भाइरसले कसरी गर्छ आक्रमण ?

भाइरसलाई जीवित र निर्जीवबीचको सूक्ष्म कण पनि भनिन्छ । हाम्रो शरीरको कोशले नियमित रूपमा प्रोटिन बनाइरहेको हुन्छ । यही प्रोटिन बनाउने प्रक्रियाबाट भाइरसले आफूलाई चाहिने प्रोटिन लिन्छ र संख्या बढाउँदै लैजान्छ । भाइरसलाई आफ्नो संख्या बढाउन जीवित कोषहरूको सहायता चाहिन्छ । यस कारण यो सूक्ष्म जीवदेखि मानव प्रजाति सबैमा पस्छ । भाइरस यसरी प्रवेश गर्दा नै हामी संक्रमित हुन पुग्छौं ।

भाइरसले कुन बेला कुन जीवलाई संक्रमण गर्छ, त्यो यसको बनोट र आनुवंशिक प्रकृतिमा भर पर्छ । अहिले महामारीका रूपमा फैलिरहेको ‘सिभियर एक्युट रेस्पिरेटरी सिंड्रम ः कोभी–२’ (यही भाइरसबाट लाग्ने रोगलाई कोभिड–१९ भनिएको हो) र सन् २००३ मा चीनमा फैलिएको ‘सार्स कोभ’ बीच ८० प्रतिशत समानता देखिएको वैज्ञानिकहरूले पुष्टि गरेका छन् । २००३ मा ‘सार्स कोभ’ चमेरोबाट बिरालो अनि बिरालोबाट मानिसमा सरेको थियो ।

‘सार्स कोभ’ चमेरोमा पाइने र चमेरोको कोष प्रयोग गरेर आफ्नो संख्या बढाउने भाइरस हो । सायद यो भाइरसमा आएको आनुवंशिक परिवर्तनबाटै अहिलेको नोवल कोरोना बनेको हो । ‘सार्स कोभ’ ले एकाएक आफ्नो आनुवंशिक सामग्रीमा यस्तरी परिवर्तन ल्याएछ, यो मानव कोष चिर्न र आफ्नो संख्या बढाउँदै लैजान सक्ने भयो । यही संख्या बढाउनु नै भाइरसको महामारीको कारण हो । ‘कोभी–२’ भाइरस भर्खर नयाँ होइन । यो पहिल्यै रहिआएको भाइरसको जिनमा आएको परिमार्जनको उपज हो ।

भाइरसमा यस्तो परिमार्जन कुन बेला, कुन प्राणीलाई, कुन समयमा हुन्छ भन्ने प्रश्नको जवाफ विज्ञानसँग पनि छैन । विज्ञानले भन्छ— मानिसको जिन १ प्रतिशत परिमार्जन हुन १० लाख वर्षजति लाग्छ । तर, भाइरसका लागि यो एक दिनमै सम्भव छ । त्यसो हुँदा कुनै जनावरमा मात्र आक्रमण गर्न सक्ने भाइरस आफूलाई एक दिनमै परिमार्जन गरेर मानिसलाई आक्रमण गर्ने बन्न सक्छ ।

अहिले यो महामारी रोक्ने विधि खोज्न विज्ञान लागिपरेको छ । विज्ञानले जे पनि गर्न सक्छ भन्ने युगमा एउटा सानो भाइरस तह लगाउन ठूला वैज्ञानिकहरूलाई नै हम्मेहम्मे परेको छ । विज्ञानले काम गर्ने आनुवंशिक डाटाबेसबाट हो । कुनै पनि जीवको जिन अध्ययनपछि मात्र त्यसविरुद्ध औषधि वा खोप बनाउन सकिन्छ । यो भाइरसको आनुवंशिक जानकारी २०२० जनवरीमै पत्ता लागेको हो । सुन्नमा आएअनुसार यो भाइरसविरुद्धको खोपको परीक्षण हुँदै छ ।

नेपालमा यो भाइरसले महामारीकै रूप लिएको छैन । तर, अहिलेकै अवस्थाले पनि हामीले विज्ञान र प्रविधिलाई प्राथमिकतामा राख्न नसकेको कटु सत्य उजागर गरिदिएको छ । विश्व नयाँ भाइरस बनाउन सक्ने अवस्थामा पुगिसकेका बेला हामी भने भाइरस परीक्षणका लागि समेत विदेशीकै भर पर्ने हालतमा छौं । कोरोना महामारीले वैज्ञानिक अध्ययन–अनुसन्धानमा हामी धेरै अगाडि बढ्न आवश्यक रहेको औंल्याएको छ ।

रेग्मी जैविक प्रविधि केन्द्रीय विभाग, त्रिविकी उपप्राध्यापक हुन् ।