१७.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६०

अलबिदा अन्नान

श्रद्धाञ्जली
शान्ति सेना स्थापनामा नेपाल सरकारले गरेको योगदानको प्रशंसा गर्थे कोफी अन्नान । नेपालको बृहत्तर शान्ति सम्झौताको प्रसंगमा संलग्न थिए, उनी ।

काठमाडौँ — संयुक्त राष्ट्र संघका सातौं महासचिव कोफी अन्नानको आकस्मिक निधनले हामीले एउटा अन्तर्राष्ट्रिय राजनेता गुमाएका छौं । आकर्षक व्यक्तित्व, मनोहारी व्यवहार र अटल आस्था एवं दृढताका उनी उदाहरण थिए ।

अलबिदा अन्नान

उच्चकोटीको अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिज्ञका रूपमा हठी र अधिनायकवादी सरकार प्रमुखसँग कुराकानी गर्दा संयुक्त राष्ट्रका मूलभूत सिद्धान्तलाई व्याख्या गर्ने र स्पष्ट प्रतिबद्धताको खोजी गर्ने उनको खुबी थियो । उनी दोस्रो अफ्रिकी महासचिव मात्र थिएनन्, संयुक्त राष्ट्र संस्थाकै कर्मचारीहरू मध्येबाट उच्चतम तहमा पुग्ने पहिलो पदाधिकारी पनि थिए ।

द्वन्द्वग्रस्त मुलुकहरूमा शान्ति स्थापना गर्न, संयुक्त राष्ट्र संघका क्रियाकलापमा मानव अधिकारलाई अग्रस्थानमा राख्न, सर्वसाधारण नागरिकको बाँच्न पाउने अधिकारको प्रत्याभूतिका लागि मानवीय हस्तक्षेपको धारणालाई संस्थागत गर्न, गरिबी निवारण र एड्स रोकथाम जस्ता विषयमा अन्नानले गरेको अविरल प्रयासलाई उनको महत्त्वपूर्ण विरासतका रूपमा लिइन्छ ।

फलस्वरुप उनकै कार्यकालमा ‘संरक्षणको उत्तरदायित्व सम्बन्धी अवधारणा, शान्ति निर्माण आयोगको स्थापना, मानव अधिकार परिषदको स्थापना र संयुक्त राष्ट्र संघको महत्त्वपूर्ण प्रतिरूपको रूपमा ‘सहस्राब्दी विकास लक्ष्य’का विषयमा विश्व सहमति प्राप्त हुन सक्यो । ती सबै प्रयत्नका लागि अग्रगामी भूमिकामात्र उनले निभाएनन्, परन्तु कटिबद्धताका साथ ती लक्ष्य पूरा गर्न उनी लागिपरे । संयुक्त राष्ट्र संघको सुधार अर्काे महत्त्वपूर्ण विषय थियो, जुन उनले आफ्नो उच्च प्राथमिकताको विषय बनाए । यिनै कार्य र सत्प्रयासको कदर गर्दै सन् २००१ मा उनलाई विश्व प्रसिद्ध नोबल शान्ति पुरस्कार प्रदान गरियो ।

अन्नान संक्रमणकालीन समयमा महासचिव भएका थिए । शीतयुद्धको समाप्ति र अमेरिकाको सर्वाेपरिताको अवस्थाबाट विश्वको कार्यसूची आतंकवाद विरुद्ध कसरी लड्ने भन्ने विषयतर्फ मोडिएको थियो । त्यही समयमा शीतयुद्धको समाप्तिपछि सुषुप्त रहेका पुराना र नयाँ आन्तरिक एवं अन्तर्राष्ट्रिय द्वन्द्व सबैतिर बढ्दै थियो । संयुक्त राष्ट्र संघ ती सबै विषयमा संलग्न थियो । तर सफलता र विफलता दुवै सँगसँगै हात लागेको अवस्था थियो । त्यस्तो विषम परिस्थितिमा पनि संयुक्त राष्ट्र संघका आदर्श र मान्यतालाई केन्द्रविन्दुमा राखेर अघि बढ्नुपर्छ भन्ने विषयमा अन्नानले निरन्तर आवाज उठाइरहे ।

