‘ओलीसँग मिल्न न्यूनतम लोकतान्त्रिक अभ्यासको स्पेस चाहिन्छ’

एमालेभित्रको विवाद र नयाँ दल गठनको विषयमा उनीसँग गरिएको कुराकानीको सम्पादित अंश :

एमाले विभाजनको अवस्था किन आयो ?

इतिहासदेखि नै एमालेभित्र सञ्चित हुँदै आएको विकृतिहरूको विस्फोट हो । यसलाई ओली ‘भर्सेस’ माधव वा अरु केही मात्रै होइन । पार्टीको प्रणालीगत संरचनाले विकास गरेको शक्तिको केन्द्रीकरण ‘भर्सेस’ प्रजातान्त्रिकरण प्रक्रियाहरूको अन्तरविरोध अभिव्यक्त भएको हो । २०४६ सालको परिवर्तनपछि मिसन र सत्तासँगको अन्तरसंघर्षलाई समन्वयात्मक ढंगले अघि लैजानुपर्नेमा हाम्रो प्राथमिकता सत्ताका लागि मिसन छाड्ने काम भयो । सत्तामा पुग्नका लागि वाञ्छित वा अवाञ्छित शक्ति सम्झौता, लसपस र विस्तारै सत्ताले उत्सर्जन गर्ने सुविधा र शक्तिसँगको आशक्ति नेतृत्व वर्गमा अत्याधिक बढी भयो । जसले गर्दा पार्टीभित्रै दुईटा वर्ग निर्माण भए । ‘नववर्ग’को पार्टीको सिद्धान्त, विचारप्रतिको ओठेभक्ति र मिसनसँगको प्रगतिको चाहाना रहेको तल्लो तहका कार्यकर्ताबीच अन्तर विरोध भयो । कार्यकर्ताले मिसनमा कति प्रगति भयो भनेर हेर्दा त्यो देखेनन् । त्यो अझ परित्यक्त भएको पनि देखे ।

तल्लो तहमा अलिअलि रहेका संस्थागत संरचनाहरू तहसनहस हुन थाले । । भीमकाय संरचनाहरू बने, तर निर्णय गर्ने संरचना हेर्‍यौं भने एक वा दुई जनाले गर्ने परिपाटी विकास भयो । त्यसले उत्पन्न गरेको अन्तरविरोध हो । अर्कोतर्फ हामीले पाएको सत्तालाई सदुपयोग पनि गरेनौं । हामीले करिब दुई तिहाइ सिट ल्याएपछि राष्ट्रको कायापलट गर्ने ५/७ वटा योजनामा मात्रै सरकार केन्द्रित भएर अन्य खुद्रामसिना कुरा पार्टी वा अन्य कसैले हेर्ने गरि छाडिदिएको भएपनि यस्तो समस्या आउने थिएन । तर नेतृत्वले भने निर्णयको सबै क्षेत्रमा आफूमात्रै पुग्ने हर्कत गर्‍यो । त्यसले पनि अन्तरविरोध सिर्जना गर्‍यो ।

विभाजन हुँदा वा विवादको कारण एमालेमा भएको क्षतिले ल्याउने परिणाम के हो ?

भित्र वा बाहिरका एमाले इतरशक्तिहरूले एमालेको चिहानभित्र आफ्ना हितहरू देखिरहेका छन् । त्यसको प्रभाव नेकपादेखि एमालेभित्रको विवादमा भएको चलखेलबाट देखिन्छ । २०६२/०६३ को जनआन्दोलन र संविधान बनाउँदा दुईटा घटनामा नेपाली जनताले ‘रणनीतिक स्वायत्तता’ प्रयोग गरे । जनआन्दोलनमा पनि दुईखम्बे नीतिकै सल्लाह लिएर बाहिरबाट आएका हुन् । तर हामीले त्यसलाई मानेनौं । गणतन्त्रमा जानुपर्छ भनेर जनताले त्यसको अवज्ञा गरे अर्को संविधान बनाउने समयमा पनि हाम्रो ‘रणनीतिक स्वायत्तता’लाई रोक्ने कोसिस भएको थियो । एकातिर बाह्य शक्तिले हाम्रो अवज्ञाको बदला लिन पनि चाहिरहेको थियो । संविधानले जुन शक्तिलाई पराजित गर्‍यो त्यसको अरुचि पनि बुझ्न सकिन्छ । ती शक्तिहरू कताकता समन्वयात्मक ढंगले काम गरिरहेको देखिन्छ । त्यसको प्रभाव पनि देखिन्छ । एमालेभित्रको बहसमा त्यो पनि छ । अर्को विषय अन्तर्राष्ट्रिय राजनीतिमा आइरहेको फेरबदल पनि हो । चीन र पश्चिमाहरूबीच जुन द्वन्द्व छ, त्यसमा हामीलाई घिसार्नका लागि कुनै शक्तिले प्रयोग गरिरहेका छैनन् ? त्यो कताकता शंका लाग्ने गरेको छ । एउटा सामाजिक आधार भएको एमाले जस्तो शक्तिलाई तहसनहस भयो भने उनीहरूको डिजाइन लागू गर्न सकिन्छ त्यो खेल भएको हुनसक्छ ।

एमाले विभाजनको फाइदा कसलाई भइरहेको छ ?

