‘नेपाली स्वाद संसारभर चिनिन सक्छ’

दुई वर्षपछि बिहीबार मात्रै नेपाल फर्केका सेफ सन्तोष साहसँग उनको जीवनको संघर्ष, सफलता र नेपाली खानाको विश्वव्यापीकरणबारे जनकराज सापकोटा र बुनु थारूले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

देहातमा संघर्षशील बाल्यकाल बिताउनुभयो । ती दिन सम्झिँदा कस्तो लाग्छ ?

बाल्यकालका स–साना कुरा जहिल्यै सम्झिरहेको हुन्छु । तर त्यसलाई मैले संघर्ष भनिनँ । सायद त्यो बाल्यकाल नभएको भए आज यस्तो हुँदैनथेँ होला । अथवा योभन्दा राम्रो पनि हुन सक्थ्यो । म जहाँ पनि मौका मिल्यो भने बाल्यकालको कुरा सुनाइरहेको हुन्छ किनकि त्यसले अरूलाई प्रेरणा मिलोस् । जसले जीवनमा कोही छैन, घर छैन वा बाआमाले पढाउन सकेनन् भनेर सोच्छन्, उनीहरूको मनोबल बढाउन पनि म बाल्यकालको कुरा भन्छु । चाह्यो भने गर्न सकिन्छ । ढिलो हुन्छ तर हुन्छ नै ।

तपाईं एसएलसीमा ३ वटा विषयमा फेल हुनुभएको थियो । तर, पढाइमा धेरै जान्ने नभए पनि अगाडि बढ्न सकिने रहेछ है ?

अस्ति मलाई कक्षामा जहिल्यै फर्स्ट हुने एक जना स्कुले साथीले म्यासेज गरेको थियो । हामीलाई सरले हुने बिरुवाको चिल्लो पात भन्ने उखान सुनाउँथे । उसले मलाई जिस्काउँदै भन्यो, तँ पढाइमा त्यति जान्ने थिइनस् । तर तैंले नै यस्तो सफलता हात पारिस् । सरले भनेको कुरा त गलत रहेछ भन्यो । हो, एसएलसीमा २ वटा गणित र अंग्रेजीमा फेल भएपछि म भारत पसेको थिएँ ।

मान्छेमा केही कमी छ भने कुनै बलियो पक्ष पनि हुन्छ । त्यो हेर्न जरुरी हुन्छ । कमीलाई सुधार्नुपर्छ । तर आफूभित्र के शक्ति छ भनेर खोज्न जरुरी हुन्छ । हरेक मानिसमा केही न केही फरक कुरा हुन्छ । सायद मभित्र खाना बनाउने कुरा थियो । त्यो खोज्न पनि मलाई वर्षौं लाग्यो ।

गुजरातमा ९ सय भारुमा काम सुरु गर्दा मेरो बाटो यही हो भन्ने लागेको थियो कि त्यसको धेरैपछि आफ्नो बाटो चिन्नुभयो ?

गाउँमा हुँदा झोला र पाउरोटी बेचेर २०–२५ रुपैयाँ कमाउँथेँ । केही महिनापछि नै मासिक ९०० भारु कमाउन थालेपछि कसलाई लाग्दैन, मेरो बाटो यही हो भनेर ? गाउँमै भएको भए त त्यति पैसा कमाउन वर्षदिन लाग्थ्यो । सुरुमा भाँडा धुनु पनि सफलता लाग्थ्यो । त्यतिबेला भाँडा धुनु सानो कुरा मानिन्थ्यो, अहिले लन्डनमा त त्यस्तो मानिँदैन । हामी आफैं पनि भाडा धुन्छौँ । विस्तारै मेरा लागि अब यही पेसा हो भन्ने लाग्दै गयो । ५–६ महिना भाँडा धोएपछि मैले सेफको काम सिक्ने मौका पाएँ । त्यसपछि निरन्तर यसैमा लागिरहेँ ।

सफलता निरन्तरताले हुन्छ वा बुद्धि पनि त्यसमा मिसिनुपर्छ ?

