संवाद

‘नयाँ इतिहास रचिन्छ भन्ने विश्वासका साथ भारत जाँदैछु’ [भिडियो]

भुटानी शरणार्थीहरू अमेरिकाले नै लगेको हुनाले चासो हुनु अस्वाभाविक होइन ।
एफबीआई नै प्रत्यक्ष संलग्न भएको भन्ने त मलाई लाग्दैन । तर पक्कै पनि उनीहरूले चासो लिएकै होलान् ।अनुसन्धान नेपाल सरकार र नेपाल प्रहरीकै आफ्नै क्षमता, मूल्यांकन र पहलकदमीमा भएको छ ।
कान्तिपुर संवाददाता

काठमाडौँ — नक्कली शरणार्थी प्रकरणको छानबिन चलिरहेका बेला सरकारले यसको अनुसन्धान प्रक्रियालाई कमजोर पार्ने हो कि भन्ने आशंकामा आम नागरिकहरुको खबरदारी चलिरहेको छ । सरकारले भने कुनै पनि हालतमा यो प्रकरणमा जोसुकै दोषीलाई पनि नछोड्ने बताइरहेको छ ।

यही बीचमा प्रधानमन्त्रीको भारत भ्रमणको पनि तयारी चलिरहेको छ। यसै सन्दर्भमा कान्तिपुर हाफ म्याराथुनको ११ औं संस्करणको उद्घाटनका क्रममा कान्तिपुर परिसर थापाथलीमा आएका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालसँग गरिएको कुराकानी :

तपाईंले अहिलेको आफ्नो कार्यकाललाई कसरी हेर्नु भएको छ र नक्कली शरणार्थी प्रकरणको अनुसन्धान जो खास मुख्य व्यक्ति हो त्यहाँ नपुग्ने हो कि भन्ने चासो छ यसलाई कसरी लिनु भएको छ ?

यो पटक मैले कार्यकारी प्रमुखको रुपमा जिम्मेवारी सम्हालेदेखि नै मलाई यो एउटा अवसर पनि हो र एउटा चुनौती पनि हो । देशको अर्थतन्त्र संकटतर्फ गइरहेको अवस्थामा कार्यकारी प्रमुखको जिम्मेवारी लिने कुरा आफैंमा चुनौतीपूर्ण नै थियो । र मैले पहिलो बैठकदेखि नै यसलाई सुधार गर्ने निम्ति प्रयास गरेको थिएँ र केही नीतिगत निर्णय पनि गरेको थिएँ । अर्थतन्त्रमा सुधार र समृद्धिका कुरालाई मूलभूत रुपमा नारा बनाएर नै पहिलो बैठक पनि गरें र त्यसअनुसारका निर्णय पनि भए ।

अहिले सुशासनको सन्दर्भमा नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाउने प्रकरण आइपर्‍यो । कान्तिपुरलाई विशेष गरी म धन्यवाद भन्न चाहन्छु । तपाईंहरुले यो विषयलाई गम्भीरतापूर्वक उठाउने र जनतामाझ पुर्‍याएर सरकारलाई सुशासनतर्फ अघि बढाउन उत्प्रेरित गरेकामा म धन्यवाद भन्न चाहन्छु । तपाईंहरुको भूमिका राम्रै स्थापित पनि भयो ।

हामीले गृह प्रशासन र प्रहरी प्रशासनलाई भनेको कुराचाहिँ विषयलाई गम्भीरतापूर्वक लिन जरुरी छ र दोषी कोही नछुटोस् र निर्दोष कोही नपरोस् भन्ने आत्मविश्वास र दृढताको साथ अघि बढ्न गृह मन्त्रालय र प्रहरीलाई मैले पटक–पटक निर्देशन दिएँ । प्रहरीले यसलाई गम्भीरतापूर्वक लिएर काम गरिरहेको छ । र अझै गर्छ ।

अहिले सरकार एउटा संकल्प र प्रतिबद्धतामा छ । राम्रो गर्ने, नराम्रो गर्दै नगर्ने मैले भन्दै आएको छु । त्यही मान्यता अन्तर्गत यो काम भएको छ । मलाई लाग्छ कोही पनि दोषी छुट्दैन र कुनै न कुनै रुपमा त्यो दोष र कमजोरी अघि आउँछ । अदालतमा ६० दिनमा मुद्दा लैजानुपर्ने व्यवस्था अन्तर्गत लैजानै पर्छ । तर पनि कोही दोषी देखिन्छन् भने त्यसको अनुसन्धान प्रक्रिया रोकिन्छ भन्ने बुझेको छैन र रोकिँदैन । यो विषय फेरि नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाउने कुरासँग मात्र सम्बन्धित छैन । समग्रमा हामी देशलाई सुशासनको कसरी अघि बढाउने भन्ने कुरासँग पनि सम्बन्धित छ ।