हामीले यो बुझ्नुपर्छ कि शान्ति र आदर्शलाई आवश्यक सन्तुलनमा राखेर विश्व शान्ति र सद्भाव एवं समृद्धि बढाउन संयुक्त राष्ट्र संघको स्थापना गरिएको हो । राष्ट्रिय सार्वभौमिकता र अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्थाबीच प्रतिस्पर्धात्मक सम्बन्ध देखिन्छ । शक्तिशाली राष्ट्रहरू सीमित स्वार्थ पूरा गर्न तात्कालिक लाभका विषयमा बढी केन्द्रित हुन्छन् भने अन्य राष्ट्रहरू विश्व व्यवस्थालाई सिद्धान्तपरक बनाउन प्रयत्नरत हुन्छन् ।

तर यथार्थ के हो भने सिद्धान्तमा आधारित विश्व व्यवस्थाले ठूला–साना सबै राष्ट्र र मानवजातिलाई नै दीर्घकालीन रूपमा सबल बनाउँछ । संयुक्त राष्ट्र संघका महासचिवको जिम्मेवारी एकातिर निमुखा जनताको र दुर्बल राष्ट्रको पक्षमा वकालत गर्नु हो भने अर्काेतिर शक्तिराष्ट्रहरूसँग सहकार्य गरी ती राष्ट्रलाई संयुक्त राष्ट्र संघको सिद्धान्तका पक्षमा ल्याउनु पनि हो । यो अत्यन्त कठिन तर महत्त्वपूर्ण कार्य हो । अन्नानले यी सबै विषयलाई सन्तुलनमा राख्तै विश्व शान्ति, विकास एवं मानव अधिकार प्रबद्र्धनका लागि सकारात्मक योगदान गरे ।

महासचिवको पदभार कहिलेकाहीं असम्भवप्राय: देखिन्छ । एकातिर द्वन्द्व निवारण, गरिबी उन्मूलन र मानव अधिकार संरक्षणको महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारी दिइन्छ भने अर्काेतिर महासचिवको नत आवश्यक स्रोत जुटाउने स्वतन्त्र अधिकार छ, न यसका निर्णयलाई लागू गराउने बाध्यात्मक शक्तिस्रोत छ । महासचिवको सबैभन्दा ठूलो अधिकार र शक्ति भनेकै सबै शक्तिराष्ट्रलाई एउटै धारणामा आबद्ध गराउने नैतिक अधिकार र सबैभन्दा उच्चस्थानमा रहेर विश्व व्यवस्थाबारे उत्तरदायी हुन आह्वान गर्ने र विश्व जनमत तयार गर्ने अधिकार हुन् ।

अन्नानले आफ्नो सर्वपरिचित विश्व नेताको नाम र शान्ति सद्भाव र मानवताको आफ्नो गहन प्रतिबद्धता र अठोटलाई राम्ररी प्रयोग गरे । उनलाई अर्का प्रसिद्ध पूर्व महासचिव ड्याग ह्यामरशोल्डसँग पनि तुलना गरिन्थ्यो । सुडानको विषयमा होस्, इराक अथवा पूर्वी टिमोरको स्वतन्त्रताको विषयमा होस्, उनले आफ्नो उच्च मनोबल र कूटनीतिक कौशललाई राम्ररी प्रयोग गरे । संयुक्त राष्ट्र संघको स्पष्ट स्वीकृति बेगर इराकमा रासायनिक हातहतियार भएको आरोपमा अमेरिकाले नेतृत्व गरेको इराकी युद्धलाई गैरकानुनी भनेर स्पष्ट रूपमा उल्लेख गर्नुलाई धेरैले उनको सिद्धान्तप्रतिको निष्ठाका रूपमा व्याख्या गर्छन् ।

यति हुँदाहुँदै पनि रुवान्डाको जातिहत्या, सेब्रेनित्साको नरसंहारको समयमा शान्ति स्थापना विभागको प्रमुख पदमा रहँदा त्यसलाई आकलन गर्न नसकेको र प्रतिकारात्मक कदम लिने विषयमा चुकेको विषयमा उनको आलोचना भएको थियो । इराकको खाद्यान्नको लागि तेल कार्यक्रममा उनको छोराको संदिग्धपूर्ण संलग्नता पनि आलोच्य बन्न पुग्यो । यावत् विषयलाई विश्लेषण गर्दा सौम्य व्यक्तित्व, कर्मठ प्रतिबद्धता र स्पष्ट दिशाबोध उनका अमूल्य गुणका रूपमा लिइन्छ ।