सफलता सबैको मिश्रण हो । सफलताको अर्थ पनि सबैका लागि फरक–फरक हुन्छ । कसैलाई सफलता भनेको १० वटा होटल चलाउनु होला । कसैलाई घरमा हेलिप्याड बन्नु होला । मेरा लागि सफलता भनेको मेरो मातहत ५० जनाले काम गरून् भन्ने होला ।

मैले भनेको कुरा नै अन्तिम सत्य हो भन्दिनँ । तर मेरो सफलता भनेको सन्तुष्टि हो । पाउरोटी बेच्दा पनि सफल नै ठान्थेँ । एकदम खुसी थिएँ । कमाएको २० रुपैयाँले २ महिना घर चल्थ्यो । खेतबाट धानचामल आउँथ्यो, मसला मात्र किन्नुपर्थ्यो । ९ सय भारु कमाएको बेला अलग्गै सफलता लाग्यो । किनकि त्यति पैसाले ६ महिना घर चल्थ्यो । म जे छु त्यसमा सन्तुष्ट छु । अब के गर्ने ? भनेर आफैंले सोधिरहेको हुन्छु ।

किशोरावस्थामा अनेक विचार आउँछन्, कुन सही र गलत भन्ने दोधार हुन्छ । कुन बाटो गएमा सफलता मिल्ला भन्ने दोधार तपाईंलाई भयो भएन ?

८–१० मा पढ्दा हिन्दी चलचित्र हेरिन्थ्यो । चलचित्रमा हिरो डाक्टर बनेको देख्दा मलाई त्यस्तै बन्न मन लाग्थ्यो । हिरो समाजसेवी बने त्यही हुन मन लाग्ने । बाल्यकालमा र किशोरावस्थामा सबैलाई त्यही हुने रहेछ । तर सोच्नुपर्ने कुरा तपाईंलाई के कुराले खुसी दिन्छ ? केमा सन्तुष्टि मिल्छ ? त्यो काम गर्नुपर्छ । त्यो युवा उमेरमा पहिला नै थाहा भइहाल्छ । भारत गएपछि थाहा भयो मलाई यसमा लाग्नुपर्छ भनेर । भाँडा धोएपछि सेफ बनिन्छ त्यसपछि ठूलो सेफ बनिन्छ भन्ने लाग्यो । त्यसपछि विदेश, मास्टर सेफ अहिले किताब लेख्दै छु ।

राम्रो लाग्ने काममा मात्र व्यस्त भइन्छ । नराम्रो लाग्ने काममा व्यस्त हुनुभयो भने तपाईंको टाउको दुख्न सुरु हुन्छ । मलाई खाना बनाउन मन लाग्छ त्यसैले म १२–१४ घण्टा काम गरिदिन्छु । कति दिन त रेस्टुरेन्टमा कुर्सीमा पनि सुतेको छु । काममा लगाव देखाउन जरुरी हुन्छ । यो भनेको सकरात्मक सोच हो । यसले तपाईंलाई सफलता दिन वातावरण बनाउँछ ।

सुरुमा गुजरात हुँदै मोन्टोनेग्रो पुग्नुभयो । त्यसपछि पनि ठूलो क्षेत्रमा जानुपर्छ भन्ने किन लाग्यो ?

त्यतिबेला सबैभन्दा ठूलो पोजिसिन एक्ज्युकेटिभ सेफ थियो । म प्राइभेट होटलको किचनको इन्चार्ज थिएँ । मलाई लाग्यो, के म ताज होटलको सेफ बन्न सक्छु त ? तर मेरो क्षमता पुगिसकेको थिएन । त्यसपछि विदेश जाने र एक्ज्युक्युटिभ सेफ बन्ने सपना देखेँ । मोन्टेनेग्रो गए । तर सिक्न खोजेको कुरा नपाएपछि एक वर्षपछि गुजरात फर्कें । त्यहाँ सिकेको कुरा देखाउन गुजरातमा फुड फेस्टिबल गरेँ । फेस्टिबलको खबर मिडियामा आयो । त्यसले मलाई लन्डन पुर्‍यायो ।

लन्डन गएपछि कस्ता संघर्ष सुरु भए ?

