इन्टरनेटले हामीलाई नंग्याएको छ

अहिले हामी सबैभन्दा धेरै तथ्यांक उत्पादन गर्छौं, धेरैभन्दा धेरै विषय–वस्तु इन्टरनेटमा अपलोड गर्छौं, पागल जसरी सबै कुरा अनलाइन साटासाट गर्छौं । यसको मतलब मानव इतिहासमै हामी सबैभन्दा धेरै पक्षको निगरानीमा छौं । यस अर्थमा, हामी अनलाइनका कारण नांगिएका छौं ।

हाम्रो सबैभन्दा गोप्य भनिएकै सूचना नै तीव्र गतिमा विस्तार भइरहेको इन्टरनेटको इन्धन हो । हाम्रो विभिन्न प्रकारका तथ्यांकले नै यसलाई चलायमान बनाइरहेको छ । तसर्थ टेक कम्पनीहरूले त्यस्ता तथ्यांकहरूको दुरुपयोग पनि गरिरहेको भेटिएको छ ।

यो सबैलाई कसरी नियन्त्रण गर्ने भन्ने विषय जटिल छ । सबैभन्दा पहिला त हामीले हाम्रो गोप्यता हनन भएको विषयलाई आत्मसात गर्नु हुँदैन । हामी के भयौं भन्ने मनन गर्दै हामीले गम्भीर भएर सोच्न आवश्यक छ । आफ्नो सजिलोका लागि प्रयोग गर्ने ग्याजेट्सलाई नै उपयोग गरेर हामीमाथि गरिएको व्यापारबारे सोच्न जरुरी भएको छ । त्यसका लागि हामीले आफ्नै नियम बनाएर टेक कम्पनीलाई चुनौती दिनुपर्ने अवस्था छ ।

ती नियमहरू कस्ता हुनुपर्छ भन्ने अहिलेको प्रश्न हो । केही अमेरिकाले आफ्नो गोप्यता सम्बन्धी कानुनै परिमार्जन गरेर टेक कम्पनीहरूको मनोमानीलाई नियन्त्रण गर्नुपर्ने सुझाउँछन् । केही त टेक कम्पनीको मनोमानीलाई नियन्त्रण गर्न छुट्टै निकाय नै गठन हुनुपर्ने तर्क गर्छन् । अन्य केहीको भने अहिलेकै कानुन नै काफी भएको दाबी छ । उनीहरू विद्यमान संरचनामै केही थप लगानी गरे पुग्ने सोच्छन् ।

मेरो विचारमा भने हामीले दुवै कार्य गर्नु जरुरी छ । तथ्यांकका भोका टेक कम्पनीहरू थप शक्तिशाली बन्नु अघि नै हामीले छिट्टै केही कदम चालिहाल्नुपर्छ ।

कुनै कम्पनीमा काम गर्नका लागि अन्तर्वार्ता दिन जाँदा आफ्नो हाउभाउलाई एउटा आर्टिफिसियल इन्टिलिजेन्स (कृत्रिम बुद्धि) ‘एआई’ ले उक्त कम्पनीमा काम गर्ने उत्कृष्ट र निकम्मा व्यक्तिसँग दाँजेको तपाईंलाई चित्त बुझ्छ ? मलाई त बुझ्दैन । तपाईंले घरमा प्रयोग गर्ने हरेक सामानमा क्यामेरा भएको मनपर्छ ? मलाई त मनपर्दैन । हेरिरहेको टेलिभिजन, इन्टरनेटमा किन्नका लागि खोजी गरेको सामानको इतिहाससँग आफू जोडिएको देख्न चाहनुहुन्छ ? हैन, भयो परेन ।

आफ्नो सहजताका लागि हामी हरक्षण स्मार्टफोन प्रयोग गर्छौं । त्यसले नै मानव सभ्यताको इतिहासमै हाम्रा सबै क्रियाकलापलाई निगरानी गर्ने व्यवस्थालाई बढावा दिएको छ । जसलाई मैले पनि धेरैपटक स्वीकारेको छु ।

मलाई प्रविधि मनपर्छ । मेरो आइफोनसँगको नाता पनि झन्डै एक दशक पुरानो भइसक्यो । तर अहिलेजस्तो पहिला मलाई कुनै नियन्त्रण रेखा बनाउनुपर्छ भन्ने लागेको थिएन । सबै टेक कम्पनीहरूमा राक्षसी प्रवृत्ति छ भन्ने पनि होइन । तर उनीहरूमा कुनै पनि बेला राक्षसी प्रवृत्ति आउन सक्ने सम्भावना भने छ ।

कसैले आफूमाथि निगरानी राखिरहेको छ भनेर सोच्न मानसिक रोगी हुनुपर्दैन । त्यस्ता कम्पनीहरूको अनाधिकृत निगरानीबाट रक्षा गर्न हामीलाई कडाभन्दा कडा कानुन चाहिएको छ । हामीले केही वर्षमै त्यस्ता कम्पनीका कार्यमा अंकुश लगाउने कानुन प्राप्त गर्छौं भन्नेमा म आशावादी छु ।