हामीले भ्रष्टाचार लगायत विकृति विसंगतिहरु नियन्त्रण गर्न कुन इच्छाशक्तिको साथ अगाडि बढ्छौं भन्ने कुरा पनि हो । देशको अन्तर्राष्ट्रिय छविलाई हामी फेरि कसरी कायम गर्न सक्छौं र विकास गर्न सक्छौं भन्ने प्रश्नसँग पनि जोडिएको छ । त्यसैले यो विषय नेपालको पार्टीहरु र सरकारको मात्र रहेन, यो आम नेपालीको विषय पनि भएको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा पनि यो विषय गम्भीरतासाथ हेरिएको छ । संयुक्त राष्ट्रसंघदेखि विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय संघ संस्था र विदेश शक्ति केन्द्रहरुले पनि यो विषयलाई गम्भीर रुपले हेरेका छन् । त्यसैले मलाई विश्वास छ यो विषय कसैले दायाँबायाँ गर्ने हुँदैन । कहिलेकाहीँ मिडियामा म शेरबहादुर देउवा र केपी ओलीसँगै बस्दा यही विषय सामसुम पार्न खोजेका हुन् कि भन्ने आशंका पनि भयो । जबकी हामी बसेको संसद्को लागि हो । संसद्‍मा वातावरण कसरी सहज बनाउने भन्ने विषयमा नै बसेको हो । मैले पटक पटक भनेको छु यो विषयमा दोषी नछुटोस् र निर्दोष नपरोस् भन्ने बाहेक तीन जना बसेर कहिल्यै पनि कुरा गरेको छैन । कुरा गर्न सक्ने अवस्था पनि छैन । तपाईंहरु बाहिर पनि यस्तो वातावरण बनाउनु भएको छ कि सबै यसमा सजग छौं ।

तर यो बीचमा सरकारले अर्थतन्त्रमा परेको दबाबको सामना गर्नका लागि गरेका निर्णयहरुचाहिँ पछि परेको जस्तो, कतिपय सेटिङहरु छन् भनेका कुराहरुलाई भत्काउन सरकारले लिएका निर्णयहरु पछि परेको जस्तो अरु थुप्रै विकृतिहरु अन्त्य गर्न गरेका प्रयासहरु, राजस्व बढाउन गरिएका, रेमिट्यान्स बढाउन गरिएको, विदेशी मुद्रा सञ्चिति बढाउन गरिएका प्रयासहरु र त्यसको प्रभावबारे कम चर्चा भएको छ । मैले हेर्दाचाहिँ समग्रमा नै हामी सुशासनतर्फ अघि बढेका छौं ।

तीन जना बस्ने सन्दर्भको कुरा उठाइहाल्नुभयो, तर मान्छेलाई लागेको के हो र टिप्पणी भएको कारण के होला भने शेरबहादुर देउवा र तपाईं त सत्तरुढ पक्षकै हुनुहुन्छ र बसिराख्नुहुन्छ । केपी शर्मा ओलीसहित तीन जना बस्ने अलि दुर्लभ नै हुन थालेको थियो नि ?

हामी केपी ओलीजी प्रतिपक्षी दलको नेता केही अस्वस्थ भएको बेलामा शेरबहादुरलाई लिएर म बालकोट पुगेको छु । तीन जनाको पहिलो बैठक हामीले बालकोटमा गरेको हो । त्यतिबेलाको हाम्रो कुरा के थियो भने सदनमा नियमावली कसरी पास गर्ने ? पार्टीहरू बीचको सहमति र सहकार्यलाई कसरी अगाडि बढाउने भन्ने कुरासँग मात्रै केन्द्रित थियो । त्यतिबेला यो विषय त्यति गम्भीर ढंगले आइसकेको पनि थिएन, जति गम्भीर बनाइयो । दोस्रो र तेस्रो पटक पनि हामी सदनभित्र नयाँ कुरा छलफलमा के राख्न चाहन्छु भने देशमा लामो संघर्ष र बलिदानपछि प्राप्त भएको परिवर्तन र संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रप्रति नै वितृष्णा फैलाउने क्रम बढेको छ, विभिन्न कोणबाट ।