संघर्षभन्दा पनि नयाँ सिकाइ सुरु भयो । मलाई लन्डन लाने मान्छेले झूटो बोलेको रहेछ । राम्रो रेस्टुरेन्ट हो भनेर फोटो देखायो, पत्याएँ । गुजरातमा मेरो मातहतमा तीस/चालीस जनाले काम गर्थे तर त्यहाँ जम्मा तीन जना थिए । पैसा पनि भनेजति दिएन । भारतमा कमाउनेभन्दा आधै कम थियो । कामको लोड धेरै । ३–४ महिना काम गरेपछि अर्को जागिर खोजेँ । त्यहाँ ६ महिना काम गरेपछि मनपर्ने सेलिब्रेटीकोमा काम पाएँ । त्यसपछिका ५ वर्षमा ५ वटा जागिर परिवर्तन गरेँ ।

मास्टर सेफ प्रोफेसनल्स यूकेको उपविजेता बनेपछि त संसारभर तपाईँको खोजीनिती भयो । तपाईंले पनि संसारभर पाककला गरिरहेका नेपालीबारे पनि थाहा पाउनुभयो होला । नेपालीको पाककलामार्फत नेपाली खाना कत्तिको चिनिएको छ ?

तराईमा एउटा कहावत छ, अपन बारीके बथुवा तित अर्थात् आफ्नो बारीको साग सबैलाई तितो लाग्छ । मलाई पनि पहिले त्यस्तै लाग्थ्यो, नेपाली खाना के नै छ र ? दाल, भात तरकारी, मःम र थुक्पा मात्रै । यस्तै सोच अरू नेपालीमा पनि छ । धेरै नेपालीले आफ्नो होटलबाहिर इन्डियन फुडलाई ठूलो अक्षरमा र नेपाली फुड भनेर सानो अक्षरमा लेख्छन् । तर, हाम्रो क्षमता भनेकै नेपाली खाना हो ।

सबै देशका खाना बनाउन सिकेर म दुई सालयता नेपाली खाना सिकिरहेछु । कैयन् नेपाली जापनिज सेफ छन्, कैयन् चाइनिज, कोही टर्किस त कोही कोरियन सेफ छन् । अनि नेपालीले इन्डियन रेस्टुरेन्ट चलाएका छन् । तर सबै ठाउँमा उहाँहरूको मात्रै गल्ती पनि होइन । नेपाली ग्राहक नै छैनन् भने त के गरून् ?

नेपालमा धेरै राम्रा–राम्रा सेफहरू भए पनि सरकारले प्रचारप्रसार गरिदिएको छैन । जस्तो, थाइल्यान्ड जानुस्, जहाँ पनि थाई खानाको प्रचार देख्न सकिन्छ । जहाँ गए पनि थाई परिकार मात्रै भेटिन्छ । तर हाम्रोमा उल्टो छ । हामीकहाँ एकैछिन् घुम्नुस् त । चारवटा इटालियन परिकार पाइने ठाम भेटिन्छ तर दाल–भात–तरकारीवालाबाहेक अरू नेपाली खाना पाइने ठाउँ भेटिन्न ।

के नेपाली खानाले पनि विश्वव्यापी रूपमा नेपालीको पहिचान बनाउन सक्छ ?

विश्वव्यापी बनिसक्यो । बीबीसीको मास्टर सेफ प्रसारण हुने जुनकुनै ठाउँमा जानुस् नेपाली खानाको कुरा सुनिन्छ । जतिबेला मास्टर सेफ प्रसारण भइरहेको थियो, त्यतिबेला लक डाउनका कारण मानिस घरभित्र थिए । त्यतिबेला नेपाली खानाको व्यापार दोब्बर भइरहेको थियो । त्यसैले नेपाली खानाले पनि हामीलाई चिनाउन सक्छ । आजै म विमानस्थलमा आउँदा तन्नेरी पुस्ताका सेफहरू थिए । अबको ५ सालभित्र ५० वटा सन्तोष जन्मिन्छन् । नेपालमै पनि मास्टर सेफको प्रतियोगिता आउँदै छ । नेपालीहरूको मनोबल बढेको छ ।

नेपाली खानामा के त्यस्तो शक्ति छ, जसले यो विश्वभर चिनियोस् ?