नेपालको विषयमा उनको संलग्नताका बारेमा पनि केही उल्लेख गर्नु सान्दर्भिक देखिन्छ । उनले महासचिवका रूपमा सन् २००१ मार्चमा नेपालको औपचारिक भ्रमण गरे । आन्तरिक द्वन्द्व चुलीमा पुगेको त्यस समयमा उनले संयुक्त राष्ट्र संघको मध्यस्थतापूर्ण सहयोग पुर्‍याउने अभिलाषा स्पष्ट रूपमा व्यक्त गरेका थिए । नेपाल सरकारले त्यस्तो सहयोग त्यस समयमा आवश्यक नरहेको राय व्यक्त गर्‍यो ।

शान्ति सेना स्थापनामा नेपाल सरकारले गरेको योगदानको प्रशंसा गर्दै उनले तालिम केन्द्रको भ्रमण पनि गरेका थिए । त्यसपछि सन् २००६ को समयतिर नेपालको बृहत्तर शान्ति सम्झौताको प्रसंगमा उनी संलग्न भएका थिए । वर्तमान प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली त्यसबखत उपप्रधान एवं परराष्ट्र मन्त्रीका हैसियतले जेनेभा भ्रमण गर्दा जून २००६ मा महासचिव कोपी अन्नानसँग संयुक्त राष्ट्र संघको सहयोगको परिधि र प्रकारबारे लामो छलफल भएको थियो ।

म त्यतिबेला जेनेभामा नेपाली राजदूत तथा स्थायी प्रतिनिधि भएकाले उक्त बैठकमा कोपी अन्नानको नेपालको शान्ति प्रक्रियाप्रति स्पष्ट अवधारणा देखेँ । उक्त समझदारीलाई नोभेम्बर २००६ को बृहत शान्ति सम्झौतामा उल्लेख गरी २००७ को जनवरीमा संयुक्त राष्ट्र संघ सुरक्षा परिषदले १७४० प्रस्ताव पारित गरी नेपालमा राजनीतिक मिसनको कार्यालय स्थापना गर्‍यो ।

सन् २००७ मा महासचिव पदबाट निवृत्त भएपछि पनि कर्मठ अन्नानले विश्व कल्याणकारी कार्यमा आफूलाई संलग्न गराइरहे । आफ्नो संस्था कोफी अन्नान फाउन्डेसनमार्फत र संयुक्त राष्ट्रसंघीय एवं अफ्रिकी संगठनका प्रस्तावमा विश्वका विभिन्न स्थानमा द्वन्द्व न्यून गर्न र शान्ति स्थापनाका लागि योगदान पुर्‍याउँदै आएका थिए । केन्यादेखि सुडान, सिरिया र म्यान्मारमा समेत न्यायपूर्ण र दिगो शान्तिका लागि संलग्न भए ।

सेवा निवृत्त कोफी अन्नानलाई न्युयोर्कमा रहँदा विभिन्न समारोहहरूमा देख्दा के स्पष्ट रूपमा बुझ्न सकिन्थ्यो भने उनी आत्मविश्वासका धनी थिए । विश्व शान्ति र समृद्धिका लागि सबैमा समर्पणभाव र आशावादिता हुनुपर्छ भन्ने विषयमा उनी जोड दिन्थे । मलाई लाग्छ, संयुक्त राष्ट्र संघका वर्तमान महासचिव गुटेरसले कोफी अन्नानलाई ‘संयुक्त राष्ट्र संघको प्रतिरूप’ भनी जस्तो उद्गार व्यक्त गरे, त्यसले उनको व्यक्तित्व र योगदानलाई स्पष्ट चित्रण गर्छ । दिवंगत राजनेता कोफी अन्नानको आत्माको चीरशान्तिको कामना गर्छु ।

आचार्य राष्ट्रसंघका पूर्वउपमहासचिव हुन् ।

प्रकाशित : भाद्र ९, २०७५ ०८:०५
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?