तस्बिरहरू : प्रकाशचन्द्र तिमिल्सेना/कान्तिपुर

म अहिले त्यसमा बढी जान चाहन्न, तपाईंहरूलाई राम्रोसँग थाहा छ । त्यो प्रवृत्ति बढ्दै गयो भने देश दुर्घटनामा जान सक्छ भन्ने चिन्ता हामीलाई छ । मलाई अझ बढी छ । त्यसो हुनाले बालकोट गएर पनि तीन जना बस्नु, संसद्‌भित्र सम्झौता म केही लचिलो भएर प्याकेजमा सम्झौता गरेको छु । सुनुवाइ समिति बनाउने, समिति बनाउने संवैधानिक परिषद्सम्बन्धी विधेयक अगाडि बढाउने लगायत टीआरसीसँग सम्बन्धित विषयमा सहमति पनि गरेका छौं । यसको पछाडिको उद्देश्य गहिरोगरी हेर्नुभयो भने हिजो १२ बुँदे समझदारी विस्तृत शान्ति सम्झौता, संविधानसभा संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रका सहयात्रीहरू देशको अगाडि विद्यमान मूल विषयमा एक ठाउँमा नउभिने हो भने देश दुर्घटनामा जाला कि भन्ने चिन्ताले काम गरेको छ ।

म तपाईंहरू यो कान्तिपुर मिडियामार्फत् आम नेपाली जनता र सबै राजनीतिक कार्यकर्तालाई भन्न चाहन्छु- देशको एकता र परिवर्तनको रक्षा र यो परिवर्तनमार्फत् नै जनतालाई डेलिभरी दिन सकिन्छ । सुशासन दिन सकिन्छ विकास दिन सकिन्छ भन्ने संकल्पसहित यो पटक म प्रधानमन्त्रीको जिम्मेवारीमा भएको हुनाले पनि मैले त्यो राष्ट्रिय एकता र हिजोको सहमतिलाई फेरि एकचोटि जिवन्त बनाउने उद्देश्यका साथ बसेको कुरा पनि जानकारी गराउन चाहन्छु ।

अन्तर्राष्ट्रिय चासोको पनि कुरा गर्नुभयो, तथ्यगत हिसाबले पुष्टि पनि भएको छैन र हामीलाई पनि हो कि होइन कि पनि लाग्छ । आईजिपी पनि यहीँ हुनुहुन्छ शरणार्थी सम्बन्धी अनुसन्धानमा पनि खासगरी अमेरिकी सुरक्षा निकायको एफबीआईको संलग्नता वा उनीहरुको प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष भूमिका रहेको भन्ने चर्चा छ, यो बारेमा पनि प्रष्ट पारिदिनुहुन्छ कि ?

यो विषय उठिसकेपछि र यो विषयको अन्तर्राष्ट्रिय आयाम पनि भएको हुँदा भुटानी शरणार्थी पहिल्यै अमेरिका लगायतका देशहरूमा लाने प्रक्रिया भएको हुनाले बाँकी भुटानी शरणार्थीहरूको कसरी व्यवस्थापन हुन्छ ? नेपाल सरकारले कसरी यसलाई अगाडि बढाउँछ भन्नेतिर स्वाभाविक चासो अन्तर्राष्ट्रिय संघसंस्थाको र त्यसमा पनि भुटानी शरणार्थीहरू अमेरिकाले नै लगेको हुनाले अमेरिकाको चासो हुनु अस्वाभाविक होइन । पक्कै पनि मलाई अहिले एफबीआईको कुरा गर्नुभयो, एफबीआई नै प्रत्यक्ष संलग्न भएको वा तिनले प्रभावित पारेको भन्ने त मलाई लाग्दैन । तर म के ठान्छु भने पक्कै पनि उनीहरूले चासो लिएकै होलान् र उनीहरूले कुनै न कुनै रूपमा यसलाई हेरेकै होलान् भन्ने लाग्छ । तर अहिलेको अनुसन्धानको प्रक्रिया, कतापट्टी अनुसन्धान प्रक्रिया अगाडि बढाउने भन्नेमा चाहिँ कुनै पनि अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिको हात छैन । यो नेपाल सरकार र नेपाल प्रहरीकै आफ्नै क्षमता मूल्यांकन पहलकदमीमा भएको छ ।