हाम्रो खानामा धेरै फ्लेवर छ, कम्बिनेसन छ र फ्रेसनेस छ । हाम्रो खाना कुनै पनि ओभरलोडेड छैन । मःम नै लिऔं, यो हेल्दीका साथै राति, दिउँसो जतिखेर पनि खान सकिन्छ । जोसुकैले खान सक्छ । पिरो कम गरियो भने मःम जुनसुकै उमेरकाले पनि खान सक्छ । कुनै पनि देशमा जुनसुकै उमेर समूह र जुनसुकै जातीय समूहले खान सक्ने यस्तो खाना छ ? यो त भेजले पनि खान सक्छ । ननभेजले पनि खान सक्छ । त्यस्ता धेरै लुकेका खानेकुराहरू हामीसँग छन् ।

नेपाली खाना प्रचलित भइसकेको छैन । तर अहिले दुनियाँभरका युट्युब च्यानलहरू नेपाल आउन थालेका छन् । मैले पनि युट्युब सुरु गरेको छु । स–साना कुराहरू कसरी बनाउने भनेर सिकाउन थालेको छु । केही दिनअघि मैले नेपालका ६ मसलाहरू भनेर भिडियो बनाए । मेथी, टिम्मुर धनिया, खुर्सानीलाई रोस्ट गरेर ६ मसलाहरू बनाएर देखाएको छु । अहिले यस्तैयस्तै कुराहरूमा अनुसन्धान गरिरहेको छु । ताकि हाम्रो पनि केही चिज देखियोस् । परिकारकै बारेमा किताब लेख्ने योजना बनाएको छु ।

नेपाली खानाको इतिहास खोज्दै गयो भने दरबारहरूमा पुगिन्छ । पृथ्वीनारायण शाहको गोर्खाली ज्युनार भनेर कवि सुवानन्ददासले कविता नै लेखेका छन् । जसमा नेपालको सिन्की लुटी मंरातको घिले भुटी, पालपाको ल्याउ हिङ जिरो री सिङ को ल्याउ पिरो ! ...यस्तै यस्तै लेखेका छन् । तर यस्तो बखानयुक्त खाना आममानिसमाझ जान सकेन नि ?

तपाईंले एकदमै सही भन्नुभयो । मैले अध्ययन गर्दा नेपालीको खानाको कल्चर नेवारी खानामा भेटिन्छ । तराई समुदायमा, थारू, लिम्बू र राजवंशी समुदायका पनि आ–आफ्नै परिकारहरू छन् । तर नेवारहरूमा हेर्दा कहाँबाट सुरु भयो थाहा छैन, उनीहरूले भोजमा कोर्सअनुसार खाना खान्छन् । अन्तिममा थलथले खान्छन् । उनीहरूले कहाँबाट सिकेर यो प्रचलन सुरु गरे थाहा छैन । यस्तो खानाको संस्कृति त पहिलेदेखि नै हामीसँग थियो । जुन कुरा कैयौं देशमा छैन ।

पहिलेदेखि नै भएको कुरा हामीले किन बाहिर ल्याउन सकेनौं । हाम्रो गरिबीका कारण पो होकि । तर पर्यटकहरूलाई हाम्रो खानाको अनुभवले तान्न सक्छ । नेपाली खाना बनाएर देखाउने मेरो टीभी कार्यक्रम पनि सञ्चालनको तयारीमा छ । रिसर्चबाट ५ नेपाली खानाको छनोट गर्छु र विश्वव्यापी फुड टुरमा लैजाने योजनामा छु ।

नेपालमै आउने विदेशी पर्यटकलाई कसरी नेपाली खानाको स्वाद चखाउने त ?

खानाको प्रचार गर्नुभन्दा पहिले सरकारले यसको स्वस्थकर मापदण्ड बनाइदिनुपर्छ । पर्यटकबाट पैसा कमाउने हो भने पहिलो यो काम गर्नैपर्छ । सरकारलाई यसबारे कुनै दिन सोच्ला किनभने मन्त्री, पर्यटक विभागका कर्मचारीले विदेश घुम्दा खानाको स्वास्थ्य मापदण्ड देखेकै होलान् नि ।

तस्बिरहरू : दिपेन्द्र रोक्का/कान्तिपुर