यसो भन्दैमा नयाँ कम्पनीहरू र तिनको आविष्कारमाथि नै अंकुश लगाउनु भने हुँदैन । केही हदसम्म युरोपले लगाएको अंकुशमाथि भने मेरो विमति छ । त्यसरी अत्तिनुपर्ने अवस्था पनि छैन भन्ने मेरो सोच हो ।

युरोपले जेनेरल डाटा प्रोटेक्सन रेगुलेसन, २०१८ मार्फत सबैभन्दा कडा कानुन ल्याएको छ । यसले कुनै पनि व्यक्तिलाई आफ्नो व्यक्तिगत तथ्यांक र सूचना कसले, कसरी प्रयोग गर्न सक्छ भन्ने निर्धारण गर्नसक्ने अधिकार दिएको छ । यस्तै अनलाइनमा विज्ञापनकर्ताहरूले कसरी विज्ञापन गर्न पाउँछन् भन्ने सम्बन्धी पनि कानुन बनाएको छ । ‘बिर्सन पाउने अधिकार’ त्यस्तै एक जटिल कानुनको उदाहरण हो । बेलायतले यसै साता कसैको छवि धुमिल्याउने सामग्री प्रकाशित गर्ने सञ्जालका अधिकारी लगायत कम्पनीलाई पनि कारबाही गर्न मिल्ने कानुन बनाउने बताएको छ ।

युरोपले ठूलो टेक कम्पनीलाई दिएको सन्देश स्पष्ट छ– ‘यो भद्रगोल तिमीहरूले नै बनाएको हो, आफैं सफा गर ।’ यो सोच आन्ध्र र प्रशान्त महासागर तरेर क्यालिफोर्नियासम्म आइपुगिसकेको छ । क्यालिफोर्नियाले पनि गतवर्ष उपभोक्ता गोपनीयता ऐन पारित गरेको छ । युरोपको जेनेरल डाटा प्रोटेक्सन रेगुलेसनभन्दा यो केही नरम रहेको आलोचना भए पनि क्यालिफोर्नियाका कम्पनीहरूले सशक्त तथ्यांक सुरक्षा नियमलाई मान्नुपर्ने भएको छ । यसले उक्त राज्यमा बस्ने नागरिकलाई आफ्नो तथ्यांक र सूचना टेक कम्पनीहरूले कसरी प्रयोग गर्न पाउँछन् भन्ने निर्क्योल गर्ने अधिकार दिएको छ । यो कानुन २०२० देखि पूर्णरूपमा लागू हुने छ र त्यसमा थप प्रावधानहरू पनि जोडिन सक्नेछन् ।

अन्य १० राज्यले पनि गोप्यता सम्बन्धी कानुन बनाउनका लागि गृहकार्य सुरु गरेका छन् । यसका लागि हरेक राज्यले आफ्नो तरिकाले सोच्नेभन्दा पनि एकीकृत रूपमा कार्य गर्नु जरुरी हुन्छ ।

कृत्रिम बुद्धि, फाइभ जी, क्वान्टम कम्प्युटिङ, स्वचालित प्रणालीहरू, रोबोटिक्स, स्वचालित कार, अनुहार चिन्ने प्रविधिजस्ता नवीनतम अविष्कारहरू गोप्यतालाई असुरक्षित बनाउने किसिमका प्रविधि हुन् । यसको प्रयोग हुँदा टेक कम्पनीहरूले प्राप्त गर्ने सूचनालाई उनीहरूले एकआपसमा कसरी साटासाट गर्छन् भन्ने अर्को मुद्दा हो । किनकि अबको विश्व यही जञ्जालमा जकडिएको छ ।

केही देश त अमेरिकीहरूले पचाउन पनि नसक्नेगरी अगाडि बढेर आफ्नो नागरिकका हरेक गतिविधिको निगरानी गरिरहेका छन् । चीन त्यसको एउटा उदाहरण हो ।

अहिलेको युगमा हामी गुगल, फेसबुक वा एमेजोनबाट भाग्न कठिन छ । भविष्यमा त्यस्ता ठूला कम्पनीहरू थप आक्रामक भएर तथ्यांक संकलन गर्न उद्यत हुन्छन् भन्नेमा पनि दुईमत छैन । उनीहरूले संकलन गनेको सूचना हाम्रालागि ‘डिजिटल ट्याटु’ जस्तै हुन् । यो सबै हाम्रो नियन्त्रणभन्दा बाहिर छ भनेर चुप लागेर बस्न भने हुँदैन । उनीहरूले आफ्नो काम गर्छन् । हामी आफ्नो अधिकार सुरक्षित गर्न जुट्नुपर्छ ।

लेखिका प्रविधिका समाचार सम्प्रेषण गर्ने वेबसाइट रिकोडकसँग आबद्ध छिन् ।

न्युयोर्क टाइम्सबाट अनुदित ।