हाम्रोमा प्रधानमन्त्री भइसकेपछि दुई तीन वटा रिचुअलजस्ता छन्, एउटा शितलनिवास गएर शपथ लिने, दोस्रो संसद्‌बाट विश्वासको मत लिने र तेस्रो भारत भ्रमण गर्ने । यो परम्पराजस्तै भयो । प्रधानमन्त्रीज्यूको यसपटकको भारत भ्रमण चर्चा गरिएभन्दा ढिलो भएको छ भन्ने देखिन्छ । किनभन्दा पनि बोआओ र दोहाको कार्यक्रम जस्ता कार्यक्रमहरू पनि यसै कारणले सहभागी हुनुभएन भन्ने छ । छिमेकीहरूसँग विश्वासको वातावरण बनाउन, बलियो बनाउन सरकारले पहल गर्ने तर भारतबाट त्यत्तिकै न्यानो सम्बन्धका लागि पहल भएको होइन कि भन्ने छ, यसमा तपाईंको टिप्पणी के छ ?

पहिलो कुरा प्रधानमन्त्री भएपछि भारतै जानुपर्छ भन्ने कुनै वैधानिक बाध्यता कानुनी राजनीतिक केही पनि छैन । त्यो एउटा भारतसँको खुला सीमाना आर्थिक राजनीतिक सामाजिक जनता-जनताबीचको सम्बन्धको दृष्टिकोणले त्यो युनिक छ । दुनियाँमा अन्त कहीँ पनि देख्न पाइदैन । त्यसकारणले परम्परा बस्दै आयो । सबै त्यसै गर्नेजस्तो हुन गयो, एउटा कारण । तर सधै त्यस्तो हुँदैन भन्ने कुराको प्रमाण त म आफैं हो ।

पहिलोचोटि प्रधानमन्त्री हुँदा पहिलो भ्रमण मैले चीनको गरेको थिएँ र त्यो विषय काफी चर्चामा पनि रह्यो । अहिले पनि मैले फेरि बाध्यताका कारणले या परम्पराका कारणले भनेर मात्रै होइन हाम्रो आवश्यकताको कारणले भारत भ्रमणमा जानुपर्छ भन्ने उचित लागेको छ । र भारत भ्रमणको तयारी राम्रो छ । मैले यो पटक भारतले अलिकति 'ऊ' नगरेको हो कि भनेर सोध्नुभयो त्यस्तो होइन । भारत पनि गम्भीर भएको यो भ्रमणको तयारीमा मैले त्यो महसुस गरेको छु । नेपालतिर पनि हामीले गम्भीर रूपले नै गरेका छौं । त्योभन्दा अगाडि, यतिबेला म पुगेर फर्किइसक्ने तयारी थियो । तर भारतकै चुनाव इत्यादिका कारणले केही दिन पोस्टपोन्ड गर्ने कुरा आएपछि मैले केही दिन पर सार्ने हो भने बजेट अगाडि हुँदैन । अब बजेट पछाडि मात्रै हुन्छ भनेर मैले नै भनेको हो । र अहिले गम्भीर तयारी दुवैतिर भएको छ । केही नयाँ चिज नेपाललाई प्राप्त हुन्छ र नेपाल भारत सम्बन्धको आयाम पनि नयाँ ठाउँमा पुग्छ भन्ने विश्वास छ मलाई । सायद यो राम्रो अवसर हो नेपालको लागि पनि र भारतको लागि पनि । हामीले दुईपक्षीय सम्बन्धलाई बलियो पार्ने दुईपक्षीय सहयोगका क्षेत्रहरूलाई नयाँ बनाउने । अहिले मैले धेरै भन्न उचित हुँदैन तर एउटा नयाँ इतिहास योपटक रचिन्छ होला भन्ने विश्वासको साथ म भारत जाँदैछु ।

केहीदिन अगाडि अमेरिकाको स्टेट डिपार्टमेन्ट (विदेश मन्त्रालय)ले धार्मिक स्वतन्त्रतासम्बन्धी रिपोर्ट निकालेको छ । त्यसमा नेपालको च्याप्टर पनि छ । नेपालका नेताहरूलाई हिन्दु राज्य कायम गर्नका लागि बीजेपीले फन्डिङ गर्छ । त्यो फन्ड लिएर नेपालका नेताहरू चल्छन् भन्ने छ । नेपालमा संविधान र कानुनले स्वतन्त्रता दिएको छ तर धार्मिक स्वतन्त्रता छैन भन्ने खालको रिपोर्ट छ । यो रिपोर्टमाथि भारतको विदेश मन्त्रालयले नै खण्डन गरिसकेको छ । यो रिपोर्ट आइसक्दाखेरि हाम्रो परराष्ट्र मन्त्रालय र सरकारी संयन्त्रबाट कुनै पनि औपचारिक प्रतिक्रिया आएको छैन । यसमा तपाईंको धारणा के छ ?

