनाल्ड रेगन र उनका सर्मथकहरु भन्थ्ये, ‘यो समलिंगी व्यवहारको प्रतिफल हो ।’ अहिले पनि कट्टरपन्थीको रटान छ, विश्वको पर्यावरणीय समस्या र पृथ्वी तात्दै गएको वैज्ञानिक तथ्य, वाहियात हो । ट्रम्प पनि अहिले यसै धारको प्रतिनिधित्व गर्छन् । जुन धारले भाइरसविरुद्व अमेरिकी प्रतिरक्षालाई कमजोर पारेको स्पष्ट छ ।

ट्रम्पको साढे तीन वर्षे कार्यकाल, आन्तरिक राजनीतिको उतार चढावमै बित्यो । यद्यपि ट्रम्प भिन्न थिए, सोच पृथक र कार्यशैली आफनै थियो । संकटमा पनि उनी बदलिएनन् । निक्सनदेखि अहिलेसम्मका हरेक अमेरिकी राष्ट्रपतिमाथि अनुसन्धनात्मक पुस्तक पस्केका पत्रकार बब उडवार्डले ट्रम्पमाथि लेखिएको पुस्तक ‘फिएर, ट्रम्प इन द ह्वाइट हाउस’ मा लेखेका छन्, ‘ट्रम्पले लेक्चर रुचाउँदैनन् । विज्ञलाई निकै कम सुन्छन् । नोट कहिलै लेख्दैनन् । विज्ञहरुको घण्टौं बिफ्रिङमा उनीलाई पाँच मिनेट पनि धैर्य गर्न गाह्रो हुन्छ ।’

कोरोना भाइरसको सम्भावित संक्रमण् बारे विज्ञहरुको चेतावनी ट्रम्पले सुन्न नै चाहेनन् । विषयलाई हल्का रुपमा मात्र लिएनन, बारम्बार फितलो टिप्पणी गरिरहे र गर्दैछन् । राज्य गर्भनरहरुदेखि विश्व स्वास्थ्य संगठनमाथि ट्रम्पको आरोप प्रत्यारोप, संकटको घडीमा जिम्मेवारीबाट राजनीतिक नेतृत्व पन्छिने चाल हो भन्ने बुझ्न गाह्रो छैन । कोभिड–१९ अघिको बलियो अर्थतन्त्र, न्यून बेरोजगारी दर, चीनसँगको व्यापार सम्झौताको सगर्वका साथ जस लिइरहेको अमेरिकी नेतृत्व, कोभिड–१९ को आतंकले निम्त्याएको संकटबाट तर्किनु, उसको आगामी चुनावी रणनीतिबाट निर्देशित छ । नेतृत्व अमेरिकी अर्थतन्त्रलाई तत्काल सुचारु गर्न तम्तयार छ । तर भविष्यको स्थिति आकलन गर्ने क्षमता कसैसँग छैन ।

संकटको घडीमा नेतृत्व कसरी उम्किन्छ वा फस्छ, अमेरिकी यी दृष्टान्तहरु हेरौं । सेप्टेम्बर ११ को घटनापछिको स्थितिमा राष्ट्रपति जर्ज डब्ल्यू बुसको लोकप्रियता आकासियो । दोस्रो कार्यकालमा उनले सहजै चुनाव मात्र जितेनन्, सन १९८८ पछि लोकप्रिय मतमा जित्ने पहिलो रिपब्लिकन उम्मेदबार बने । सन १९७९ को इरानस्थित अमेरिकी दूतावासको बन्धक घटनापछिको स्थितिमा चुक्दा राष्ट्रपति जिमी कार्टरले सन १९८० को निर्वाचनमा लज्जास्पद हार खेपे । यो परिदृश्यमा अमेरिकामा कोभिडले मच्चाएको विध्वंशले नोभेम्बरको निर्वाचनमा बलियो प्रभाव पार्ने सम्भावना छ ।

अमेरिकामा बिहीबार बिहानसम्म कोरोना भाइरसबाट मृत्यु हुनेको संख्या ४६ हजार ७ सय ८५ पुुगेको छ भने संक्रमितको संख्या ८ लाख ४२ हजार नाघेको छ । त्यस्तै ७६ हजारभन्दा बढी निको भएका छन् ।