एमाले विभाजनबाट कांग्रेस, दरबार (पूर्वराजावादी) र माओवादी र अन्य विभिन्न बाह्य शक्तिहरूलाई पनि फाइदा छ ।

अन्तरविरोधका क्रममा तपाईंहरू माधव नेपालको साथमा रहेर लामो समयदेखि ओली विरोधी खेमामा बस्नुभयो । तर अहिले नेपाललाई किन छाड्नुभयो ?

ओलीजीले अभ्यास गरेको सर्वसत्तावादी रवैयाविरुद्ध अलग–अलग सोचाइ भएपनि हामी एकै स्थानमा लडेका हौं । तर कसरी लड्ने भन्ने विषयमा भने हाम्रा भिन्नता पनि रहे । अहिले जुन बाह्यशक्तिको प्रभाव छ, त्योसँग जुध्ने विषयमा केही साथीहरूले नजरअन्दाज गरे । उहाँहरूले एकछत्र रुपमा ओलीको सर्वसत्तावादलाई मात्रै बुझ्नुभयो । मुलुकमा मडारिइरहेको संकट, संकट सिर्जना गरिरहेका शक्तिहरूको बृहत्तर आयामलाई देख्नुभएन । त्यसले केही साथीहरूलाई उत्ताउलो बन्नका लागि मद्दत गरेको छ । जति संयोजित, विवेकशील र जिम्मेवारीपूर्ण ढंगले यो अन्तरविरोधलाई समाधान गर्नका लागि लाग्नुपर्दथ्यो त्यसमा चुकेका छन् । अहिले पनि एकता विषय आत्मसमर्पण होइन । सम्मानजनक एकताको कुरा मुद्दामा आधारित न्युनतम लोकतान्त्रिक अभ्यास गर्ने स्पेस चाहिन्छ भनेको हो ।

माधवकुमार नेपालले पार्टी गठन गर्नु भएको छ, त्यसमा तपाईहरू सहभागी हुनुहुन्न ?

हामी मूलतः एकताको पक्षमा छौं । विभाजनको पक्षमा हाम्रो रुझान हुने छैन ।

ओलीको सर्वसत्तावादको पनि कुरा गर्नुभयो र फेरि ओलीसँगै रहेर काम पनि गर्ने भन्नु भएको छ । यसमा कसरी संगती मिल्छ ?

डेमोक्रयाटिक स्पेस भयो भने अन्तरसंघर्ष गर्दै अघि बढ्न सकिन्छ । त्यो स्पेस भएन भने कसरी एकैस्थानमा हौंला र ?

डेमोक्रयाटिक स्पेस भित्र के–के पर्छ ?

यसभित्र १० बुँदे सहमति पर्छ । त्यो सहमतिमा डेमोक्रयाटिक स्पेस होला । कम्तिमा पनि स्वेच्छाचारी नभई संस्थागत निर्णय हुने अवस्था हो । कम्तिमा पनि महत्त्वपूर्ण निर्णयहरूमा संस्थागत निर्णय गर्ने परिपाटी होस भन्ने हो । त्यसप्रति ओली प्रतिबद्ध हुने आधार खोजेका हौं ।

अहिले जुन रुपमा अध्यक्ष ओलीले पार्टी सञ्चालन गर्नुभएको छ । तपाईंहरूले उठाउनु भएको विषय कसरी सम्बोधन होला र ?

ओलीजीको समूहभित्र रियलाइजेसन बढ्दै गएको देखिन्छ । तर ओलीजीमा व्यक्तिगत रुपमा कति छ, त्यो थाहा छैन । उनीहरूले रियलाइजेसन गरेका छैनन् भने चाँडै बुझ्नेछन् समय बलावान हुन्छ ।

कम्युनिष्ट आन्दोलनमा पछिल्लो चरणमा विभाजनको नयाँ श्रृंखला फेरि सुरु भएको छ । यो रोकिन कति समय लाग्छ ?

नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलन अहिले अवसादको चरणमा प्रवेश गरेको छ । आजको भोलि नै यो अवसादको चरण समाप्त हुँदैन । अझै केही समयसम्म यो जानेछ । अहिले आत्मसमीक्षाको चरण पनि हो । यो प्रक्रिया पूरा भएपछि फेरि पुन: संगठित र पुनर्जीवनले तीव्रता लिन्छ ।

यो चरण कहिले पूरा भएर नयाँ चरण सुरु हुन्छ ?

अवसादको प्रक्रिया सकिएर पुनर्जीवनको चरणमा पुरा हुनका लागि कम्तीमा २/३ वर्ष समय लाग्छ । विचार, संगठन, संस्कृति, संरचना र संस्थामा कहाँ समस्या रह्यो भन्ने विषयमा विहंगम आत्मसमीक्षा नगरिकन यो आन्दोलन एउटा जखमले नेतालाई अघि राखेर त्यसको प्रलापमा पार्टीले पुनर्जीवन पाउँदैन ।

चुनाव आउँदैछ, विभाजनको असर कति पर्छ ?

चुनाव फेस गर्ने हो । जुन अवस्थाबाट गुज्रिएका छौं त्यसबाट अहिले नै कस्तो परिणाम आउँछ भनेर आकलन गर्न सकिन्छ, हाम्रो लागि त्यति उत्साहजनक हुँदैन ।