त्यो विषय आफैंमा गम्भीर र संवेदनशील छ । सरकारले यसलाई गम्भीर रूपले नै लिएको छ । हामी भारत भ्रमणको ठिक संघारमा छौं । त्यसकारण यो विषयमा अहिले बढी चर्चा गर्नुभन्दा भारत जाने सन्दर्भमा नै यो विषयको बारेमा दुई पक्षीय रूपमा एउटा बुझाइ बनाउन आवश्यक छ भन्ने मैले ठानेको छु । सरकारले पनि यसलाई गम्भीर रूपले हेरिरहेको छ ।

प्रकाशित : जेष्ठ ६, २०८० १०:५३
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्

‘गायक गाउँदै छ कि लिप–सिंक गर्दैछ ?’

सजना बराल

‘अभया एन्ड द स्टिम इन्जिन्स’ की प्रमुख अभया सुब्बा नेपाली रक–पप संगीतप्रेमीमाझ चर्चित् छिन् । आफूलाई कोरियाली सांगीतिक समूह ‘बीटीएस’ को प्रसंशक बताउने उनी संगीतमा महिलाको उपस्थिति बढाउन बर्सेनि ‘विमेन इन कन्सर्ट’ आयोजना गर्छिन् । रक संगीत, महिला संगीतकर्मी र प्रविधिबारे सुब्बासँग सजना बरालको कुराकानी :

तपाईंले ‘बाँसको घारी’ गीतमाथि सोसल मिडियाहरूमा पोस्ट गरिरहनुभएको छ । यो गीत कहिले सार्वजनिक हुँदै छ ? कस्तो प्रकारको गीत हो ?

यो नारीहरूको व्यथा समेटिएको गीत हो । सानै उमेरमा बिहे भएर पारिवारिक जीवनमा अल्झिएका, कामले गलेर युवा उमेरमै पाको देखिने महिला सम्झिएर गीत तयार पारेकी हुँ । आजभोलि कतिपय महिलाले आफू सशक्त भइसकेपछि ‘के अरूका कुरा गरिबस्नु’ भन्ने गरेको सुन्छु । तर, मान्छेले आफ्नोबारे मात्रै सोचेर हुँदैन । हामी एउटा स्थानमा पुगिसकेपछि वा सशक्त भइसकेपछि वरिपरिका र पछि परिरहेका मान्छेलाई पनि माथि उठाउनुपर्छ ।

यसमा मेरा पहिलेका गीतहरूमा जस्तै लोकलय मिसिएको छ । यो सोलो गीत हो । म सोलोतिर किन लागेँ भने ब्यान्डसँग मात्रै गाउँदा मान्छेहरूले ‘ए यो गीत त यसका भाइहरू/केटाहरूले बनाइदिएको हो’ भने । मलाई प्रस्तोता मात्रै ठानेँ । तर, म गीत गाउने मात्रै होइन, लेख्ने, कम्पोज गर्ने सबै गर्छु । यसको श्रेय मैले नै पाउनुपर्छ भनेर सोलो निकालेकी हुँ । मेरो कामको जस अरूले नै पाइरहेको देखेपछि त्यो फिर्ता लिन खोजेकी हुँ । यसमा म घमन्डीजस्तो सुनिउँला, तर महिलाले आफ्नो काममाथि दाबी गर्न सक्नुपर्ने रहेछ । तर, ब्यान्डसँगको मेरो संगीत पनि निरन्तर छँदै छ ।

नेपाली संगीतको जुनै विधामा पनि लोक संगीत मिसाइएको हुन्छ । तपाईंका सोलो र ‘अभया एन्ड द स्टिम इन्जिन्स’ ब्यान्डका गीतमा पनि लोकलय छ । यो श्रोतासम्म पुग्ने बाध्यता हो वा आवश्यकता ?

