उद्यमी बनाउने सीपमूलक अध्ययन
दुई दशकअघि होटल म्यानेजमेन्ट पढ्न भारत गएका काठमाडौं सिफलका सञ्जीव थापा आफूले अध्ययन गरिरहेको विषयबारे खुलेर भन्न सक्दैनथे । उनको टोलमा उनले पढिरहेको विषयबारे गफ हुँदा स्थानीय नाक खुम्च्याउँथे । तर, आज समय बदलिएको छ । सञ्जीव भारतमा होटल व्यवस्थापन सकेर काठमाडौं फर्किएपछि लाजिम्पाटको पाँचतारे र्याडिसन, बौद्धको हयात हुँदै बुढानीलकण्ठको पार्कभिलेज होटलमा पुगे ।
त्यहाँबाट अहिले उनी काठमाडौंको हटस्पट मानिने चन्द्रागिरि केवलकार तथा पाँचतारे रिसोर्टको महाप्रबन्धक छन् । ‘समय बदलियो अब आतिथ्य सत्कार नेपालमा फ्रन्टलाइनको पेसा भइसक्यो । पहिले जस्तो काठमाडौंका तारे होटल तथा रिसोर्टमा सेफ र होटलका जीएममा भारतीयलगायतका विदेशी छैनन्,’ उनले भने ।
होटल म्यानेजमेन्ट खाना पकाउन सिकाउने प्राविधिक मात्र नभई अतिथि सत्कारसँग सम्बन्धित सम्पूर्ण विषय हो । संसारभर फस्टाउँदो पर्यटन व्यवसायसँग प्रत्यक्ष जोडिएको होटल म्यानेजमेन्ट अध्ययन गर्न दुई दशकअघि सोल्टीमोडमा नाथम (नेपाल पर्यटन तथा होटल व्यवस्थापन प्रतिष्ठान) मात्रै थियो । त्यहाँ अध्ययन गर्न कि त जेहेन्दार हुनुपर्थ्यो कि शक्तिकेन्द्रमा पहँॅच हुनुपर्थ्यो । तर आज देशभर होटल व्यवस्थापन अध्यापन गराउने कलेज, तालिम केन्द्र सयौं छन् ।
‘अहिले त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट अनुमति लिई सातवटै प्रदेशमा ३० भन्दा बढी कलेज चलिरहेका छन्,’ गेट कलेजका सञ्चालक खेमराज लकाईले भने, ‘त्यसैगरी विदेशी विश्वविद्यालयबाट अनुबन्धित कलेजको संख्या पनि कम्तीमा २० नाघिसकेको छ । जसमा काठमाडौं बाहिर पनि विदेशी विश्वविद्यालयद्वारा अनुबन्धित कलेज खुलिसकेका छन् ।’
उनका अनुसार, डिप्लोमा बाहेक हरेक वर्ष २ हजार विद्यार्थी कलेजबाट होटल म्यानेजमेन्ट विषयमा उत्तीर्ण हुन्छन् । त्यसमा धेरै विद्यार्थी नेपालमा बस्न रुचाउँदैनन् । विदेश जान्छन् । अहिले विश्वभरका हस्पिटालिटी उद्योगमा नेपाली विद्यार्थीहरू रुचाइने प्रमुख सूचीमा छन् ।
‘जापानमा हाम्रा विद्यार्थीले काम पाउलान् भनेर कहिल्यै सोचेकै थिएनौं,’ पर्यटन व्यवसायीसमेत रहेका लकाईले भने, ‘अहिले १२ पास भएका होटल म्यानेजमेन्टका विद्यार्थीले यदि जापानको भाषा तालिम लिएका छन् भने मासिक २ हजार डलरको अफर आइरहेको छ । जापानी युवाहरू अरू नै विकल्पमा आकर्षित भएकाले नेपाली, कम्बोडियन, भियतनामी विद्यार्थी जापानका उद्योगमा रुचाइएका छन् ।’ सीपसँगै जोडिएको होटल म्यानेजमेन्ट विषय अध्ययन गरेका नेपाली विद्यार्थीलाई जापान मात्रै होइन, युरोपका अधिकांश मुलुकले पनि अहिले सजिलै भिसा दिने गरेको छ । ‘मध्यपूर्वका देशमा नेपाली विद्यार्थीहरू रोजाइमा थिए नै, अब त पूर्वी एसियामा पनि नेपाली विद्यार्थीहरू फैलिरहेका छन्,’ लकाईले भने, ‘बाहिर अध्ययन गर्न गएका विद्यार्थीहरू आफैं उद्यमी बनेर थुप्रैलाई रोजगार दिइरहेका छन् ।’
होटल म्यानेजमेन्ट अध्ययन गरेकाहरू उद्यमी बन्ने सम्भावना त छँदै छ, यसबाहेक होटल, रेस्टुरेन्ट, रिसोर्ट, वायु सेवा कम्पनी, सरकारी कार्यालय, इभेन्ट, क्याटरिङ, टुर एन्ड ट्राभल एजेन्सी, ठूलठूला पानी जहाजलगायत पर्यटन हब भएका मुलुक र गन्तव्यमा रोजगार पाउँछन् ।
कुनै पनि मुलुकमा पर्यटक आउँदा र फर्किंदा कस्तो बिदाइ भयो । कस्तो सत्कार गरियो । नौलो खान्की के खाए आदि यसै विषयसँग जोडिन्छन् । कृषिप्रधान नेपालमा पर्यटनको सम्भावना अत्यधिक भएकाले यो विषय अध्ययन गरेकाले विदेश नै गइरहनु पर्दैन । त्यसैगरी नेपालले दुई पटक भ्रमण वर्ष आयोजना गर्दा अर्बौंका होटल उद्योग स्थापना भएकाले नेपालमै पनि अहिले नेतृत्व तहमा होटल म्यानेजमेन्ट अध्ययन गरेका विद्यार्थीको अभावै देखिन्छ ।
अहिले भक्तपुरमा रहेको प्राविधिक शिक्षा तथा व्यावसायिक तालिम परिषद् (सीटीईभीटी) ले ‘पढ्दै काम गर्दै’ प्रणालीको डिप्लोमा पाठ्यक्रम विकास गरेको छ । जसमा विद्यार्थीले काम गर्दै पढ्दै परीक्षामा भाग लिन पाउँछन् । यसले विद्यार्थीलाई पुस्तकको ज्ञानमा थप सीप सिकाउन मद्दत पुग्छ । त्यस्तै नाथमले देशभर शाखा विस्तारको कार्य अघि बढाइसकेको छ ।
विद्यालय सञ्चालकहरूका अनुसार, दुई वर्षको डिप्लोमा वा प्लसटुमा विद्यार्थीलाई इन्टर्नसिप गराइन्छ । स्नातकमा त विद्यार्थीहरू इन्टर्नसिपका लागि विदेश नै जान पाउँछन् । त्यसैले एसईईपछि ठूलो लगानी नभएका विद्यार्थीका लागि दुई वर्षकै अध्ययनले रोजगार दिलाउने वा उद्यमी बन्ने अवसर दिने विषय हो होटल म्यानेजमेन्ट । गेट कलेजका सञ्चालक लकाईका अनुसार, १२ सकिएपछि पढ्दै कामै गर्छु भन्नेलाई होटल म्यानेजमेन्ट विषय छनोट गर्दा पछुतो हुँदैन ।
प्रकाशित : श्रावण १७, २०७९ १०:४२