बाध्यता होइन । गीत तयार गरिरहँदा मुड वा फ्रेम अफ माइन्ड केमा हुन्छ, त्यसले गीतको पनि मुड निर्धारण गर्छ । म अहिले मेलो फ्रेममा छु । नेपाली नारीको व्यथा नेपाली लोक लयले नै बोल्न वा अभिव्यक्त गर्न सक्छ भन्ने लाग्छ । गाउँबस्तीका नेपाली महिलाका लागि सिर्जना गरेको ‘बाँसको घारी’ पश्चिमा लयमा गाउनुको कुनै अर्थ र मीठास छैन । सानैमा बिहे गर, बच्चा जन्माउ, काम गर, त्यसमाथि बूढो भएपछि कतिलाई त बोक्सीको आरोप पनि लगाइन्छ । महिलाहरूको जीवन कष्टकर छ, तिनका मर्का बुझिदिनु जरुरी छ । यस्ता कथा गाउँ मात्रै होइन सहरमा पनि छन् ।

मेरै घरमा बस्ने एक जना बहिनीको जीवन हेरेर मलाई यो गीत लेख्ने सोच आयो । उनी स्मार्ट र राम्री थिइन् । म पढ, पढ भन्थेँ तर सानैमा बिहे गरिन्, बालबच्चा भयो, बिहानदेखि रातिसम्मै घर र खेतबारीको काम गर्नुपर्छ भन्थिन् । बिहेपछि आफ्नै घरको नोकरसरह बनेको देखें मैले । उनैको जीवनप्रति समर्पित छ– बाँसको घारी । पहिले–पहिले गीत बनाउँदा म म्युजिकलाई बढी ध्यान दिन्थेँ । स्टेजमा बबाल गर्छु भन्ने हिसाबले गीत बनाउथेँ । आजभोलि गीतबाटै केही भनौं, अनुभव अभिव्यक्त गरौं लाग्छ ।

तपाईंको गीत ‘लैजाऊ मलाई’ मा समावेश गरिएको लोक–संगीतलाई अग्रजहरूले कसरी हेरे ? नयाँ पुस्ता मात्रै हो कि अघिल्लो पुस्तामा पनि यो गीतमाथि रुचि छ ?

मलाई पहिल्यैदेखि नै लिम्बू भाका र भाषालाई मेरो गीतमा राख्ने इच्छा थियो । तर, म लिम्बू नै भए पनि लिम्बू भाषा र भाका मेरा लागि नौला थिए । यो गीतपछि म आफ्नोपनसँग अझै नजिक भएकी छु । मान्छेहरूले पनि ‘आफ्नो मौलिकता भुल्नुभएको छैन रहेछ’ भने । लिम्बू समाजले पनि सराहना गरेको पाउँदा खुसी लाग्यो किनभने यस्तो विषयमा लिम्बू समाज क्रिटिकल (आलोचनात्मक) छ । यो गीत युवा पुस्ताले नै बढी सुनेजस्तो लाग्छ । युवा भनिरहँदा जो उमेर होइन मनमा युवा छ, उनीहरू मेरा गीत सुन्छन् । पाको पुस्ता नयाँ रचना सुन्नभन्दा आफ्नै जमानाको, आफूले अनुभव गरेका विषयमा बढी केन्द्रित हुन्छ । मनैदेखि युवा नहुने हो भने आफूवरिपरि के चलिरहेको छ, त्यो सुनिँदै सुनिँदैन ।

कोभिड लकडाउनको बेला घरभित्र थुनिँदा म यतिसाह्रो आफैंभित्र पसेछु कि पछि बिस्तारै म गाउनै नसक्ने हुन थालेँ । संगीतकर्मीका रूपमा म त्यो बेला मरिसकेकी थिएँ । सबै जना फेसबुक लाइभमा गीत गाउँथे, मचाहिँ घाँटीबाट स्वर निकाल्न नसकेर आत्तिरहेकी थिएँ । डरलाग्दो अवस्थामा पुगेपछि मैले खाना बनाउन, सरसफाइ गर्न, श्रीमान्को हेरचाह र घरका अरू काम गर्न थालेँ । यी सबै मेरा लागि नौला अनुभव थिए किनभने मैले पहिले यस्ता काम गरेकै थिइनँ । तर, यी काम रमाइला हुँदारहेछन् भन्ने महसुस भयो । मलाई रमाइला लाग्ने चीजहरू पनि हिजोसम्म मेरा लागि अपरिचित रहेछन् भन्ने आभास भयो । त्यस्तै, लिम्बू भाका र भाषा पनि मेरो आफ्नो हो । तर, किन यो मलाई नौलो लाग्छ ? आफैंसँग प्रश्न गरेँ । त्यसपछि गीतमा लिम्बू लय राख्छु भनेर सोधीखोजी गर्न थालेँ । यो गीत आएपछि मलाई संगीतमा धेरै थोक गर्न सक्नेरहेछु, ब्यान्डबिनै पनि भन्ने आभास भयो र जोस पनि थपियो । ‘द भ्वाइस’ मा मैले जसरी काम गरेँ, त्यसले धेरै सिकायो ।

खास–खास समयमा संगीतका खास विधा लोकप्रिय हुन्छन् । रक संगीतको लोकप्रियता अहिले बढिरहेको छ कि घटिरहेको ?

सबैलाई थाहै छ, रक संगीत अहिले चल्तीमा छैन । तर, नयाँ कुरा आउने/जाने भनेको निरन्तर चलिरहने प्रक्रिया हो । रक संगीत फेरि फर्केला/नफर्केला ! तर, मान्छेले नयाँ पाराले सोच्ने र नयाँ रचना गरिरहनुपर्छ । पहिले–पहिले सिम्फोनी अर्केस्ट्राहरू हुन्थे, सय/दुई जना म्युजिसियन बसेर अर्केस्ट्रा चलाउँथे । दुई सयबाट घट्दै–घट्दै गएर १२ जनाले अर्केस्ट्रा गर्न थाले । १२ बाट घटेर ५ भए । अहिले त पाँचबाट पनि घटेर एउटा मात्रै भएको छ– डीजे । जिन्दगी यस्तै हो । परिवर्तनलाई स्विकार्नैपर्छ । रक म्युजिकमा पनि त्यही हो । अब यसलाई रिइम्याजिन वा रिलोड गर्नु (अर्को ढंगबाट ल्याउन) जरुरी छ ।

रक संगीतमा महिलाको सहभागिता बढाउन हरेक वर्ष ‘वुमन इन कन्सट’ शृंखला गर्नुभएको थियो । त्यो अभियान अहिले कहाँ पुग्यो ? त्यसको आवश्यकता किन छ ?

‘विमेन इन कन्सर्ट’ को उद्देश्य नयाँ गायक–गायिक वा ब्यान्ड उत्पादन गर्नु, नयाँ गीत, संगीत निकाल्नु मात्रै होइन । महिला आर्टिस्टले कौशल र ऊर्जा प्रदर्शन गर्दै स्टेज कब्जा गर्न सक्छन्, दर्शकलाई बाध्न/कन्ट्रोल गर्न सक्छन् भनेर देखाउनु पनि हो । कन्सर्टमा सहभागी महिलाहरूको प्रस्तुति हेर्दा देखिन्छ– उनीहरू साहसी छन्, सक्षम छन् । केटीहरूलाई ‘तिमी केही गर्न सक्छौ’ भन्ने आँट दिन पनि यो कार्यक्रम आवश्यक छ । मान्छेलाई पैसा वा स्रोतसाधन दिएर मात्रै हुँदैन उसमा साहस पनि भरिदिनुपर्छ । कन्सर्टको तयारी गर्दा हामी एक–अर्काका कथा, अनुभव र समस्या सेयर गर्ने माहोल बनाउँछौं । आफ्ना कुरा सेयर गर्दा उनीहरू थेरापीजस्तो हुने बताउँछन् ।

मलाई अब गाउँ–गाउँ गएर उतैका महिलासँग ‘विमेन इन कन्सर्ट’ गर्न मन छ । केही साता उनीहरूसँगै बसेर, तिनका कुरा सुनेर, तालिम दिएर कार्यक्रम गर्न मन छ । आउने प्रोजेक्टमा म त्यही गर्नेछु । गाउँतिरै कन्सर्ट गर्ने र एक/दुई जनालाई काठमाडौं ल्याएर गीत रेकर्ड गर्ने योजना छ । केही समयअघि धम्पुसको एक गाउँ पुगेकी थिएँ । त्यहाँ महिला मात्रै थिए, पुरुष विदेश गएका । महिलाको जीवन कामै काम, दुःखैदुःखले भरिएको थियो । हरेक मान्छेलाई आफू हुनुको महत्व र जिन्दगीको खुसी अनुभव गर्ने अधिकार छ । म महिलाको जीवनमा त्यही खुसी खोज्न चाहन्छु । उनीहरूको महत्त्वको आभास तिनलाई दिलाउन चाहन्छु ।

संगीत क्षेत्रमा लैंगिक विभेद भएकाले पनि तपाईंले यो अभियान चलाउनुभएको हो ? त्यो विभेद कस्तो छ ? संगीतमा महिलाको अवस्था दुई दशकको अन्तरालमा कस्तो पाउनुहुन्छ ? समान ज्याला, समान अवसरमा कुनै परितवर्तन आयो ?

त्यो पनि हो । सन् २००३ तिर महिलाहरूलाई आइडिया नै थिएन– संगीत कसरी गर्ने ! महिलालाई संगीत सृजना सिकाउन र त्यो किन आवश्यक छ भनेर छलफल गर्ने प्लाटफर्म दिन हाम्रो अभियान सुरु गरिएको थियो । कोभिडपछि यो कार्यक्रम झन् आवश्यक भयो । संगीत क्षेत्रमा लैंगिक विभेद छ । तर, पारिश्रमिक मा आफैंले चाहिँ विभेद भोगेको छैन । स्ट्रगलिङ फेजमा ‘म पनि छु है’ भनेर देखाइरहन कहिलेकाहीँ सित्तैंमा पनि गाएँ होला । तर, अहिले संगीतमा धेरै परिवर्तन आइसकेको छ । छोरीहरूलाई पनि गाउन, संगीत क्षेत्रमा लाग्न प्रोत्साहन गर्छन् अभिभावक । छोरीहरू पनि अब त विद्रोही भइसके, परिवर्तनका लागि विद्रोही हुनैपर्छ ।

रक संगीतमा स्टेज प्रस्तुतिको विशेष महत्त्व हुन्छ । हिजोका दिनमा र अचेल स्टेज उक्लँदा अनुभवी गायिकाका रूपमा के फरक महसुस हुन्छ ? समय फेरिँदा श्रोता, दर्शकको सहभागितामा के हेरफेर पाउनुहुन्छ ?

पहिले–पहिले ढुंगा हान्ने दर्शक पनि हुन्थे, अहिलेका सभ्य छन् । तर, आजभोलि दर्शक भाइरल गीतलाई मात्रै स्थान दिन खोज्छन्, अन्यलाई अवसरै दिन चाहँदैनन् । कुनै गीत जतिसुकै झुर किन नहोस् वा स्टेजमा जतिसुकै घीनलाग्दो प्रस्तुति नै किन नहोस्, गीत भाइरल छ भने दर्शक जहाँबाट पनि नाच्न आइपुग्छन् । कसले कसरी गाउँदै छ ? त्यो सुन्ने कान पहिलेका दर्शकमा थियो । कसले कस्तो पर्फर्म गर्दैछ ? कुन ब्यान्ड कस्तो छ ? दर्शक हेक्का राख्थे । अहिले त गाउनेले साँच्चै गाउँदै छ कि लिप–सिंक मात्रै गरिरहेको छ ? दर्शक थाहै पाउँदैनन् । गीत सुन्न वा प्रस्तुति हेर्न होइन टिकटक, इन्स्टाग्राम, फेसबुकको रिल्स बनाउन कन्सर्ट जाने दर्शक पनि देखिन्छ । तर, यसले सृजनात्मकतालाई खासै प्रभाव पार्दैनजस्तो लाग्छ । भन्छन् नि– क्रिएटिभिटी एन्ड ब्रिलियन्स अल्वेज साइन्स । राम्रो काम देखापरिहाल्छ, राम्रो संगीत वर्षौं बाँच्छ ।

नेपाली संगीत कुन बाटो हिँडिरहेको छ ?

नयाँनयाँ म्युजिसियन आइरहेका छन् । नयाँ पुस्ताका संगीतकर्मी देख्दा लाग्छ– नेपाली संगीत सही बाटोमै छ । परिवर्तनलाई आत्मसाथ गरेर अघि बढ्नुपर्छ । संगीत मन र आत्मा हो । समयसँगै मन फराकिलो बनाउँदै जानुपर्छ । नयाँ पुस्तासँग नजिक हुनुपर्छ । उनीहरूबाट सिक्नुपर्छ । बुझ्नुपर्छ– उनीहरू के सुनिरहेका छन् !

पछिल्लो समय नयाँ प्रविधिहरू आइरहेका छन् । एआईले संगीत सृजना गर्न थालिसक्यो । यसलाई तपाईंले कसरी हेरिरहनुभएको छ ?

एआई डरलाग्दो विषय हो । सन् २०५० सम्ममा त हामीलाई मेसिनहरूले चलाइरहेको हुनेछ । तिनले अहिले नै हामीलाई कन्ट्रोल गर्न थालिसके । संगीतमा एआईले अहिल्यै कुनै असर नपारे पनि यसको फैलावटलाई काँटछाँट गर्नैपर्छ ।

प्रकाशित : जेष्ठ ६, २०८० १०:३६
पूरा पढ्नुहोस्
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
×